Ze ontwierp het eerste computerprogramma en voorspelde meer dan honderd jaar geleden de mogelijkheden van de huidige generatie computers. Augusta Ada Byron; geboren in 1815 in een huis met uitzicht op het Londense Green Park. Ze was in hoge mate erfelijk belast door haar wispelturige vader: de beroemde dichter George Gordon, beter bekend als Lord Byron. Haar moeder, Anna Isabella Milbanke, interesseerde zich hevig voor de wiskunde en ging derhalve door het leven met de bijnaam ‘Prinses van de parallellogrammen’.
Slechts luttele weken na Ada’s geboorte vroeg Milbanke Lord Byron echtscheiding aan. Het huwelijk was mede door Byrons zeer onvoorspelbare humeur nooit een succes geweest en liep al na iets meer dan een jaar op de klippen. Daarin speelde Byrons incestueuze relatie met zijn halfzus Augusta Leigh – naar wie Ada was vernoemd – een grote rol. Vader en dochter Byron, zijn enige wettige kind zagen elkaar nooit weer. Hij stierf terwijl hij voor de Griekse onafhankelijkheid streed. Ada was toen acht.
Wiskunde en muziek
Ada had veel aanleg voor wiskunde, dat werd al vroeg duidelijk. Dat had zij van haar moeder geërfd. Moeder Anna stimuleerde haar hierin en stelde alles in het werk om haar dochter van het pad der poëzie af te houden. Hoewel Ada dol was op concerten, theatervoorstellingen en feestjes, besteedde zij het grootste deel van haar tijd aan wiskunde en muziek. Ze speelde piano, viool en harp. Daarnaast was zij zeer geboeid door mechanische zaken; ze hield ervan uit te zoeken hoe machines in elkaar zaten. Als tiener kon ze drie jaar lang niet lopen. De oorzaak was waarschijnlijk psychosomatisch.
Toen Ada zeventien was, werd zij voorgesteld aan Mary Sommerville, een prominent wiskundige die werken van de wiskundige LaPlace in het Engels vertaalde en wier teksten gebruikt werden aan de universiteit van Cambridge. Sommerville had net een boek over wiskundige astronomie gepubliceerd: The Mechanism of the Heavens. Zij en Ada raakten bevriend en Sommerville steunde Ada in haar wiskundige ambities. Via Sommerville kwam Ada in contact met William King (later Graaf van Lovelace) met wie zij trouwde. Intellectueel was hij haar mindere, maar hij steunde haar in alle opzichten. Zo haalde hij de benodigde boeken over wiskunde voor Ada uit de bibliotheek, een plek waar vrouwen zich in die tijd nog niet konden vertonen, zelfs niet onder begeleiding van een man. Ook voedde hij met Ada’s moeder en bedienden hun drie kinderen op.
De ‘analytical engine’
Tijdens een feestje bij Sommerville thuis hoorde Ada over plannen van een ambitious analyticus, Babbage, om een zogeheten analytical engine te ontwikkelen, de voorloper van de computer. In 1841 gaf Babbage een lezing over de ontwikkelingen van de machine in Turijn. De Italiaanse generaal Menabrea, die later premier van het pas verenigde Italië zou worden, schreef naar aanleiding daarvan een samenvatting en publiceerde hierover een artikel in het Frans. Ada vertaalde Menabrea’s artikel in het Engels. Toen Babbage de vertaling las, vroeg hij Ada haar eigen commentaar toe te voegen. Dat deed zij. Het eindresultaat bleek drie keer de omvang te hebben van het oorspronkelijke artikel.
In haar commentaar voorspelde zij ondermeer dat een machine als die van Babbage ooit in staat zou zijn ingewikkelde muziek te componeren, afbeeldingen te produceren en zowel voor praktische als wetenschappelijke doeleinden gebruikt zou gaan worden. Verder deed ze suggesties hoe de machine Bernouilli-getallen zou kunnen berekenen. Dit plan wordt tegenwoordig beschouwd als het eerste computerprogramma en Ada als de eerste programmeur. Ze schreef over Babbages machine met zoveel inzicht en helderheid dat haar werk als de belangrijkste tekst beschouwd zou gaan worden die handelde over het gebied van wat we tegenwoordig programmeren noemen. Ze ondertekende haar werk slechts met haar initialen; men beschouwde het destijds niet als vrouwelijk om je met wiskunde bezig te houden.
In haar laatste brief over het project aan Babbage blijkt zij ook reëel inzicht te hebben in de beperkingen van de ‘computer’. Ze schrijft hem: "De analytical engine heeft geen enkele pretentie iets oorspronkelijks te scheppen. Hij kan datgene doen waarvan wij weten hoe we het hem moeten opdragen. Hij kan een analyse volgen, maar heeft niet de macht enige analytische openbaringen of waarheden te anticiperen. Hij kan ons slechts helpen beschikbaar te maken waar we al van op de hoogte zijn."
Gods profeet
Rond de tijd dat haar werk gepubliceerd werd, begon Ada zowel lichamelijk als geestelijk in te storten. Haar arts schreef haar gevaarlijke combinaties voor van wijn, bier, opium, laudanum en morfine. Het resultaat van dit ‘medicijn’ bestond uit ernstige persoonlijkheidsstoornissen; ze kreeg last van waandenkbeelden en dacht dat ze het hele universum doorgrondde en dat ze Gods profeet op aarde was.
Toen ze er na enkele jaren in slaagde van haar medicijnverslaving af te komen, viel ze ten prooi aan een nieuwe obsessie: de paardenrennen. Omdat dames van hoge stand niet zelf konden handelen met bookmakers, vroeg zij een bediende en Babbage te fungeren als tussenpersoon. Babbage en zij meenden een waterdicht systeem ontdekt te hebben om te winnen bij de races, gebaseerd op mathematische waarschijnlijkheidsprincipes. Babbage probeerde op deze manier nieuw inkomen te verwerven om te werken aan zijn machine. De subsidie die hij aanvankelijk kreeg, was na een aantal jaren door de Britse regering stopgezet vanwege de technische moeilijkheden waar Babbage tegenaan liep. Er waren namelijk onderdelen nodig die toentertijd – en nog vele tientallen jaren daarna – niet gemaakt konden worden. De techniek was nog niet zover. Hierdoor zou hij de machine ook nooit af kunnen maken.
Schulden
Het wedsysteem bleek echter alles behalve onfeilbaar en Ada raakte diep in de schulden. Ze moest zelfs de familiejuwelen belenen en werd het doelwit van afpersers die dreigden haar financiële problemen in de openbaarheid te brengen.
Ada werd net zo oud als haar vader. Ze stierf aan baarmoederhalskanker toen zij slechts 36 jaar oud was en werd bijgezet in het familiegraf in Hucknall, Nottingham naast haar vader. Het Amerikaanse ministerie van defensie kreeg van Ada’s nazaat, de graaf van Lytton, toestemming haar voornaam te geven aan een hogere programmeertaal die oorspronkelijk DoD-1 genoemd werd.
Hoewel het merendeel van de biografen Ada de eerste programmeur noemt, zijn er enkele die dat teveel eer vinden. Zij wijzen erop dat Babbage zelf de eerste programmeur was en daarna zijn assistent, zijn oudste zoon en waarschijnlijk zijn twee jongere zonen. Ada zou pas de vierde of vijfde persoon zijn die een programma ontwikkelde. Zelfs als dat het geval zou zijn, is haar prestatie nog opmerkelijk te noemen, zeker voor de tijd waarin ze leefde.
