De politie mag systemen voor het versleutelen van informatie kraken en live meekijken in die versleutelde berichten. Dat oordeelt een Amsterdamse rechter in een zaak waarin een verdachte is veroordeeld op basis van EncroChat-data. Advocaten zijn kritisch. Ze vinden dat de overheid het sleepnet uitgooit en zonder verdenking of verdachte speurt naar strafbare feiten.
Voor het eerst heeft een Nederlandse rechter zich uitgesproken over de rechtmatigheid van EncroChat-data als bewijs in een strafzaak. EncroChat is een versleutelingsdienst die veel door criminelen wordt gebruikt voor onderlinge communicatie.
Door te hacken en live mee te lezen met berichten op een EncroChat-server hebben justitie en politie ernstige strafbare feiten kunnen verijdelen. Volgens het hoofd van de landelijke recherche, Andy Kraag, gaat het om een ‘belangrijk moment’ voor de politie Nederland en het openbaar ministerie. ‘Jarenlang dachten we een beeld te hebben van de onderwereld, maar nu weten we hoe die er werkelijk uitziet’, schrijft hij op LinkedIn.
Bewijs
Op dit moment heeft de politie de beschikking over honderden miljoenen pretty good privacy (pgp)-berichten van versleutelde telefoons, waarvan het grootste deel over delicten als drugshandel, witwassen, corruptie en geweld gaat. Kraag: ‘Deze evolutie van klassiek opsporen naar datagedreven opsporen is in mijn ogen de echte gamechanger.
Het levert volgens hem bewijs waar anders jarenlang onderzoek voor nodig zou zijn. ’Waar we normaal gesproken in een misdaadzaak op zoek gaan naar bewijs, is dat dankzij deze pgp-berichten omgedraaid. De zaak zoekt geen bewijs, maar het bewijs zoekt nu een zaak.’
Onrechtmatig bewijs
En daar zit volgens critici juist de crux. Advocaten van de verdachte halen aan dat die manier van opsporen onrechtmatig is omdat er zonder verdenking een opsporingsonderzoek wordt gestart. Het gaat voor hen om het zogeheten onschuldpresumptie waarin er pas onderzoek mag worden gestart als iemand verdacht is. De politie weet als het de data gaat analyseren nog niet wie er schuil gaat achter een naam in het systeem en of diegene überhaupt strafbare feiten wil plegen.
OM
Het openbaar ministerie vindt dat die redenering niet klopt. Er is onderzoek gedaan naar het bedrijf EncroChat op verdenking van witwassen en het faciliteren van georganiseerde misdaad. Alle gegevens over verdachten zijn bijvangst en mogen worden gebruikt als dat wetmatig gebeurt. Daar komt bij dat er eerder al zaken zijn gevoerd op basis van data van vergelijkbare systemen zoals Ennetcom en PGP Safe.
Bovendien is de toestemming om het systeem te hacken en de data te gebruiken eerder al door een Franse rechter getoetst. Vandaar dat de Nederlandse justitie er in EU-verband al mee aan de slag kon. De veroordeelde in de zaak voor de Amsterdamse rechter gaat waarschijnlijk in hoger beroep. Mogelijk zal een zaak voor de Hoge Raad definitief uitsluitsel geven over de vraag of deze handelswijze van de Nederlandse politie juridisch klopt.
Ruim 10.000 aanhoudingen
Volgens de politie heeft de informatie uit de miljoenen versleutelde berichten al geleid tot meer dan 10.000 aanhoudingen en onder andere inbeslagname van meer dan 170.000 kilo cocaïne, 500 miljoen cash/bitcoins en honderden wapens. ‘En de teller blijft lopen…’
