‘Soms denkt ASML dat het alles kan’

Journalist Marc Hijink publiceerde eind oktober het boek ‘Focus; De Wereld van ASML’. Daarin gaat hij in op de technologie achter en totstandkoming van één van de meest complexe machines op aarde en het geopolitieke machtsspel rondom de chipmachines van het Veldhovense bedrijf. Hij belicht de hightech van de chipmachines, de bedrijfsontwikkeling en de strategische kant van ASML, dat gezien de beurswaarde uitgroeide tot het meest waardevolle bedrijf van Europa.

Het boek is geschreven op basis van zo’n driehonderd gesprekken en reportages die in ruim tien jaar tijd hebben plaatsvonden. Ruim drie jaar volgde Hijink van achter de schermen het bedrijf. Hij reisde naar Azië en de VS, sprak de pioniers van ASML, de huidige leidinggevenden en tekende na interviews met politici in Brussel Washington en Den Haag het verhaal op over het geopolitieke steekspel waarin het bedrijf was beland.

Je volgt ASML al zo’n tien jaar. Hoe heb je het zien veranderen?

Marc Hijink: Chips zijn belangrijker geworden, en dus ASML ook. Daardoor heeft het oog van de wereld zich ook op ASML gericht. De technologie met de euv-machine (extreem ultraviolet licht – red.) is essentieel voor de nieuwe generatie chips die met geen andere machine gemaakt kunnen worden. Het heeft ruim tien jaar geduurd voordat chipmakers Samsung en TSMC in 2018 die machines voor de volumeproductie van chips konden inzetten. ASML is nu in feite monopolist en heeft jaren voorsprong op de concurrentie die de innovatiestappen en investeringen niet aandurfden.

‘ASML is zich vergeleken met vroeger meer bewust van zijn invloed op de directe omgeving, zoals de bouw van infrastructuur die de verkeersopstoppingen moet verminderen en ze zijn meer betrokken bij het vinden van woningen en onderwijs voor medewerkers en hun kinderen, zonder dat dit te veel ten koste gaat van anderen.

‘Ook is het actiever geworden in het beschermen van hun intellectueel eigendom. Dat werd de eerste jaren nauwelijks gedaan. Nadat een concurrent als Nikon die situatie gebruikte om patentzaken te starten, veranderde dat. ASML had vanuit Philips vrij weinig patenten meegekregen maar heeft sinds de eerste Nikon-rechtszaken veel meer patenten aangevraagd en telt er nu zo’n 16.000. Ook is de veiligheid opgeschroefd, zeker na een Chinese hack in 2015 waarbij van bepaalde processen informatie door oud-medewerkers is doorgesluisd. En in 2022 vertrok een oud-medewerker die van diefstal beschuldigd werd naar Huawei. Overigens gaat het om zo’n complexe machine dat je zelfs met die losse puzzelstukjes aan procesinformatie niet zomaar een werkende chipmachine bouwt, stelt ASML.’

Waren er onderwerpen waar het bedrijf moeite mee had, of heeft het altijd zijn medewerking verleend aan jouw boek?

‘Het boek is een zelfstandig project dat mede mogelijk is gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. ASML heeft nergens aan meebetaald, het werkte wel mee aan een onafhankelijk profiel. Zo hielpen ze om gesprekken op touw te zetten of te zorgen dat ik in labs kon kijken. Ze waren niet bemoeizuchtig. Ze gaan uit van zelfredzaamheid, dat past in de bedrijfscultuur, er is een bepaalde vertrouwensband. Ze vinden het ook niet erg om een spiegel voorgehouden te krijgen. Maar als het om zaken als de Chinese hack gaat, dan zijn ze daar natuurlijk niet per se blij mee dat dat aan bod komt.’

In je boek omschrijf je hoe ASML in 2021 enorm de fout in gaat met een nieuw distributiecentrum en erp-systeem. Hoe kan een hoogtechnisch bedrijf als ASML nou zo blunderen met een ict-transformatie?

‘Dat heeft mij ook verbaasd. Het bedrijf is zo geavanceerd, maar relatief simpele dingen als een magazijn of voorraadsysteem krijgen ze niet voor elkaar. Volgens mij heeft dat ermee te maken dat de focus altijd op de techniek achter de machines ligt en dat ze strategisch altijd heel ver vooruit kijken. Het gaat om innovatie- en investeringstrajecten van tien tot vijftien jaar. Ze lijken dan een beetje te vergeten om te kijken wat er verder allemaal bij komt kijken. Het is misschien zelfoverschatting: denken dat je alles kan. Dat zie je soms ook letterlijk. Cto Martin van den Brink is zo gefocust op technologie dat hij in het dagelijks leven heel vaak spullen zoals telefoons, laptops en paspoorten vergeet.’

De titel van het boek is ‘Focus’. Wat was de focus van de oprichters en is die gaandeweg gewijzigd?   

‘Focus slaat op de technologie, de lichtbundel van de chipmachine moet razend scherp zijn. Focus komt ook terug in de strategie. ASML verovert de markt door zich te focussen op één apparaat: de lithografiemachine. Die specialisatie heeft zijn vruchten afgeworpen. Focus komt ook terug in de manier waarop ASML de markt betreedt. Het heeft bewust aansluiting gezocht bij Aziatische spelers, die risico’s durven nemen. Het haakte aan bij de iets kleinere chipfabrikanten die niet eerst de hele machine af wilde hebben voor massaproductie, maar die in een proefomgeving het apparaat afstellen en finetunen en zo de productie opvoeren. Fouten maken is volgens hen een belangrijke manier om te leren.’

Wat heeft die focus opgeleverd?

‘Azië heeft dankzij ASML ruim vijf jaar voorsprong op de Amerikaanse concurrenten. Intel gebruikt nu pas een machine die op basis van euv chips kan maken, terwijl Aziatische klanten van ASML deze machine in 2018 al voor de massaproductie van chips inzetten. Als je kijkt naar de beurswaarde van ASML dan is het bedrijf het hoogst gewaardeerde bedrijf van Europa. Kijk je naar de technologie dan blijft ASML, anders dan sommige concurrenten, altijd inzette op innovatie, onderzoek en ontwikkeling. Het is een miljardenbedrijf dat zijn startupmentaliteit behoudt en leert van fouten. Daarnaast is het steeds professioneler geworden in de bedrijfsvoering.’

Wat is de grootste onthulling in het boek?

‘Onder druk van het Pentagon kocht ASML in 2019 het het failliete bedrijf Mapper, dat een innovatieve technologie voor chipmachines ontwikkelde. De Delftse startup dreigde in handen van Chinezen te komen. Toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken, Monica Keijzer, meldde zich in Veldhoven om met ASML te praten over het belang dat Mapper in Westerse handen bleef.

‘Een andere onthulling gaat over bedrijfsspionage. Het was eerder al bekend dat voormalige Chinese medewerkers bedrijfsgeheimen stalen. Ik kwam erachter dat één daarvan bij het Chinese techbedrijf Huawei aan de slag is gegaan.’