AS/400 al 12,5 jaar succesvol werkpaard IBM

Over de hele wereld zijn er 700.000 geïnstalleerd – daarmee is de IBM AS/400 het meest succesvolle midrange computersysteem ooit. Wat zijn de redenen voor dit succes? En wat brengt de toekomst? Een gesprek met Martin Jurgens, AS/400 product manager van IBM Nederland. Of hoe een werkpaard met vele dienstjaren het redt door zich als een kameleon te gedragen.

Wat is de aanloop geweest naar het ontstaan van de AS/400?
Martin Jurgens: "In de jaren zeventig kende IBM een aantal oplossingen voor kleinere administratieve systemen. Aan de ene kant een reeks systemen die bekend stond onder de naam S/32, S/34. S/36 en uiteindelijk S/38. Zij dankten hun bestaansrecht aan wat we nu ‘enterprise resource planning’ noemen. Aan de andere kant waren de minicomputers sterk in opkomst. Oorspronkelijk waren die bedoeld voor wetenschappelijke toepassingen, maar ze konden ook ingezet worden voor administratieve toepassingen. IBM deed hieraan mee met S/23, een Unix-systeem dat later is uitgegroeid tot de nu bekende RS/6000. Nummers die nu weinig meer zeggen. In die tijd vonden klanten het concept, een systeemfamilie (dat met het System/360 ingezet was), erg aantrekkelijk. En IBM wilde dit ook invoeren voor de kleinere systemen."
Dat werd de AS/400, waarbij de letters staan voor: Application System (toepassingensysteem).
 
Waarom heeft IBM niet geprobeerd om een kleine versie van de succesvolle grote computersystemen (S/360 naar S/390) te maken? En wat is het onderscheid tussen die grote mainframes en AS/400?
Jurgens: "Voor de S/36-38 systemen waren duizenden toepassingspakketten op allerlei gebieden ontwikkeld door derde partijen. Een belangrijke voorwaarde was dat die zonder aanpassing gebruikt zouden kunnen worden. Verder waren (en zijn) er nogal wat mensen nodig om de mainframes in de lucht te houden, minimaal vijf tot zes. Bovendien is speciale koeling een voorwaarde. Kleine systemen worden op de werkvloer opgesteld en werken met luchtkoeling. Het beheer moest eenvoudig zijn. Ik heb met eigen ogen gezien dat de administrateur van een bejaardenhuis dit moeiteloos kon; toen wist ik dat we daarin geslaagd waren. Dat betekent dat de nodige voorzieningen voor systeembeheer ingebouwd moeten zijn om dit mogelijk te maken. Er was dus een totaal andere opzet vereist."

Bijzondere architectuur

AS/400 is in 1988 geannonceerd. Voor die tijd was de architectuur een buitenbeentje, zeker vergeleken met de toenmalige microcomputers, vertelt Jurgens. "Complexe zaken als ‘load balancing’, communicatie en backup, normaal de taken voor systeemmensen, werden automatisch door het systeem verricht. De beheerder hoefde zich daarover dan niet meer te bekommeren. Verder was het sleutelwoord bij de ontwikkeling: integratie. Allerlei verschillende systemen en technieken moesten te gebruiken zijn. Dat is opgelost door een speciale microcodelaag, de Technology-Independent Machine Interface, waardoor je heel gemakkelijk een Java Virtual Machine en Internet-voorzieningen kunt toevoegen zonder dat bijvoorbeeld drivers veranderd hoeven te worden. Ontwikkelaars hoeven zich daarom geen zorgen te maken over het type printer of de soort opslag, met als resultaat dat sommige klanten nog steeds kunnen werken met toepassingen van vijftien tot twintig jaar geleden. Dit schaadt overigens wel zijn imago – sommige mensen denken dat AS/400 nog steeds alleen maar een systeem voor groene schermen is. Dat beeld is echt achterhaald."
Een ander imago van de AS/400 is dat het een fabriekseigen systeem is, dat niet past in de huidige trend naar open systemen. De product manager durft te stellen dat AS/400 op dit moment een van de meest open systemen is. We zijn overgeschakeld van SNA (IBM’s netwerkarchitectuur) naar TCP/IP en je kunt Unix-toepassingen zonder enige vorm van ‘porting’ direct draaien, door elkaar zelfs 32-bit Unix en 64-bit OS/400. We voldoen aan allerlei open normen zoals Spec 1170 en Posix. Via insteekkaarten met Intel-processoren kunnen ook Windows NT-systemen draaien (later dit jaar ook Windows 2000); er is een poortwachter die de twee werelden integreert. Verder kan het netwerkbesturingssysteem van Novell toegepast worden. Je kunt natuurlijk ook een Lotus Domino server en Notes gebruiken, en dat alles werkt goed geïntegreerd." Jurgens vertelt dat bij Debis in Duitsland een AS/400 draait voor het beheer van twaalf Windows NT-systemen onder de hoede van OS/400, het besturingssysteem van de AS/400. Automatisch kan per kaart ge-‘reboot’ worden of is een reserve NT-systeem inzetbaar.
 
Kunnen al deze ‘werelden’ ook elkaars gegevens gebruiken?
Jurgens: "Zeker! IBM heeft ooit een project gehad onder de naam Future System, met het doel een nieuw soort systeem te ontwikkelen. Dat is niet voltooid, maar een van de revolutionaire ideeën daarvan was een integraal data-opslagsysteem. Daarin vond het opslagbeheer automatisch plaats, zonder dat programmeurs of gebruikers zich erom hoefden te bekommeren waar iets opgeslagen zou zijn, met automatische backup en archivering. De toen ontwikkelde ideeën zijn in OS/400 verwezenlijkt onder de naam Integrated File System. Dat opslagsysteem is volkomen gemeenschappelijk en kan door alle andere systemen gebruikt worden." Gegevens kunnen al dan niet gecomprimeerd opgeslagen worden.
Een recente toevoeging, afkomstig uit de mainframe-wereld, is LPAR (Logic Partioning), waarmee het mogelijk wordt om binnen een fysieke AS/400 tot twaalf logische AS/400-systemen onder een enkel OS/400 te definiëren. De logische systemen kunnen met verschillende lokale tijden en talen werken, waardoor het mogelijk wordt om de computersystemen en gegevens van verschillende landen of vestigingen te centraliseren. Dankzij de snelle verbindingen, die nu voor een redelijke prijs beschikbaar zijn, is dit een aantrekkelijk alternatief voor verschillende lokale of nationale systemen.

Relatief lage kosten

Wat zijn de redenen voor het blijvende succes van AS/400? Digital had immers een vergelijkbaar systeem, maar zij konden het niet goed bolwerken en heten nu Compaq.
"De gebruiksvriendelijkheid is nog steeds een erg belangrijk punt. Omdat het beheer zo eenvoudig is en het systeem zo betrouwbaar, zijn de totale kosten – de zogenaamde ‘cost of ownership’ – relatief laag. Volgens een onderzoek van IDC in 1999 zijn daarom de kosten per werkplek gemiddeld 61 procent goedkoper dan bij Windows NT, en 41 procent goedkoper dan bij een Unix-platform. Gartner heeft een onderzoek gedaan naar de betrouwbaarheid van computersystemen, de niet-geplande ‘downtime’. Aan de top staat S/390 met 10 minuten per jaar. Als tweede de dubbel uitgevoerde Tandems. Voor een enkelvoudige AS/400 is dit 5,2 uur per jaar en voor een Windows NT wel 253 uur per jaar – dat is een erg groot verschil. Voor Digital VAX-systemen lag dat op 18,9 uur."
De vele beschikbare toepassingen zullen zeker ook een rol hebben gespeeld bij het succes. Jurgens vertelt dat er meer dan 28.000 geregistreerde toepassingspakketten voor de AS/400 beschikbaar zijn, voor een advocatenkantoor tot en met een bank, en nu natuurlijk steeds vaker voor het Web en elektronisch zakendoen. De mogelijkheid om ‘even snel’ een intranet of extranet te definiëren zal in deze tijd zeker ook meespelen. Het ligt voor de hand dat het idee voor Sanfrancisco (zie Computable van 17 maart j.l.) in de AS/400-hoek geboren is, gezien hun ervaring met externe toepassingsontwikkelaars.
 
Wat voor voorzieningen zijn er voor de beveiliging ingebouwd in OS/400?
"Er is van alles beschikbaar, van encryptie tot en met ‘firewalls’ en andere voorzieningen. Maar volgens een van onze business partners heb je zelfs geen ‘firewall’ nodig, zo goed is het systeem beveiligd. Een binnengekomen virus kan per definitie niet draaien op een AS/400 en het systeem is ook nog nooit gehackt. Denial of Service-aanvallen zijn natuurlijk altijd mogelijk, zoals bij ieder systeem. Dat veel bedrijven niet graag hun interne systeem integreren met de externe webserver? Ik geloof niet dat je bij de AS/400 daarvoor bang hoeft te zijn, integendeel, het is een voordeel dat je de bedrijfsgegevens direct kunt gebruiken. Van Gend & Loos biedt bijvoorbeeld de gelegenheid om via een wap-telefoon de status van verzonden goederen op te vragen."
Vanwege de wildgroei van servers is er op dit moment grote belangstelling voor consolidatie; AS/400 is daarvoor een ideale oplossing. Natuurlijk zijn er ook uitzonderingen, maar daar zullen veelal andere redenen aan ten grondslag liggen. Zo stonden er tot voor kort 21 AS/400-systemen bij Microsoft, maar die zijn inmiddels vervangen door 1200 NT-servers…

Sprongsgewijze ontwikkeling

De AS/400 bestaat nu ruim twaalf jaar. Hoe is de ontwikkeling van het systeem verlopen?
Jurgens: "Met schokken. Er zijn nogal wat omschakelingen geweest in de loop van de tijd. In de hardware bijvoorbeeld de overgang van Cisc- naar Risc-chips. In de architectuur de overgang van het hiërarchische SNA naar een client/server-omgeving, en in het besturingssysteem de overgang naar object-oriëntatie. Drie jaar geleden was er een duidelijke trendbreuk in de groei; die nam revolutionair toe met de introductie van de e-Series. Dat had natuurlijk veel te maken met voorzieningen voor Internet en ‘e-commerce’, maar er is toen ook een enorme sprong gemaakt in zowel de hardware en software als de prijs/prestatie-verhouding. Een extreem voorbeeld is de Encoded Vector Indexing-techniek, waardoor bijvoorbeeld de tijd voor een bepaalde query in een bestand van 225 GB werd teruggebracht van 2,3 uur naar 35 seconden."
 
Hoe wordt de ‘kracht’ van een AS/400 gemeten? En hoe is de kracht van een gemiddeld systeem gegroeid in de loop der jaren?
"Zelf hanteren we het verhoudingsgetal CPW (Commercial Processing Workload), een maat voor de verwerkingssnelheid van een bepaalde goed omschreven werkmix. Daarnaast is er TPC-C (voor een complexe toepassing) en TPC-D (voor de query-snelheid van een grote database), afkomstig van de Transaction-processing Performance Council uit de Unix-wereld. Omdat het gemiddelde systeem in de loop der tijd verandert, is het moeilijk de verbeteringen daarvoor uit te drukken in een getal. Het grootste van de huidige lijn is zo’n 310 keer zo krachtig als het grootste model bij de annoncering; het krachtsverschil tussen het kleinste en het grootste systeem van de huidige 720-lijn is af te lezen uit de CPW-verhouding van 1:270. En, geloof me, dat zal op korte termijn weer enorm toenemen."

Positionering en convergentie

Hoe is de AS/400 gepositioneerd binnen de systemen van IBM?
"We spreken tegenwoordig over servers, en er zijn vijf server-platformen: S/390 (mainframes), AS/400 (midrange), RS/6000 (Unix), Netfinity (op basis van Intel-technologie) en de nieuwste loot, Numa-Q. De Numa-techniek (Non-uniform Memory Access) voor het koppelen van processor-clusters, ontwikkeld door Sequent, zal ook worden toegepast in de andere platformen. De trend wijst duidelijk in de richting van convergentie, zo bieden we tegenwoordig al drijvende-komma bewerkingen in de AS/400 vanwege grafische beeldverwerking en MP3. De platformen wisselen ook veel ideeën en technologie met elkaar uit. Er zijn ook combinaties, zo kan bijvoorbeeld over enige tijd een Netfinity-server kanaalgekoppeld worden aan een AS/400, waardoor de eenvoud van het beheer en de goede beveiliging ervan verzekerd zijn."
De productmanager vertelt dat er binnen de AS/400 een instaplijn is en een groeilijn. De instaplijn bestaat uit de 150- en 170-lijn; het kleinste model hiervan kost slechts 11.000 gulden, inclusief OS/400 en een pakket softwaretools. Deze lijn heeft een beperkte uitgroeimogelijkheid, vergeleken met de groeilijn (720), hoewel op zichzelf de groeimogelijkheden toch aanzienlijk zijn. De meest gebruikte terminals in beide systemen zijn gewone Windows PC’s.

Dit jaar ‘koper’

Wat is de toekomst van AS/400? Wat voor nieuwe technologie zal er in toegepast worden?
Martin Jurgens: "Vernieuwing is ook een sleutelwoord van de AS/400. We gebruiken nu al een jaar of vijf 64-bit Risc-chips, maar OS/400 is gebaseerd op 128-bit. Alles wordt kleiner en sneller. Dit jaar zullen koperen verbindingen op de chip worden geïntroduceerd onder de naam Pulsar, met een 40 procent hogere snelheid. Daarnaast zal de AS/400 de eerste server zijn waarop Silicon on Insulator wordt toegepast onder de naam I-Star, met nog eens 35 procent verbetering. Dat blijft allemaal doorgaan, net als nieuwe opslag, communicatie, enzovoorts. De 64-bit Risc GHz microprocessor komt eraan." De filosofie van luchtkoeling blijft in ieder geval gehandhaafd.
Ook OS/400 ondergaat verdere verbeteringen om het systeem geschikt te maken voor steeds weer nieuwe toepassingen, nu vooral in de wereld van e-handel en het Web. De compatibiliteit met zijn oorsprong blijft echter behouden, zodat ook die toepassingen gebruikt kunnen blijven. Betrouwbaarheid, flexibiliteit, veel toepassingspakketten en een goede prijs/prestatieverhouding zijn de eigenschappen van deze kameleon die voor blijvend succes zullen zorgen. Er zijn nu wereldwijd 700.000 AS/400 systemen geïnstalleerd, waarvan zo’n 8000 in Nederland.
 
Hein van Steenis, freelance medewerker

Betrouwbaar werkpaard heeft zijn beperkingen
Wij hebben een vijftal gebruikers naar hun ervaringen met de AS/400 gevraagd.
Hun uitspraken verschillen nogal met die van de product manager van IBM, Martin Jurgens. Bovendien is het natuurlijk te verwachten dat de product manager zich minder kritisch uitlaat over zijn eigen computersysteem. De discrepantie is er bovendien waarschijnlijk op terug te voeren dat Jurgens het heeft over huidige en toekomstige systemen, terwijl de geïnterviewde gebruikers spreken over apparatuur van één à twee jaar geleden.

Oudere processoren (Cisc in plaats van Risc) en oudere toepassingen geven soms het beeld dat AS/400 moeite heeft nieuwe ontwikkelingen bij te benen. Maar dat is te verwachten als je in een snel veranderende wereld compatibel met het oude wilt blijven.
Al met al mag deze krachtpatser inderdaad de naam dragen van een betrouwbare kameleon met veel gedaanten en in veel kleuren.
 
‘PC-koppeling loopt achter’
O. Kemper is directeur ICT bij de Nederlandse Pakketdienst, die aan het eind van de jaren zeventig al met een S/38 begonnen is. De toepassingen en verdere ontwikkeling zijn voortgezet op een AS/400. Hij roemt het beheer dat steeds verder geautomatiseerd is.
"We hebben wel eens een storing gehad, maar toen stond de monteur al binnen voordat we die zelf opmerkten. Het systeem meldt dat automatisch." De totale kosten vindt hij verhoudingsgewijs laag. De enige kleine verbetering die hij graag zou zien, betreft de koppeling met PC-netwerken. "De koppelingskaart loopt bijna een jaar achter bij wat gangbaar is bij Pentium-processoren."
 
‘Staat altijd klaar’
E. Broersma is directeur Informatisering bij IZA Nederland, een zorgverzekeraar. Ook zij zijn begonnen met S/38 en meegegroeid naar de AS/400. Alle primaire processen draaien hierop en het systeem is altijd beschikbaar, zegt hij. "Ik kan het goed vergelijken met het mainframesysteem van een zusterorganisatie. Het is duidelijk dat zowel het beheer als de ontwikkeling van toepassingen bij de AS/400 aanzienlijk veel sneller en soepeler loopt, en de totale kosten beduidend lager zijn." Het beheer wordt uitgevoerd door twee personen, en een derde persoon bedient de printers. Wat hem betreft, een perfect systeem.
 
‘Beperkte functionaliteit’
Sjaak Sneek, hoofd automatisering van Foster Parents Plan, is ook enthousiast maar heeft nogal wat bedenkingen. "Systeemtechnisch is het een fantastisch systeem, maar de geboden functionaliteit blijft achter. De trend is naar openheid in netwerken en databases. We willen een datapakhuis van Oracle gaan gebruiken, maar dat wordt niet goed ondersteund. Daarom overwegen we op een Risc-systeem over te stappen en de huidige AS/400-toepassingen aan te passen." De koppeling met het NT-platform dateert van vorig jaar, vertelt hij, wat de functionaliteit erg beperkt. De toepassingen zijn zelf ontwikkeld, maar hij verwacht dat binnen twee jaar alle toepassingen gekocht zullen worden en dat zij alleen nog maar de interfaces zullen ontwikkelen. "Een fantastisch systeem dat helaas lang gesloten is gebleven."
 
‘Geen heldere ontwikkelvisie’
Dick de Graaf, adjunct-directeur Informatievoorziening bij Visa Card, werkt ook al jaren met AS/400. Het systeem wordt ingezet als interactief ‘front-end’ voor het (nu uitbestede) ‘batch’-systeem dat de kaarttransacties verwerkt; overwogen wordt om dit over te brengen naar de AS/400. Er zijn tweehonderd gebruikers bij diverse afdelingen die elk hun eigen toepassingen hebben gekregen. "IBM had helaas geen heldere visie op de ontwikkelomgeving voor AS/400, zodat je van verschillende kanten producten moet bijkopen. De oudere programmatuur ondersteunt geen grafische schermen, dat is jammer, want dat kan echt niet meer in deze tijd." Verder roemt hij de betrouwbaarheid, de lage kosten en de eenvoud van beheer, in vergelijking tot de andere platforms die in de organisatie gebruikt worden, zoals NT en Novell.
 
‘Betrouwbaar maar duur’
Chris van Eck is ICT-manager bij Ricoh Europe. Hij komt uit de mainframe-wereld en beaamt dat de AS/400 heel betrouwbaar is. "Een jaar of tien geleden hebben we een keer een kapotte schijf gehad, maar daarna is er niets noemenswaardigs gebeurd. Vergeleken met mainframe- en Unix-systemen is het beheer veel eenvoudiger." Het AS/400-systeem wordt gebruikt voor erp-achtige toepassingen en voor het beheren reserveonderdelen. In Nederland staat het magazijn dat onderdelen voor heel Europa levert. In elk land kan men zien welk onderdeel op voorraad is en dat dus binnen 24 uur geleverd wordt, zodat het werk van de buitendienst voor de volgende dag gepland kan worden. Hoe AS/400 verbeterd zou kunnen worden? "Onze nieuwe processor geeft veel waar voor zijn geld, maar zijn prijs (die in de tonnen loopt) zou best wat lager kunnen."
 
Beschikbaarheid van systemen
Een overzichtje van de tijd dat de servers gemiddeld per jaar uit de lucht zijn laat zien dat de AS/400 er gunstig uitspringt. In de tweede kolom staan de beschikbaarheidspercentages van de systemen, gedurende 24 uur per dag en het jaar rond. In het onderzoek waren 240 machines betrokken bij 190 bedrijven. Bron: Gartner Group, oktober 1998.