Deltaplan voor duurzame digitale Noordzee

Nu de greep van de coronacrisis op de samenleving afneemt, komen er plannen naar buiten hoe we de daaropvolgende economische crisis gaan aanpakken. In Europa en Nederland komen daarbij steeds dezelfde twee thema’s voorbij. Het overkoepelende idee is dat we straks de vruchten plukken met een sneller economisch herstel, als we nu inzetten op duurzaam en digitaal investeren.

In de EU begonnen de ministers van Financiën al in maart over een ‘Marshall-plan’ te overleggen met al snel duurzaam en digitaal als hoofdcomponenten in de discussies die hierop volgden. In Nederland kwam recent TNO met een position-paper ‘de economie na het coronavaccin’. Waar de EU en TNO het over eens zijn, is dat de digitale soevereiniteit, zoals bepleit in het Duitse Gaia-X initiatief, hierbij ook een grote rol moet gaan spelen. Want we moeten niet alleen innoveren, maar ook ervoor zorgen dat we technologisch minder afhankelijk worden van de grote internet en technologiebedrijven uit Amerika en China.

Volgens TNO kunnen we ons als Europa prima meten met de rest van de wereld, bijvoorbeeld op het gebied van kunstmatige intelligentie (ai), maar zijn we minder goed in het toepassen. Dit leidt dan ook tot het advies om te gaan ‘reshoren’, met de ambitie om productie die terugkomt naar Europa tegelijk door innovatie duurzamer te maken. Dus naast ‘technologische soevereiniteit’, ook ‘productiesoevereiniteit’ als doelstelling. Waar we nu al goed in zijn, zoals het aantrekken van datacenters en het eromheen uitbreiden van het digitale ecosysteem en de andere topsectoren, moeten we hiervoor als basisgebruiken en ook versterken.

Innovatie richten op energietransitie

TNO heeft het nu over circulaire technologie, maar nog niet concreet over de circulaire economie, waarvan ze zegt mee bezig te zijn om die in 2050 mogelijk te maken. Het gaat ze blijkbaar te ver om die ontwikkeling ook maar meteen naar voren te schuiven. Dus moeten de voorstellen eerst leiden tot economische groei, meer BNP, et cetera. En TNO kijkt met een scheef oog naar Duitsland, dat niet alleen procentueel (ten opzichte van dat BNP) al meer aan innovatie besteedt dan Nederland, maar ook heeft vastgelegd om dit percentage elk jaar te laten stijgen. Duitsland heeft sinds 2008 laten zien dat ze tegen de klippen op uit een crisis kan groeien, door consistent in r&d te investeren, is de boodschap, dus dat kunnen wij in Nederland ook.

Er wordt door TNO verwezen naar een rapport van de Rabobank uit oktober 2019, waarmee indertijd, dus ruim vóór de Corona-uitbraak, de stelling werd onderbouwd, dat vijftig miljard investeren in onderwijs en innovatie de economische groei verdubbelt. In maart dit jaar werkte de Rabobank mee aan het rapport ‘De toekomst van de digitale economie‘ van de koepelorganisaties van de Nederlandse internetsector. Hierin wordt opgeroepen om de digitale economie te versterken door meer holistische visie en structurele beleidsmatige aandacht voor de onderliggende infrastructuur van de digitale economie: de datacenters en de dataverbindingen in en naar Nederland.

Ook TNO wijst expliciet op de kansen die Nederland heeft met innovatie van de digitale economie, onder andere met de Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX) als grote troef. Deze is met de coronacrisis weer het drukste internetknooppunt van de wereld geworden. Ook TNO bepleit een stevige rol van de overheid om een level playing field te creëren, zoals de ceo en de managing director ict van TNO nog eens uitleggen in een podcast over hoe we sterker uit de coronacrisis kunnen komen.

Beperkte kansen

Dit wordt natuurlijk even slikken voor ‘de internetlobby in de metropoolregio Amsterdam’, maar in deze tijd nog meer datacenters in drukbevolkte gebieden gaan plannen om de restwarmte te kunnen gebruiken in warmtenetten, is een beetje beperkte visie. Wat er al staat, gewoon zo gebruiken, uiteraard! Maar we moeten nu op land niet extra gebruik gaan stimuleren op een al overbelast elektriciteitsnetwerk. En ook al testen ze de noodgeneratoren van de datacenters over het algemeen juist op momenten dat er tekorten dreigen op het netwerk, het blijven vieze dieselmotoren.

De internetsector maakt zich ook terecht grote zorgen om het uitblijven van actief beleid van Nederland voor het aanlanden van internationale zeekabels, de mondiale backbone van het internet. Nu duidelijk is geworden door de soms negatieve inkoopprijzen voor duurzame elektriciteit, dat de energietransitie niet kan zonder grootschalige opslag, gaan we dit ongetwijfeld ook op zee nu versneld realiseren. Dat moet wel, anders stopt de financiering van nieuwe windmolenparken op de Noordzee en halen we als Nederland de duurzaamheidsdoelstellingen niet. Gelukkig hebben we net op tijd voldoende gasvelden op de Noordzee leeggepompt en kunnen we er straks mooi duurzaam geproduceerde waterstof in gaan opslaan. De elektriciteitskabels die de opgewekte stroom naar land transporteren bevatten ook glasvezels voor datacommunicatie. Rijkswaterstaat innoveert al volop bij de nieuwe windmolenparken op zee en beheert de technische ruimtes op de transformatorplatformen voor Tennet. Met grootschalige energieopslag naast -productie, is er zo aan alle condities voldaan, om ook grootschalig datacentercapaciteit op zee te realiseren.

Leven vlakbij de kust

Microsoft test sinds 2018 in project Natick succesvol onbemande, autonome datacenters in containers op de zeebodem. Deze worden met wind- en zonne-energie gevoed en ‘gratis’ gekoeld. Maar zijn ook veiliger, binnen negentig dagen na fabricage operationeel en de bedoeling is dat ze minimaal vijf jaar zonder onderhoud blijven draaien. De proven technology is er dus al om te valoriseren. Het wordt juridisch nog wel een dingetje om datacenters eventueel ook buiten de territoriale wateren te exploiteren. Maar, met de huidige plannen om tussen de windmolens ook drijvende zonnepanelen en zeewierboerderijen te gaan exploiteren, is er nu des te meer reden om die wet uit 1964 over ‘installaties ter zee’ een keer samen met de telecom-wet naar het cloudtijdperk te actualiseren.

Tennet maakt van de Noordzee toch al een duurzame energie-hub en internationaal distributiepunt, dus waarom niet meteen die beoogde soevereine data-opslag en -verwerking voor Europa daar ook grotendeels onderbrengen? Ook TNO zal blij zijn, met al die topsectoren die de komende jaren hiervoor volop aan het innoveren en valideren slaan.