Uitkeringsinstantie UWV gebruikt administratiesystemen die bewust zijn ontdaan van controlemogelijkheden. Zulke functionaliteiten werden niet gevraagd of later zelfs verwijderd. Mede hierdoor kunnen bedrijven ongecontroleerd dubieuze loonaangiften en dienstverbanden in het systeem zetten en zo frauderen. Dat vertelt Computable-expert René Veldwijk.
Veldwijk is als managing partner van it-bedrijf Ockham vanaf 2007 betrokken bij de bouw van het polisadministratiesysteem van UWV. Ockham ontwikkelde in dat jaar een noodvoorziening, waarmee de instantie de loonaangiften kon registreren toen bleek dat de toenmalige dienstverlener Capgemini dit niet lukte. In 2008 werd de noodvoorziening vervangen door een definitief systeem, eveneens gebouwd door Ockham. Alle maandelijkse loonaangiften van circa veertien miljoen mensen sinds 2006 zitten in dit systeem.
Intrinsiek fraudegevoelig
De registratie van loonaangiften is intrinsiek fraudegevoelig, zegt Veldwijk. Dat komt volgens hem doordat gegevens van werkgevers eerst door de Belastingdienst worden verwerkt en pas later in gewijzigde vorm aan het UWV worden doorgegeven.
Doordat de uitkeringsinstantie slechts beperkte controle over de geleverde gegevens heeft, besloot Ockham al tijdens de ontwikkeling van het systeem functionaliteit toe te voegen om verdachte data als zodanig te markeren. Veldwijk: ‘Dit was ons niet gevraagd, maar leek ons cruciaal. Kort nadat het systeem operationeel werd, waren al duizend frauduleuze dienstverbanden onderkend. UWV wilde deze functionaliteit echter niet gebruiken.’
Eenvoudige query’s
De ontwikkelaars moesten het controlemechanisme weer verwijderen. Voor UWV werd het daarmee onmogelijk om fraude te achterhalen. Het gaat bijvoorbeeld om frauduleuze dienstverbanden, loonsverhogingen en ontslagmeldingen waarmee mensen bijvoorbeeld aanspraak maken op onterechte of te hoge uitkeringen. Deze gegevens zitten wel in het systeem, maar kunnen niet als zodanig worden herkend. Volgens Veldwijk bevat de database alle loonaangiften sinds 2006. UWV zou op de database eenvoudige query’s van verdachte patronen kunnen uitvoeren.
Op dezelfde wijze kunnen nog veel meer soorten fraude worden opgespoord, zegt de Computable-expert. Dit zal volgens hem ‘ontstellend veel’ fraude boven water kunnen halen. Het achterstallige werk moet echter niet aan UWV zelf worden overgelaten, zegt hij. ‘Stel je voor dat sinds 2006 voor tien miljard aan mogelijke fraudes boven komt. Ik zie UWV niet met die boodschap naar minister Koolmees gaan en Koolmees niet naar de Kamer. Als UWV haar eigen data onderzoekt, geef ik geen cent voor de uitkomsten.’
Luiheid
Ondanks eerdere berichten over grootschalige fraude van uitkeringen en adressen, lijkt UWV geen behoefte aan betere controle te hebben. Veldwijk: ‘Het zou te complex zijn. Instanties hebben geen zin om controles uit te voeren. Het zou ook de strafrechtketen verstoppen. Maar er zit ook wat luiheid in.’ In de beginjaren van het systeem was de instantie er vooral op gericht om uitkeringen zo snel mogelijk door te voeren, tegen zo min mogelijke kosten. Daarbij zette UWV in op volledige automatisering.
‘UWV doet niet aan datagedreven werken’, meent Veldwijk. ‘Met bepaalde beslisregels kun je veel fraude voorkomen. Bijvoorbeeld door het stellen van vragen op het moment dat een uitkering wordt aangevraagd door iemand met een specifiek arbeidspatroon. De Belastingdienst werkt wel op basis van zulke risicoprofielen.’
Weerzin
‘Bovendien was er, zeker in het begin, veel weerzin tegen ons systeem’, vervolgt hij. ‘Bij Capgemini waren tweehonderd mensen bezig geweest met de systeembouw en was er gerekend op circa tachtig UWV-medewerkers om het te beheren. Uiteindelijk bouwden wij het met acht man. Dan zijn tachtig beheerders ineens wel heel veel. Bij UWV heerst permanent grote baanonzekerheid. Dan is het fijn als bouwprojecten heel groot worden opgezet, zodat grote beheerteams logisch lijken.’
Computable heeft UWV om een reactie gevraagd. De uitvoeringsinstantie zou inmiddels toch data-analyses willen gaan uitvoeren. De instantie wil niet inhoudelijk reageren in afwachting van het debat dat donderdag 11 oktober in de Tweede Kamer over dit onderwerp plaatsvindt.
3 miljard mutaties in één tabel
Het systeem van UWV is gevuld met loonaangiftes van miljoenen mensen die in Nederland werken en hebben gewerkt. De instantie gebruikt deze gegevens voor de bepaling van de hoogte van de uitkering voor mensen die werkloos worden. Dezelfde gegevens worden ook gebruikt door de Belastingdienst voor de berekening van toeslagen en voor het genereren van vooringevulde belastingaangiften.
De database achter het systeem is de grootste database van de overheid, aldus Veldwijk. Het zou gaan om ongeveer drie miljard loonmutaties in één tabel. Maandelijks komen daar circa twintig miljoen verse loonaangiften bij.
Ik neem aan dat Ockham zelf al een assessment heeft gedaan teneinde de omvang van deze fraude te bepalen en nu ermee naar buiten komt omdat men terecht niet later ervan beschuldigd wil worden deze (waarschijnlijk enorme) fraude te hebben gefaciliteerd.
Dat is waarschijnlijk een wijze zet.