50 opmerkelijke berichten over beleid en securitymissers

In de vijftig jaar dat Computable actief is als vakblad is er steeds meer aandacht uit gegaan naar zaken rond ict-beveiliging, of cyber security, zoals het tegenwoordig vaak heet. Al in de jaren '70 kwam het onderwerp ter sprake, zij het mondjesmaat. Vanaf medio jaren '80 kwam beveiliging steeds meer in de schijnwerpers te staan en doken de eerste artikelen over hackers op in het ict-vakblad opdoken. Vandaag de dag houdt security de gemoederen van velen flink bezig.

Eind jaren ’70 werden de Verenigde Staten opgeschrikt door een talloze, al dan niet geslaagde pogingen tot computerfraude bij elektronische geldoverdrachtsystemen. Het ging bijvoorbeeld om zogenaamde computeradviseurs die zoveel wisten van de handelingen bij een bank dat zij in staat waren door de interne controle te breken. Bernhard Romberg, toenmalig president van het bancaire netwerk Bankwire, bepleitte op de National Computer Conference in 1979 scherpere interne veiligheidsprocedures met behulp van ‘kryptografische (sic) of soortgelijke technieken…Veiligheid moet starten op de plek waar het proces van geldoverdracht begint’, zo tekende Computable op in een artikel uit de krant van 13 juli 1979.

Term privacy al in de jaren ’70

In de beginjaren van het vakblad verschijnen af en toe artikelen over computercriminaliteit en het beveiligen van systemen. Crimineel gedrag heeft dan vooral nog te maken met frauderende handelingen, gebrekkige fysieke beveiliging en slordig omgaan met het opslaan van gegevens. In relatie tot dit laatste punt, in die tijd bestaat het begrip ‘privacy’ al. De term is overgewaaid vanuit de Verenigde Staten, al wordt er nog spaarzaam aandacht aan het thema gewijd. Dat wordt anders nadat de regering aankondigt op 28 februari 1971 de veertiende algemene volkstelling te willen houden, waarbij computers worden ingezet voor de gegevensverwerking. Dat vinden sommigen een inbreuk op hun persoonlijk leven. Er breekt een discussie los die nu gezien wordt als het eerste brede maatschappelijke debat over privacy in Nederland.

Dat privacy sindsdien op de kaart staat, blijkt bijvoorbeeld bij een Computable-bericht in 1977 over het slordig omgaan met kentekengegevens in het computercentrum van de Rijksdienst van het Wegverkeer in Veendam. Toenmalig hoofdredacteur Ate van Eek constateert bij een bezoek dat ‘een adequate beveiliging van apparatuur en informatie ontbreekt, terwijl er toch privacygevoelige gegevens worden verwerkt… Je loopt gewoon door de hoofdingang langs de vriendelijke portiers naar binnen…Er is in wezen een paradijs voor saboteurs gekreëerd (sic)’, stelt hij vast in een vinnig commentaar.

De computersecurity-functionaris

In de jaren ’80 neemt het aantal artikelen over ict-beveiliging toe, parallel aan het toenemend gebruik van ict, met name na de introductie van de pc en het groeiend aantal netwerksystemen. ‘Het aantal gebruikers van een enkel groot systeem is door de toepassing van netwerken van een handjevol toegenomen tot een vaak honderden, zo niet duizenden’, stelt hoogleraar Bob Herschberg van de TU Delft in 1984 in Computable. Hij vervolgt: ‘Niet alleen de sociale maar ook de geografische controle is hiermee verdwenen. Een gebruiker van een KLM-netwerksysteem kan zich in Alaska bevinden. Echter, waarin de systemen niet zijn meegegroeid is: beveiliging’.

De professor voorziet een nieuw beroep aan het automatiseringsfirmament verschijnen: ‘de computersecurity-functionaris’, die de strijd moet aanbinden met de ‘jeugdige kraker’ die wat betreft moderne technologie een voorsprong aan kennis heeft. Tekenend voor de nakende professionalisering rond ict-beveiliging zijn de eerste handboeken over computerbeveiliging die op de markt verschijnen alsook de opleidingen. In 1983 vindt in de Jaarbeurs in Utrecht de beveiligingsbeurs ‘Security’83’ plaats.

Galactic hackers

De eerste hackers roeren zich in de jaren ’80, zowel activisten en spionnen als criminelen, net als de eerste kwaadaardige virussen. De Amerikaanse computerwetenschapper Fred Cohen schrijft in 1983 – nog als student – een programma op floppy disk dat informatiesystemen viraal kan infecteren en munt het begrip ‘computervirus’. In 1985 weet computerjournalist Jan Jacobs met zijn microcomputer (de eerste generatie pc’s) per telefoon binnen te dringen in de databank van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieuhygiëne om een discussie over hacken aan te wakkeren. ‘Joyriding op een computer is nog niet strafbaar’, schrijft een advocaat in Computable.

Maar de politiek is wakker geschud en computerbeveiliging komt bij politici op het netvlies te staan. Op 18 november 1988 reageert de Tweede Kamer geschokt op de uitkomst van een vernietigend rapport van de Algemene Rekenkamer over de ondeugdelijke beveiliging van computersystemen bij de dertien ministeries; PvdA en D66 bepleiten – toen al – een parlementaire enquête naar het falen van de overheidsautomatisering. In 1989 komt er een voorstel om computerinbraak in de strafwet op te nemen, alsook privacywetgeving naar aanleiding van de introductie van het sociaalfiscaal (sofi)-nummer (later BSN: Burgerservicenummer) voor elke ingezetenen bij gemeenten. Datzelfde jaar vormde het Amsterdamse Paradiso het decor voor de ‘Galactic Hackers Party’ en de conferentie ICTA (Intercontinental Conference on alternative use of Technology Amsterdam). Amateurs en ‘professionele’ hackers lieten hun kunsten zien en discussieerden over allerlei ethische hackersvraagstukken.

Structurele aandacht

In de jaren ’90 gaat de opkomst van het internet, – toen nog elektronische snelweg geheten – gaat gepaard met beveiligingsincidenten die steeds structureler van aard worden. Bedrijven en overheden beginnen serieus werk te maken van een ict-beveiligingsbeleid. Zo richt Shell een ‘Groep Informatie Beveiliging’ op en stelt het olieconcern een ‘functionaris informatiebeveiliging’ aan. Opvallend is dat er diverse malen inbraakpogingen – overenthousiaste informaticastudenten? – zijn in computercentra van Nederlandse universiteiten, zoals bij de TU Delft, VU Amsterdam, Universiteit van Amsterdam en Rijksuniversiteit Utrecht. Bij sommige hackers spelen ethische motieven een rol. Zoals bij de Australische hacker ‘Dave’ die in 1990 computervredebreuk pleegt bij diverse Amerikaanse universiteiten om naar eigen zeggen ‘de beveiliging van internet te testen’. Met daarbij als extra motief: ‘Vroeger joegen de beveiligingsmensen op hackers, nu zijn de rollen omgedraaid’, aldus een artikel in Computable.

De aandacht voor ict-beveiliging is na de eeuwwisseling alleen nog maar toegenomen. Wie tegenwoordig krant of weekblad opslaat, stuit om de haverklap op artikelen over cybercrime en privacy-issues. Ook bij het grote publiek groeit het bewustzijn over het onderwerp; de digitalisering van de maatschappij maakt dat mensen zich rekenschap geven van de afhankelijkheid van ict. Daarvan is men zich binnen de Europese Unie ook bewust: de inwerkingtreding op 25 mei 2018 van de Europese privacywetgeving – de General Data Protection Regulation (GDPR) – mag als een mijlpaal worden beschouwd.

(Deze bijdrage is afkomstig uit Computable Magazine, editie 02/2018.)