UWV: voor de zwaksten in de samenleving?

Dagblad Trouw pakt vandaag op de voorpagina uit met het zoveelste UWV-schandaal. Vrij naar Dante lijkt het erop dat wie in de UWV-bestanden belandt alle hoop kan laten varen. Wie de achtergrond kent, weet dat deze nieuwste affaire alle eerdere kwesties in de schaduw stelt. Lees en huiver.

Wie dit artikel wil lezen, doet er goed aan om eerst het verhaal in Trouw erbij te pakken. Trouw – misschien wel de beste krant van Nederland – onthult wat veel mensen binnen UWV al sinds jaar en dag weten: de dossiers van onze zwakste medeburgers, mindervalide mensen met een bijstands- (WWB) of Wajong-uitkering, zijn een puinhoop. Het is het soort verhaal dat niet mag ontbreken in, zeg, een feuilleton over UWV.

Wie het Trouw-artikel leest, zou denken dat het probleem helemaal niet over ict gaat. En dat is ook zo. Wie geen hulp nodig heeft om werk te vinden, mag zijn cv opvoeren in Werk.nl en wordt gevonden. Voor de zwakste groep die UWV aan werk moet helpen, ligt dat anders; hun gegevens worden in een UWV-systeem genaamd Sonar vastgelegd door gespecialiseerde UWV-medewerkers: arbeidsdeskundigen. Zij kunnen vervolgens alleen worden gevonden door UWV-medewerkers, want werkgevers hebben geen toegang tot Sonar. Wat Trouw beschrijft, is dat wat in Sonar wordt vastgelegd veelal niet klopt. En ook al is het Sonar-systeem het grootste ict-probleem van UWV, het zijn hier de gebruikers, de arbeidsdeskundigen, die het laten afweten. Geen ict-probleem dus, ware het niet dat bij UWV alles ict is.

Banenafspraak

Een jaar of vijf terug kreeg UWV de opdracht van staatssecretaris Jetta Klijnsma om werkgevers toegang te geven tot de dossiers van de mensen in Sonar die vallen onder de zogenaamde banenafspraak. Dat was een logische gedachte: de werkgevers hadden zich verplicht om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen op straffe van een boete. Dan moeten werkgevers die mensen ook kunnen vinden, was Klijnsma’s gedachte. Natuurlijk blijft er een rol weggelegd voor UWV als intermediair, maar de profielen-zonder-persoonsgegevens moesten zichtbaar worden – gewoon, zoals op willekeurig welke datingsite.

Anders dan bij de UWV Uitkeringsfabriek zijn er bij UWV Werkbedrijf veel medewerkers die uit de praktijk van de arbeidsbemiddeling komen en werkelijk hart hebben voor de cliënten van UWV. Die mensen gingen direct aan de slag. Daarna werd ict ingeschakeld om een systeem te bouwen, wat zoals gebruikelijk mislukte. Medio november 2015 is Tof Thissen, de directeur van UWV Werkbedrijf het zat en geeft mijn bedrijf de opdracht om een systeem te bouwen. Een enorme rel breekt uit binnen de raad van bestuur maar Thissen houdt de rug recht. Ruim een maand later is het systeem, de Kandidatenverkenner Banenafspraak (KVB) operationeel. Kosten: € 50.000, inclusief btw. KVB is echt een héél klein systeempje bovenop het Sonar-monster.

Rotte data, de wal en het schip

De data in het KVB-systeem komen dus uit Sonar. Direct bij het inladen van de Sonar-bestanden vallen we van onze stoel: de data zijn massaal incompleet of evident onjuist. De analisten en managers met wie we werken, blijken daarvan te weten, al schrikken ook zij van wat we ze presenteren. Een analist legt uit dat men juist daarom zo blij is met de ontsluiting van de data: ‘Met KVB wordt duidelijk dat we als UWV Werkbedrijf een probleem hebben en gebeurt er eindelijk iets aan het fatsoenlijk vastleggen en bijhouden van de klantdossiers.’ Het lijkt ons een wat brute methode, maar we begrijpen de gedachte: de wal gaat het schip keren.

Een korte tijd lijkt te gebeuren wat werd verwacht. Werkgevers selecteren voor hun relevante profielen en zetten de mensen van de UWV Werkgeversservicepunten aan het werk om met de UWV-cliënten in gesprek te komen. Als de WSP-medewerkers steeds moeten melden dat de gegevens helaas niet kloppen, horen we van wrijving. Maar dan wordt het stil. Een tijdje later horen we waarom. De profielen worden ondanks alle druk niet bijgewerkt. Het gevolg daarvan is dat de UWV’ers in het veld de werkgevers zo ver mogelijk weg houden van het KVB-systeem. Het percentage succes is zo laag dat er feitelijk sprake is van verspilling van tijd. Het schip blijkt de wal te hebben gekeerd.

En de software? Die moet opnieuw!

Terwijl de data in Sonar even rot blijven als altijd en de banenafspraakcliënten van UWV nauwelijks via de systemen zijn te vinden, besluit UWV-ict dat de software opnieuw moet worden gebouwd. Reden? De software voldoet niet aan de UWV-architectuur. Dat is waar, maar dat geldt voor alle UWV-systemen. Die architectuur is namelijk een hoofdoorzaak voor het voortdurend mislukken van ict-projecten bij UWV. De ‘klant’ van UWV-ict, UWV Werkbedrijf, heeft daar niets over te zeggen. De gang van zaken uit 2015 herhaalt zich. Na een halfjaar werk en een kleine half miljoen euro aan doorbelaste kosten gooit men de handdoek in de ring. Het resultaat? Een handvol schermen voor functioneel beheerders zijn herbouwd maar doen het niet. Echt waar.

Rapport uit het niets

En dan ligt er opeens een rapport op tafel dat beschrijft wat iedereen weet: de software doet het maar de data zijn rot en daardoor is het KVB-systeem onbruikbaar. Dat rapport blijkt er al een hele tijd te liggen maar is door iedereen genegeerd. Nu Trouw het heeft opgepikt, stopt UWV wellicht met geld uitgeven aan het herbouwen van software die het doet. Hoe goed of slecht de KVB-software ook is, met corrupte data werkt geen enkel systeem. It’s the data, stupid!

Belangrijker is dat UWV stopt met het onder druk zetten van onwillige gemeenten om hun banenafspraak-cliënten onder te brengen in Sonar en door te leiden naar KVB. Gemeenten die daaraan gevolg geven, dumpen de gegevens van hun cliënten in een zwart ict-gat waaruit geen informatie terugkomt. De Kamer weet dat overigens ook. Zie deze motie uit eind 2017 die UWV, zoals eerder ook bij de WW-fraude, gewoon naast zich neer heeft gelegd. Wat niet helpt, is dat de drijvende kracht achter dit beleid, verantwoordelijk bestuurslid Fred Paling, Bruno Bruins heeft opgevolgd als bestuursvoorzitter van UWV.

Het allerbelangrijkst is natuurlijk dat de dossiers van de mensen in de banenafspraak op orde komen en daadwerkelijk gaan worden gebruikt om de meest hulpbehoevende cliënten die UWV bedient aan werk of bijscholing te helpen. Zoals een accountmanager van UWV eens tegen mij zei: ‘Alleen in tijden van hoogconjunctuur maken we als UWV kans om deze mensen aan het werk te helpen. Nu doen we niets en straks bij de volgende crisis staan we weer met lege handen.’ Laat Tof Thissen zijn rug nog eens recht houden en stoppen met dromen. En laat de Kamer eens ophouden om UWV overal mee te laten wegkomen. Kamerleden weten veel meer over de wantoestanden bij UWV dan ze laten merken. Hopelijk doen ze eindelijk iets. Vóór de volgende crisis graag.

Zelf kijken naar de KVB-data? Dat kan als je als werkgever een aansluiting hebt. Enkele belangrijke statistieken zijn voor iedereen zichtbaar.

René Veldwijk is managing partner van software-ontwikkelaar Ockham Groep en opiniemaker bij Computable.