Om aansluiting te vinden bij de ‘dataficering’ van de informatiesamenleving, moet de overheid meebewegen, adaptief zijn. Juli vorig jaar is daarom het onderzoek ‘Datagovernance bij de Rijksoverheid’ gestart en ter begeleiding van het onderzoeksteam een interdepartementale ‘klankbordgroep datagovernance’ (zie kader) ingesteld.
Irma Walraven, programmamanager onderzoek datagovernance en secretaris van de klankbordgroep, vertelt dat de maatschappij steeds afhankelijker wordt van data. ‘Data zijn een publieke dienst geworden en steeds meer data worden gedeeld in ecosystemen van publieke en private organisaties. Je ziet dan ook dat de overheid zich steeds meer datagedreven organiseert.’ Data en datatechnologie maken opgang bij de ambtenaren en er is ook een groeiende interesse in de veelal disruptieve ontwikkelingen op dit gebied, voegt zij eraan toe.
De belangstelling voor de onderzoeks- en kennisproducten is dan ook groot en mede daarom is Irma Walraven 23 mei jl. gevraagd om de laatste onderzoeksresultaten te presenteren bij de leden van de Manifestgroep. Daarin participeren de vijftien uitvoeringsorganisaties van de overheid waarvan een groot aantal tevens lid is van de klankbordgroep.
Direct invloed op beleid
Volgens Perry van der Weyden (hoofdingenieur-directeur bij Rijkswaterstaat Centrale Informatievoorziening en cio, tevens voorzitter van de klankbordgroep) moet de overheid zorgvuldig, open en transparant zijn over de manier waarop ze met (big en open) data omgaat en vooral ook hoe ze zich daarin organiseert. ‘De ‘dataficering’ van de informatiesamenleving raakt de overheid in het hart van haar functioneren. Data, de kwaliteit van data en de data-organisatie hebben direct invloed op belangrijke beslissingen die de overheid neemt en bepalen mede de effectiviteit van beleid en van in- en extern toezicht binnen alle domeinen’, aldus Van der Weyden.
Hij benadrukt dat een van de doelen van het onderzoek is om kennis, instrumenten en contacten overheidsbreed aan te reiken, samen aan de slag te gaan, en van elkaar te leren. ‘Daarom is het belangrijk dat er binnen de overheid, en met (data)partners, een gemeenschappelijke basis, taal en governance wordt ontwikkeld. Dat geldt niet alleen voor dataprofessionals onderling of tussen beleidsmedewerkers en datascientists, maar dat geldt ook voor top- en middenmanagers in het openbaar bestuur.’
Voorwaarde én katalysator
Datagovernance draagt bij aan de kwaliteit van e-dienstverlening en aan een transparante overheid. Het is een voorwaarde én katalysator voor het data gedreven organiseren van overheidstaken. Bijvoorbeeld om efficiënte en innovatieve uitvoeringsprocessen in te richten. Maar datagovernance biedt ook de mogelijkheid om de kansen van (big en open) data ambitieus en constructief aan te grijpen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het oplossen van concrete maatschappelijke uitdagingen, zoals het bevorderen van mobiliteit, verkeersveiligheid, de leefbaarheid binnen steden of de toegankelijkheid van zorg en onderwijs.
Door actief datagovernance blijft de overheid in haar digitale interactie met en dienstverlening aan burgers en bedrijven toekomstbestendig, wendbaar én sluit zij beter aan bij de nieuwe generatie(s) van de informatiesamenleving.
Datagovernancemodel
Eén van de resultaten van de klankbordgroep, is een datagovernancemodel. Het model is ontwikkeld op basis van internationale standaarden, raakt aan negen kritieke functies en heeft de potentie om zich te ontwikkelen tot Rijksbrede standaard. Klankbordgroeplid Sylvia Kok-de Vries (directeur demografische en sociaal-economische statistieken bij het CBS) zegt erover: ‘Als het gaat om datagovernance is de datacontext en de dialoog met burgers, bedrijven, medeoverheden en (keten)partners, cruciaal voor het onderling vertrouwen. Inclusief een set met afspraken welke systemen en dataverwerkingsmethodieken wanneer en hoe worden ingezet.’
Om het model praktisch toepasbaar te maken, staat de klankbordgroep een aanpak voor waarbij leren van elkaar centraal staat. In dat kader is het model uitgewerkt in een selfassessment ‘positiebepaling datagovernance’. De positiebepaling, die inmiddels is getest door Rijkswaterstaat, de Nationale Politie en de Belastingdienst, geeft in een relatief kort tijdsbestek zicht op negen cruciale functies van datagovernance binnen de organisatie. Door het selfassessment in een multidisciplinaire groep uit te voeren, ontstaat een gedeeld beeld van de data-ambitie en de huidige positie. Vervolgens kunnen per functie afspraken worden gemaakt over verbeterstappen.
Vijf actielijnen
Stephan den Hengst (chief data officer bij de Nationale Politie) is verheugd met de stappen die tot nu toe zijn gezet binnen de klankbordgroep. ‘Vanaf de start is veel positieve energie en inspiratie vrijgekomen, kennis gedeeld, meegedacht en meegewerkt. Het ligt dan ook in de lijn om de doorontwikkeling van producten voor breder gebruik binnen de overheid door te zetten in een gezamenlijke data-actie overheidsbreed. En ook door het initiatief te verbinden met wetenschappelijk onderzoek en aan een gezamenlijk optrekken richting de Europese Unie.’
‘We hebben ons motto ‘Geen woorden, maar data’ en de ontwikkelde kennisproducten goed voor het voetlicht kunnen brengen’, glimlacht Irma Walraven trots. In het najaar wordt het thema ‘Datagovernance en –kwaliteit’ door klankbordgroeplid Anja Lelieveld geagendeerd voor het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO), waaraan ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen deelnemen. ‘En daarmee gaan we overheidsbreed.’
Onderwijl is er vanuit de klankbordgroep ook intensief overleg met de formele opdrachtgever, Ric de Rooij, plaatsvervangend secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Er zijn aan hem vijf samenbindende actielijnen voorgelegd om een concrete bijdrage te kunnen leveren aan de ambitieuze, brede digitaliseringsagenda voor de overheid:
- De Nederlandse samenleving mooier en beter maken door bijvoorbeeld het verbeteren van de verkeersveiligheid, luchtkwaliteit, gezondheidszorg of onderwijs met (big en open) data. En overheidsbreed bewustwording creëren voor het maatschappelijk belang van datagovernance.
- Verder verdiepen van het datagovernancemodel, het bereik naar overheidsbrede toepassingen vergroten, kennis delen en van elkaar leren.
- Data-onderwijs en -training ‘on the job’ stimuleren. Vanaf de zomer starten in dit kader vanuit het CBS, het dataknooppunt van Nederland, een Rijks Data Science (Rijkstrainee) programma en vijf ABD verdiepingsmodules datagovernance voor topmanagers.
- De datadialoog met collega’s en stakeholders aangaan over gemeenschappelijke uitdagingen van data technologische innovaties, de impact op de samenleving, de arbeidsmarkt, de economie en ethische dilemma’s zoals de privacy.
- Nederland doet het goed als een van de meest gedigitaliseerde EU-landen en dat is goed voor de Nederlandse economie en het vestigingsklimaat. Ook op het gebied van cybersecurity heeft Nederland binnen de EU en internationaal een goede naam opgebouwd. In dit kader ‘good datagovernance’ op de Europese agenda zien te krijgen.
Dit artikel is ook te lezen in GOV magazine nummer 14 van Atos.
Samenstelling klankbordgroep
De leden van de klankbordgroep van het onderzoek datagovernance bij de Rijksoverheid zijn: Perry van der Weyden (hoofdingenieur-directeur bij Rijkswaterstaat Centrale Informatievoorziening en cio, tevens voorzitter), Stephan den Hengst (chief data officer bij de Nationale Politie), Sylvia Kok- de Vries (directeur demografische en sociaal-economische statistieken bij het Centraal Bureau voor de Statistiek), Hillie Beentjes (directeur Begrotingszaken en plv. directeur Rijksbegroting bij het ministerie van Financiën), Paul van Egmond (programmamanager datamanagement bij het directoraat-generaal Belastingdienst), Claudia de Andrade (chief data officer bij Rijkswaterstaat), Anja Lelieveld (programmamanager gegevenslandschap bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties directie Informatiesamenleving en Overheid), Bert Jan Geveke (cio bij DUO), Edgar Heijmans (directeur P-Direkt), Erik Jonker (destijds verantwoordelijk voor data en connectivity bij het Bureau Digicommisaris), Jos Looman (directeur Auditdienst Rijk, agenda-lid) en Irma Walraven (secretaris en programmamanager onderzoek Datagovernance bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).
