Belastinginning in gevaar door falende ict

Enkele grote ict-systemen van de Belastingdienst zijn zo krakkemikkig en hebben zo veel gebreken dat het innen van belasting mogelijk in gevaar komt. Ook blijkt de fiscus met maar liefst zeshonderd, grotendeels verouderde ict-systemen te werken. Tevens wil de dienst de veelbesproken data-en analyticsafdeling inzetten als spil van de organisatie, maar ook dat doel faalt jammerlijk.

Dit blijkt uit onderzoek van het Bureau ICT-Toetsing (BIT) en een interne evaluatie van de dienst zelf, waar de Volkskrant na een Wob-verzoek toegang tot heeft gekregen. 

In de interne evaluatie schrijft de Belastingdienst: ‘De continuïteit van het inningsproces is niet gegarandeerd.’ De ficus stelt dat kennis over de huidige, vaak oude systemen, snel schaarser wordt, doordat de mensen die ermee kunnen werken met pensioen gaan of ontslag hebben genomen. Een groot deel van de systemen voldoet volgens de huidige normen niet meer, maar ambtenaren moeten ermee blijven werken omdat vernieuwing uitblijft. Zwakke ict vergroot volgens de overheidsdienst de kans op verkeerd verzonden brieven, onjuiste aanslagen, slepende navorderingen en onterechte foutmeldingen bij wie aangifte doet. Daarbij gaat het om massale processen, soms gericht op miljoenen belastingbetalers tegelijk, waardoor een ogenschijnlijk klein ict-probleem grote gevolgen kan hebben.

BIT: ICT-problemen te groot

Het Bureau ICT-Toetsing (BIT), een afdeling van het ministerie van Binnenlandse Zaken die ict-projecten van de overheid onafhankelijk doorlicht, stelde in juni in een advies betreffende de ‘Investeringsagenda Belastingdienst’ dat het ‘onwaarschijnlijk’ is dat de Belastingdienst erin slaagt de vele ict-problemen het hoofd te bieden en dat de agenda leidt tot de gewenste kostenbesparing. Deze conclusie trekt het BIT na een toets die is uitgevoerd tussen december 2016 en februari 2017. De Investeringsagenda moet leiden tot jaarlijks hogere belastingontvangsten van 750 miljoen euro en een structurele besparing van honderd miljoen per jaar. De kosten van het uitvoeren van de agenda zijn 1,2 miljard euro.

Data-en analytic afdeling brengt weinig

De met veel bombarie in het leven geroepen data- en analyticsafdeling, waar al snel van alles mis bleek te zijn (zie kader), is een spil in de Investeringsagenda. De 450 grotendeels ingehuurde medewerkers, ook werkzaam bij afdelingen in het verlengde van data- en analytics, zouden met hun risicomodellen en analyses leidend moeten zijn voor informatiegestuurd toezicht en inning met als resultaat besparing in tijd en geld.

Het BIT meldt echter dat ‘de innovaties van data- en analytics nauwelijks de experimenteerfase ontstijgen’. Ook is de samenwerking met de klantsegmenten nog onvoldoende en vindt er nog geen grootschalige inzet van de analyses plaats.

Tevens is volgens de toetsingsdienst onvoldoende duidelijk wie verantwoordelijk is voor gebruik van de resultaten op de werkvloer: ‘Uitwerking van de verantwoordelijkheden en de sturing op datakwaliteit is cruciaal voordat op grote schaal gebruik gemaakt kan worden van data- oplossingen. De ontwikkeling van een integraal klantbeeld maakt immers zichtbaar dat data uit verschillende systemen niet consistent zijn of dat datakwaliteit onvoldoende is’, zo besluit het BIT.

Legacy-problemen

Wat betreft het uitfaseren van bepaalde ict-systemen, verbaast het BIT zich erover dat bij de beslissingen over of er wel of niet met bepaalde systemen wordt doorgegaan ‘zo weinig zijn onderbouwd met technische feiten’.

Het BIT: ‘De methode die de Belastingdienst heeft gebruikt om de mogelijke legacy problematiek in kaart te brengen, is grofmazig, subjectief en op punten onjuist. De uitkomsten geven geen feitelijke onderbouwing voor investeringen van vele tientallen miljoenen euro’s en grootschalige risicovolle aanpassingen van het it- landschap, terwijl feitelijke brondata voor deze onderbouwing bij de Belastingdienst ruimschoots aanwezig zijn.’

Verantwoordelijk staatssecretaris Wiebes heeft zich de kritiek van het BIT aangetrokken en wil de Investeringsagenda herzien, zo stelt hij in een Kamerbrief.

‘Ik onderschrijf de noodzaak de legacyproblematiek verder in kaart te brengen. Echter, het applicatielandschap van de Belastingdienst is – los van het legacyvraagstuk – complex met een groot aantal sterk met elkaar verweven applicaties. Het aanpakken van het legacyprobleem en het vernieuwen van het applicatielandschap is onlosmakelijk met elkaar verbonden. De door het BIT bepleite aanpak stelt het legacyprobleem centraal, los van de noodzakelijke vernieuwing van het applicatielandschap. De Algemene Rekenkamer en de Auditdienst Rijksoverheid hebben de wenselijkheid benadrukt van een sterkere sturing op samenhangende vernieuwing in het applicatieportfolio en een daarbij behorende stapsgewijze vermindering van de legacyproblematiek. Aan die lijn houd ik vast’, stelt hij.

In september komt er een nieuwe ‘herijkte’ Investeringsagenda naar de Kamer.