Kent u Douglas Engelbart? Twee aanwijzingen helpen u wellicht op weg. De eerste luidt dat vrijwel iedere computergebruiker dagelijks een van zijn uitvindingen onderhanden heeft. De tweede aanwijzing komt uit een Indonesische webcyclopedie: "Douglas Engelbart adalah penemu ‘mouse’ yang umum digunakan di komputer saat ini.
Selain mouse, Engelbart juga yang pertama kali mengungkapkan ‘hypertext’." Juist! Douglas Engelbart (73) is niet alleen de bedenker van hypertext, vensters (windows), groupware en videoconferenties, hij is ook de uitvinder van de Position Indicator for a Display System, beter bekend als de muis. Omdat het dertig jaar geleden is dat Engelbart de eerste muis ontwierp – een houten doosje met één knop en twee stalen wieltjes – werd hij op 7 december jongstleden uitgebreid in de bloemetjes gezet op een symposium waar onder andere Netscape’s Marc Andreessen het woord voerde: ‘Engelbarts Unfinished Revolution’ van de Stanford University.
Dat Engelbart nooit een cent verdiend heeft aan zijn uitvindingen zit hem niet dwars; hij wordt ruimschoots gecompenseerd met respect. Velen in Silicon Valley beschouwen Engelbart als de enige echte geestelijke vader van de PC. Engelbart is regelmatig gehuldigd voor zijn bijdragen aan de ontwikkeling van computers. Recentelijk kreeg hij een plaatsje in de Inventors Hall of Fame, een eregalerij van genieën in de stad Akron. Zijn foto hangt daar nu tussen die van mensen als Nobel, Goodyear, Edison, Pasteur en Ford. Wat Engelbart echter moeilijk kan verkroppen is dat de mensheid weliswaar massaal zijn muis gebruikt, maar niet echt zijn idealen grokt.
Digitale toekomst
Grokken, is een van Engelbarts favoriete werkwoorden. Iets grokken betekent iets onmiddellijk, intuïtief begrijpen, ongeveer zo een kind van zeven onmiddellijk begrijpt hoe een spelletje boter-kaas-en-eieren gespeeld moet worden of hoe iedereen onmiddellijk kan begrijpen hoe een muis werkt met een cursor. Welnu, in het begin van de jaren zestig grokt Engelbart de digitale toekomst. Die digitale toekomst is voor Engelbart niet een doel, maar een middel tot het oplossen van een probleem. Het probleem is dat de complexiteit en de urgentie van de problemen waarmee de mensheid worstelt steeds groter wordt. Een voorbeeld: om in staat te zijn milieuproblemen op te lossen, moet het collectieve IQ van groepen mensen, bedrijven en organisaties kunstmatig worden vergroot door hen te laten interacteren met computers. De muis, de schermvensters vensters, groupware en hypertext zijn middelen om dit mogelijk te maken.
Eindeloze gang
Wanneer de radartechnicus Douglas Engelbart in 1948 de Amerikaanse marine verlaat en in dienst treedt bij Naca, de voorloper van Nasa, bestaan er op de hele wereld nog maar een paar computers. Engelbart ziet zijn leven en zijn carrière voor zich als een eindeloze gang zonder deuren. Engelbart: "Ik dacht toen, ik heb een vaste baan, ik ga trouwen en leef dan nog lang en gelukkig, maar… heb ik dan nu al alle doelen in mijn leven bereikt?" Engelbart berekent vervolgens hoeveel tijd hij vanaf dat jaar tot zijn zestigste zal werken; hij komt uit op zo’n 5,5 miljoen minuten. "Maar wat zal het rendement zijn van al dat werk", vraagt hij zich af. Hij wil op een of andere manier een bijdrage leveren aan het oplossen van steeds complexere problemen. Maar ineens grokt hij waar hij het moet zoeken: computers!
Engelbart: "Het hele idee dat computers ingezet kunnen worden om individuen te helpen bij hun interactie met diezelfde machines, was toen te gek voor woorden." In een tijd dat computers niets anders zijn dan rekenmonsters die gevoerd worden met ponskaarten heeft Engelbart visioenen van miljoenen gebruikers die via beeldschermen computers interacteren. Dat lijkt op de manier waarop een radartechnicus omgaat met een monitor. In de jaren vijftig krijgt Engelbart een baan bij het Stanford Research Institute waar hij aan de verwezenlijking van zijn dromen kan werken.
Keerpunt
De bijeenkomst op 5 december 1968 in San Francisco georganiseerd door de American Federation of Information Processing Societies is tegelijkertijd een hoogtepunt en een keerpunt in de geschiedenis van de computer-industrie. Tijdens een sessie van anderhalf uur demonstreren Engelbart en een aantal medewerkers van het Stanford Research Institute aan een totaal verbouwereerd publiek van ongeveer duizend mensen het resultaat van het werk dat ze sinds 1955 hebben verricht: de eerste muis, de grafische gebruikers-interface, hypermedia groupware (NLS), computervensters, beeldbewerking, help-menu’s, video-vergaderen en nog een aantal nieuwe vindingen die anno 1998 de hoekstenen vormen van interactieve computergebruik.
"Die presentatie in 1968 was een van die zeldzame momenten waar mensen op slag veranderden door wat ze zagen", zegt Henry Lowood, de curator van de History of Science and Technology at the Stanford Silicon Valley Archives. Lowood beheert in zijn archief onder andere een paar schoenendozen vol notities die Engelbart maakte in de jaren vijftig en zestig. Engelbart heeft echter een wat andere herinneringen aan de demonstraties van 1968 dan Lowood. Hij constateert dat mensen enorm onder de indruk zijn van zijn technologie maar geen idee hebben wat ze er mee kunnen doen. Engelbart: ‘Het werd mij duidelijk dat mensen niet in staat waren deze uitvindingen in te passen in hun eigen ideeën over de toekomst.’
Oermoeder
Engelbarts team van het Stanford Research Institute verdwijnt in de jaren zeventig als gevolg van bezuinigingen. De meeste leden van het team vertrekken naar Xerox Parc waar de ideeën zich verder ontwikkelen en uiteindelijk vorm krijgen in het Alto workstation, de oermoeder van alle Macs en PC’s. Engelbart gaat zelf niet naar Xerox maar neemt een baan bij het bedrijf Tymshare; later stapt hij over naar vliegtuigbouwer McDonnel Douglass. Engelbart is hier verder dan ooit verwijderd van zijn idealen en het zijn voor hem frustrerende jaren. De muis krijgt pas algemene bekendheid na de introductie in 1984 van Apple’s Macintosh.
"De mate waarin een persoon kan groeien is direct gerelateerd aan de hoeveelheid verwarring en verlegenheid die hij kan slikken", zegt Engelbart. En hij voegt daaraan toe: "Ik heb heel wat moeten slikken." De vader van de muis is gefrustreerd; zijn ideeën over kunstmatige intelligentie hebben minder ingang gevonden dan de tastbare uitvindingen die hij zelf eigenlijk beschouwde als niets meer dan tussenstations op weg naar een hoger doel. Engelbart is nog steeds bezig met zijn kruistocht om de collectieve intelligentie van bedrijven, overheden en andere organisaties te verhogen zodat ze steeds complexere problemen aan kunnen.
Stichting
Om zijn doel te bereiken heeft Engelbart samen met zijn dochter de Stichting Bootstrap opgericht. Bootstrapping is een ontwerpprincipe waarbij het resultaat van een actie onmiddellijk geëvalueerd en teruggekoppeld wordt om met de volgende actie sneller en met minder inspanning een beter resultaat te bereiken. Onder andere Sun Microsystems en Netscape steunen de stichting. Het kantoor waarin de stichting is gehuisvest is gratis ter beschikking gesteld door het bedrijf Logitech uit Fremont, Californië. Waarom? Logitech heeft sinds het begin van de jaren tachtig meer dan 160 miljoen muizen verkocht en beheert ongeveer 40 procent van de muizenmarkt. De gratis werkruimte is een klein eerbetoon aan de vader aller muizen.
