Donderdagochtend 12 maart bespreekt de Tweede Kamer de stand van zaken bij het UWV. Een aantal fraudeschandalen zijn aan het licht gekomen en door minister Koolmees onderzocht. Een van die onderzoeken gaat over fraude met de loonaangifte. Uitkomst: er verandert niets wezenlijks. Werkgever kunnen frauderen dat het een lieve lust is.
Begin februari vorig jaar hield de Kamer een rondetafelgesprek over de ww-fraude door Poolse arbeidsmigranten. Ikzelf was als kenner van de ict bij UWV een van de deelnemers. Mijn bijdrage bestond in essentie daaruit dat ik uiteenzette dat UWV en Belastingdienst bewust niet controleren op fraude in de loonaangifte. In de ronde daarna werd de UWV-top bevraagd. Cio Van der Vlist kon het niet laten om ongevraagd de eigen legacy-ict op te hemelen (video). Het zijn echter juist die Cobol-legacysystemen die de fraude mogelijk maken. Mijn beurt was helaas al geweest, dus een weerwoord was niet mogelijk. Daarom deed ik wat elke verontruste burger kan doen: ik scheef een brief aan de Commissie SZW waarin ik uitlegde waarom de beweringen van de CIO er totaal naast zaten.
Die brief trof doel. Bij het eerstvolgende overleg op 20 februari vroegen Kamerleden van D66, CDA, GroenLinks en de SP minister Koolmees om een reactie. De minister beloofde deze binnen een maand te geven. Dat gebeurde niet. Het antwoord op mijn brief zou moeten komen van een Commissie Loonaangifteketen. Die zou mijn beweringen grondig gaan uitzoeken en met een rapport komen; op de lange baan dus.
Intermezzo: hoe te sjoemelen en te frauderen met loonaangiften
Voordat we verder gaan stippen we even aan wat er allemaal mogelijk is met de loonaangifte. Als werkgever doe je maandelijks loonaangifte voor al je werknemers. Die loonaangifte is de basis voor afdracht van loonbelastingen (Belastingdienst) en werknemersverzekeringspremies (UWV). Alleen UWV slaat de details per werknemers op in haar ‘polisadministratie’. Wordt de werknemer ziek, werkloos of arbeidsongeschikt dan berekent UWV met een druk op de knop diens uitkering.
Het vervelende is dat de hoogte van een uitkering direct varieert met het verdiende inkomen gedurende de voorgaande maanden. Maar dat inkomen klopt vaak niet precies en dan kan de werkgever het eerdere inkomen corrigeren. Als de uitkering dan al is berekend moet deze worden herrekend, maar dat kunnen de oude UWV Cobol-systemen niet. De ‘oplossing’ is om maar één keer te kijken in de polisadministratie. Daarna mag de werkgever corrigeren wat hij wil maar de uitkering staat. En hier wordt het feest voor sjoemelende en frauderende werkgevers.
We geven een paar voorbeelden:
- Werkgever ziet faillissement aankomen. Vindt dit zielig voor zijn werknemers en geeft deze op het laatst nog op papier een fijne loonsverhoging, liefst met terugwerkende kracht. Werknemers krijgen hogere WW-uitkering. De extra aanslag voor belastingen belandt op het bureau van de curator.
- Werkgever trekt met terugwerkende kracht alle loonaangiften voor een van zijn werknemers in. Schiet vervolgens dezelfde aangiften in maar met een ander bsn van iemand zonder werk die meteen ontslagen wordt. Deze persoon haalt een WW-uitkering op waarna de werkgever de tegengestelde transacties uitvoert. De persoon met de WW-uitkering heeft voor UWV nu nooit gewerkt maar wel een mooie WW-uitkering. De werknemer wiens bsn is gestolen ondervindt geen schade.
- Werknemer met laag loon wil Ghanese bruid naar Nederland halen. Werkgever helpt met tijdelijke loonsverhoging op papier die naderhand weer wordt teruggedraaid. IND laat Ghanese bruid toe. Werkgever draagt tijdelijk meer belasting af die naderhand weer terugkomt.
Dit zijn zomaar een paar voorbeelden. Er zijn er veel meer. Ze kunnen allemaal want de belastingdienst kan hier niet op controleren en UWV doet het niet. Zolang je het niet al te bont maakt is het ook de “perfect crime” want fouten maken en die naderhand herstellen is volstrekt normaal in de wereld van de salarisadministratie.
Wie is de commissie Loonaangifteketen?
Dat minister Koolmees de kaart van de onderzoekscommissie trekt is logisch. Bij Belastingdienst en UWV weten ze dondersgoed dat de loonaangifteketen volledig lek is en dat daar niet gemakkelijk iets aan valt te doen. Dat is geen probleem van de techniek maar van bestuurlijke machtsverhoudingen. Na een harde ambtelijke strijd is in de jaren ’00 afgesproken dat de werknemers van UWV zijn en de werkgevers van de Belastingdienst. Het UWV mag werkgevers dus niet aanspreken op verdachte aangiften; dat doet de Belastingdienst. En die heeft geen zin om controles uit te voeren die alleen het UWV benadelen. De Belastingdienst doet alleen alsof ze loonaangiften controleert.
Het UWV zelf heeft ook weinig zin om fraudes op te sporen en als ze dat wil dan steekt het ministerie van SZW daar vaak een stokje voor. Ook dat is logisch: fraude-opsporing kost veel geld, de opbrengsten gaan naar de schatkist en de minister kan in de problemen komen. Wegkijken is dan beter. Zelfs geconstateerde fraudes blijven vrolijk in de UWV-administratie zitten.
De commissie Loonaangifteketen dreigt het precaire evenwicht tussen Financiën/Belastingdienst en SZW/UWV te verstoren. Dat mag niet gebeuren en dat vereist politiek betrouwbare onderzoekers. Commissievoorzitter dr. Tom Rodrigues is de vaste adviseur van de top van het UWV. Commissielid Prof. dr. Ard-Pieter de Man is verbonden aan het zogeheten Ketenbureau van Belastingdienst en UWV. Prof. De Man doet onder meer onderzoek naar ketensamenwerking en is daar uitgesproken positief over. De bekendste is Prof. dr. Chris Verhoef die politiek zijn sporen heeft verdiend met het ophemelen van de Cobol-systemen van de SVB nadat de modernisering was mislukt. Verhoef trekt zich echter al snel terug. Een reden wordt niet gegeven, maar Verhoef is ook verbonden aan het bedreigde Bureau ICT Toetsing, waar men niet doet aan politiek correct ‘onafhankelijke’ rapporten.
Commissie Loonaangifteketen: ‘geen fraudeprobleem’
Het is dus vooraf al duidelijk dat de commissie ruim de tijd gaat nemen en dat twee van de drie leden ook facturen sturen aan hun object van onderzoek. In november 2019 word ik gebeld door de secretaris van de commissie. Het rapport is in de afrondende fase en de commissie wil nu graag een gesprek. Maar wel strikt informeel. Puur als kennismaking. Dat wil ik ook graag, maar dan wel na publicatie van het rapport.
De trukendoos blijft open. Op 19 december 2019, bij de aanvang van het kerstreces, krijgt de Kamer het eindrapport van de commissie Loonaangifteketen. Het rapport bevat geen enkele poging tot weerlegging van mijn beweringen over de frauderisico’s die bewust zijn gecreëerd en kennelijk mogen voortbestaan . In een voetnoot (nr. 18, blz. 15) meldt de commissie dat de beweringen die ik doe kloppen maar mijn conclusies niet. Onderbouwing van die bewering is nergens in het rapport te vinden. In plaats daarvan wordt er gegoocheld met allerlei zelfbedachte en niet goed gedefinieerde begrippen en merkt men op dat er destijds minder aandacht voor controle was.
Minister Koolmees heeft dus een jaar tijd gekocht en er welbewust niets mee gedaan. In de aanloop naar de bespreking is er nog wel een Besloten Technische Briefing georganiseerd, een beproefd middel om Kamerleden de mogelijkheid te ontnemen om kritische vragen te stellen.
Fraudeurs to the rescue?
Het ziet er al met al dus niet goed uit voor brave belastingbetalende burgers en bonafide werkgevers. De bestuurskracht van de verantwoordelijke bewindspersonen op Financiën en SZW (allen D66) weegt niet op tegen de belangen van hun departementen. Helaas voor ambtelijk Den Haag is ondertussen wel duidelijk wat werkgevers die allemaal kunnen doen met het gamen van de loonaangifteketen. Het wachten is op een echt schandaal waar de schurk niet de hebberige Pool of de lucky bajesklant is maar de sjoemelende of ronduit criminele werkgever. Die zijn vermoedelijk al jaren bezig en als ze hebben zitten slapen dan heeft UWV de handleiding ‘Hoe Te Frauderen Met De Loonaangifte’ al online gezet.
René Veldwijk is associé bij de Ockham Groep en opiniemaker bij Computable
Ontluisterend. Dit kan toch niet zomaar doorgaan?
Wederom een haarscherp artikel René! Inderdaad ontluisterend. Je hebt wel doorzettingsvermogen want er lijkt nog niet veel te veranderen na al je eerdere schrijfsels. Houd vol! 😉
Natuurlijk is het goed dat René als de opiniemaker van Computable het debat aanwakkert maar als een kenner van de ICT bij de uitkeringsfabriek ziet hij wel vaak alleen maar de splinters in andermans ogen en niet de balk in eigen ogen (Matteüs 7:3). En de zoon van een barkeeper preekt als opiniemaker van Computabel dan ook het liefst voor eigen parochie omdat een gelijke onder gelijken altijd gelijk heeft.
Of de legacy systemen technische beperkingen hebben om herberekeningen te doen lijkt me nogal vergezocht. Dat de huidig gebruikte code een aanpassing nodig heeft is gewoon een vorm van onderhoud, achterstallig onderhoud is een probleem maar dit is veelal het gevolg van een organisatorische keus. Tenslotte levert het achter elke coderingshype aanrennen ook problemen op, bijvoorbeeld met de privacy. kenner van de ICT bij uitkeringsfabriek klaagde eerder hierover, stelling van de opiniemaker was toen dat AI-engines in strijd zijn met de wet.
Stelde ooit eens in een discussie 5 jaar geleden hierover dat het normatief-reëducatieve kader van een moderne datasynthese middels het idee van AI-engines tot Kafkaëske situaties leidt. Het socialistische idee van het UWV voor de werknemers en belastingdienst voor de werkgevers komt uit de tijd dat het oosten en westen gescheiden werden door een muur. Dat 20 jaar later ons sociale stelsel flink onder druk staat door frauderende Ghanezen en stelende Polen is vooral het gevolg van achterstallig politiek onderhoud. De malafide ondernemers in carroussel van uitkeringsfraude zijn waarschijnlijk de leden van D66, veelal fifty-fifty genoemd door wisselende politieke moraal tussen sociaal en liberaal.
De naming & shaming van de zoon van een barkeeper in zijn opiniërende stukken is altijd een interessant lijntje want de opiniemaker van Computable laat daarmee vooral zijn vooringenomenheid zien. Ik ontken trouwens niet dat de modus operandi van de overheid betreffende onderzoeken sterk naar cliëntelisme neigt, een beproefd middel om het deksel op de doofpot te houden. De opiniemaker bij Computable heeft een punt in het debat als een commissie opmerkt dat zijn beweringen kloppen maar zijn conclusies niet. Rommelen met conclusies is vooral een wisselende moraal, discussie over D66 rechters in een uitleg van wetten aangaande het klimaat kent grotere cijfers dan een frauderende Pool.
Het lijkt er een beetje op dat Rene Veldwijk het niet erg begrepen heeft op de programmeertaal Cobol:
– “Het zijn echter juist die Cobol-legacysystemen die de fraude mogelijk maken”
– “Als de uitkering dan al is berekend moet deze worden herrekend, maar dat kunnen de oude UWV Cobol-systemen niet.”
– “De bekendste is Prof. dr. Chris Verhoef die politiek zijn sporen heeft verdiend met het ophemelen van de Cobol-systemen van de SVB nadat de modernisering was mislukt.”
Het kan best zijn dat de betreffende systemen niet goed functioneren, maar dat komt niet door het gebruik van Cobol. In iedere andere taal (PL/1, Assembler, etc) had je dezelfde (onvolkomen) functionaliteit kunnen programmeren. En in Cobol is het prima mogelijk om een wel juist functionerend systeem te bouwen.
Marcel Meulenkamp,
Dat René Veldwijk als Don Quichot tegen de Cobol-molens strijdt is bij ingewijden bekend. Conclusies van deze opiniemaker worden niet voor niks in twijfel getrokken ondanks dat zijn constateringen buiten elke discussie staan. Feitelijk ligt hier het dilemma van Fransicaner Ockham, het geloof versus realisme. Het is dan ook niet erg sterk dat zoon van een barkeeper iedereen beschuldigd die vanuit zijn eigen waarnemingen een andere mening is toegedaan.
Ik verklaar Cobol niet heilig maar ben alleen van mening dat een goed werkend geweer weggooien als capituleren is. Ik ben niet bekend met de oorzaken achter het mislukken van een modernisering van SVB maar heb wel kennis van enkele vergelijkbare ICT projecten waarin dezelfde factoren bepalend waren. Vaak bleken de organisatorisch processen ingesleten olifantenpaadje die zo diep als loopgraven zijn. En zeemeeuwen van ingehuurde consultants die na hard schreeuwen en iedereen op de kop te hebben gescheten weer hard weggevlogen waren zorgde ervoor dat niemand zijn hoofd meer boven het maaiveld uit durfde te steken.
In position paper voor rondetafel gesprekken wordt nadruk gelegd op een interne openheid en transparantie in de organisatie, de problematiek van een wegkijkcultuur staat op de bestuurlijke agenda. Vraag is wel waar voor weg gekeken werd want de spiegel van realiteit is vaak een lachspiegel die een vertekend beeld geeft.
Interessant verhaal, maar er is nog een ander scenario, waarbij de eerlijke werkNEMER het gelag betaalt.
Zelf heb ik in 2017 meegemaakt dat mijn werkgever, waar ik inmiddels weg ben, te weinig loonbelasting afdroeg.
Netto leek mijn inkomen best aardig, totdat ik in 2018 mijn vooringevulde aangifte inkomstenbelasting binnen kreeg.
Ik zag dat ik veel moet bijbetalen, terwijl mijn bruto-inkomen over 2017 toch echt niet zo bijzonder was. Enig uitzoekwerk leerde me dat er veel minder loonbelasting was ingehouden dan normaal is (ongeveer 22 % i.p.v. de ongeveer 31 % die je kunt verwachten).
De Belastingdienst heeft de gegevens om eventueel te weinig ingehouden loonbelasting te verrekenen met de de inkomstenbelasting. Met andere woorden: de werknemer mag achteraf het verschil bijpassen.
Inmiddels weet ik uit mijn bekendenkring dat deze truc vaker toegepast wordt. De werkgever komt met lekker lage loonkosten weg, de werknemer denkt het goed te hebben, maar krijgt later de rekening op de mat.
Ik was bij die werkgever overigens redelijk snel weg, er zijn werkgevers waar je niet langer blijft plakken dan nodig.
De Belastingdienst doet hier kennelijk niets mee. Dat is goed verklaarbaar: eventueel te weinig betaalde loonbelasting kan later alsnog gemakkelijk worden teruggehaald via de jaarlijkse inkomstenbelasting. Het geld komt toch wel binnen.
Misschien is dit ook een puntje van aandacht voor de verbeterslagen bij UWV.