In het kader van 'De Compacte Rijksoverheid' zal er ook naar uitbesteding van ict worden gekeken. Publiek-private constructies als variant zijn mogelijk. Maar, benadrukt Rijks-cio Maarten Hillenaar, er kan pas aan outsourcing worden begonnen als er voldoende kennis en regiecapaciteit in huis is om leveranciers aan te sturen. Bovendien wil Hillenaar eerst zelf activiteiten bundelen om van schaalvoordelen te kunnen profiteren. Daarna kan pas de outsourcingsvraag op tafel komen.
Het uitvoeringsprogramma De Compacte Rijksdienst, dat moet leiden tot een efficiëntere en goedkopere rijksoverheid, heeft ook zijn uitwerking op het ict-beleid. Maarten Hillenaar, chief information officer (cio) van het Rijk, stelt dat een van zijn beleidspunten de sourcing van ict-middelen is. Daarbij draait het in zijn optiek continu om de vraag welke kerntaken de overheid zelf doet, welke taken via interne sourcing vorm kunnen krijgen en welke taken beter aan de markt overgelaten kunnen worden.
Leertrajecten
Hillenaar kan zich bijvoorbeeld voorstellen dat het beheer van desktops op grote schaal door de markt wordt gedaan. Die heeft ervaring met het efficiënt beheren van massa's standaardproducten. Of het inrichten en beheren van een rekencentrum, dat ook een commodity is geworden. 'Maar', tekent hij aan, 'je kunt pas zaken buiten de deur zetten als je zo'n taak zelf goed beheerst en snapt hoe je de aansturing goed regelt. Dat hoeft geen tien jaar te duren. Dan kunnen ook korte leertrajecten zijn. Maar we moeten ten allen tijde voorkomen wat de Engelse overheid heeft meegemaakt. Die besteedde op grote schaal uit, maar vergat regiecapaciteit op te bouwen. Daardoor liep er veel mis en heb je jaren nodig om de regie weer in handen te krijgen.'
Rijksbrede specificaties
Het beheer van de desktops wordt momenteel voor een groot deel door het Rijk zelf gedaan. De shared service organisatie voor ict (SSO-ICT) van het ministerie van Infrastructuur & Milieu groeit daarbij uit tot het kantoorautomatiseringsbedrijf voor de kerndepartementen in Den Haag.
Onderdelen die buiten de kerndepartementen vallen, zullen het beheer zelf blijven doen of het uitbesteden, zoals het 'oude' ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (opgegaan in Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) en Rijkswaterstaat hebben gedaan. Of recent het Openbaar Ministerie. 'Dit kan voortaan alleen op basis van de rijksbreed vastgestelde specificaties voor de Digitale Werkomgeving Rijksdienst, de DWR', benadrukt Hillenaar.
PPP
Onder aanvoering van branchevereniging ICT~Office pleit de markt ervoor dat er de komende jaren veel meer wordt uitbesteed. Partijen kijken verlekkerd naar de grote ict-organisaties van Defensie, Politie, Justitie en de Belastingdienst, die regelmatig kampen met mislukte projecten en capaciteitsproblemen. Het ministerie van Defensie laat de komende maanden peilen of er ict-taken zijn die voor outsourcing in aanmerking kunnen komen. Publiek-private partnerships behoren ook tot de mogelijkheden. In Duitsland is er zo'n ppp-constructie opgetuigd voor de krijgsmacht. Daar hebben IBM en Siemens in een joint venture (met een minderheidsaandeel van het leger) de ict-organisatie voor tien jaar overgenomen.
Heb niet het idee dat outsourcing een oplossing is voor automatiseringsproblemen, stelt Hillenaar. Hij sluit dit soort ppp-contracten niet uit. Maar ook hiervoor geldt in zijn ogen dat er voldoende kennis en capaciteit bij de rijksoverheid voorhanden moet zijn om leveranciers aan te sturen en de boel op orde en op schaalgrootte moet zijn, voordat het wordt overgedragen aan een sourcingspartij. 'Zowel de overheid als de partners moeten volwassen genoeg zijn in de disciplines die voor uitbesteding in aanmerking zouden komen: de overheid om de regie te houden en de leveranciers om te begrijpen wat de hartslag van de overheid is.'
Vendor management
Om te zorgen voor een stevig opdrachtgeverschap wil Hillenaar toe naar de inrichting van 'vendor management', zoals het bedrijfsleven zijn accountmanagement heeft opgezet. 'Bedrijven als Capgemini, Atos, IBM, noem ze maar op, krijgen dan te maken met één centraal contactpersoon bij het Rijk. Die kan op strategisch niveau met ze praten en heeft het overzicht van wat er allemaal speelt. Dan hoeven zowel overheden als bedrijven niet steeds opnieuw hun weg te vinden.'
Goed besturen (regisseren) is alleen mogelijk als je weet wat je wilt bereiken. Doelstellingen zijn veelal onduidelijk en dan maakt het niet uit of je al of niet uitbesteedt…
Het lijkt nog wel even te duren voordat de echte besparingen en verbeteringen gerealiseerd gaan worden… Als ik het goed lees, is het plan nu: eerst een consultancy traject (samenwerkingsmodellen presenteren, analyseren, optimaliseren), dan een managementverandering (van lijnmanagers naar regisseurs), dan een organisatieverandering (bundelen en afsplitsen van niet-kerntaken), dan een service-optimalisatie, dan outsourcing en dan pas de proof-of-the-pudding (waarschijnlijk eerst een pilot, dan een tweede pilot, dan parlementaire vragen, dan een derde pilot, en dan pas breeduit).
“Je kunt pas zaken buiten de deur zetten als je zo’n taak zelf goed beheerst” is wat mij betreft een traditionele drogreden: deze kennis is echt wel beschikbaar binnen de Rijksoverheid, er is alleen – blijkbaar – grote moeite om deze kennis te ontsluiten (want verspreid over medewerkers die bang zijn om hun baan te verliezen en dus hun kennis niet willen delen?).
Ook “snappen hoe je de aansturing goed regelt” doet de Rijksoverheid al jaren. De aansturing van ingekochte IT is echt niet heel anders dan die van ingekochte vliegtuigen (het blijft maatwerk en je moet zelf blijven meedenken en regie voeren over de NL-specifieke wensen en eisen, zowel bij aanschaf als bij onderhoud). Bovendien kunnen we lessen trekken uit de ervaringen in Duitsland en Engeland…
Het grote gevaar is dat de Rijksoverheid alles tot in detail gaat “voorkoken” en dan een leverancier zoekt die op precies dezelfde manier “kookt”. Dat levert sub-optimale voordelen op: die leverancier zal altijd moeten zoeken naar manieren om de kosten te drukken en kwaliteit te verhogen – en dat lukt niet met de bestaande of eenzijdig bedachte “recepten”: strakkere kaders bieden minder flexibiliteit, wat op langere termijn minder voordelen oplevert.
Ook voor de medewerkers biedt het geschetste scenario veel onzekerheden: eerst van functie veranderen binnen de Rijksoverheid (wetend dat je binnenkort ge-outsourced gaat worden), dan optimaliseren (dus inkrimpen) en dan nog eens van baan veranderen bij de overgang naar de geselecteerde dienstverlener. Geen aanlokkelijk vooruitzicht en een goede reden om niet bij de Rijksoverheid te (gaan/blijven) werken.
De Rijksoverheid zou volgens mij het traject moeten omdraaien en beginnen met het outsourcing traject. Dus – zoals Rex ook zegt – eerst een nulmeting op relevante business-KPI’s en IT-KPI’s (b.v. directe en indirecte kosten, kwaliteit, vereiste management aandacht, klant- en medewerkertevredenheid), dan de te realiseren KPI’s vaststellen (zelfde rijtje), vervolgens suppliers selecteren die zich met een resultaatverplichting willen committen aan tenminste die KPI’s, en dan samen met die leveranciers de besturing, organisatieverandering, managementstijl, samenwerking, e.d. inrichten en uitvoeren.
Anders gezegd: de Rijksoverheid (=business/demand rol) zou zich niet alleen richting de IT (=leveranciers/supply rol) moeten bewegen, maar de IT-leveranciers zouden zich tegelijkertijd ook richting de Rijksoverheid moeten (kunnen) bewegen – op strategisch, tactisch en uitvoerend niveau: niet alleen woorden maar ook daden. Dat spaart tijd en kosten en bevordert de uiteindelijke samenwerking, en dus de kwaliteit. Bovendien verkleint en verkort het de onzekerheid van de betrokken medewerkers, en ook dat komt de kwaliteit ten goede.
Verstandige taal van Maarten Hillenaar. Regie is cruciaal. Zie het Whitepaper van Berenschot via Computable te bestellen. Als dit punt goed begerepen en geregeld is dan is outsourcing wel degelijk een hoofdroute voor vereenvoudiging van ICT en daarmee het voorkomen van ICT-problemen. Zie ook http://www.it-simplification.nl/12-golden-rules-it-outsourcing/
Weer iemand die teveel denkt in processen in plaats van realiteit:
Outsourcing –> Garbage OUT – Garbage IN
Helaas is meerendeels van systemen bij overheid kwalitatief op het niveau houtje touwtje.