Gebruikers raken de weg kwijt tussen alle dvd-formaten

Op de huidige dvd-markt onderscheiden we vijf verschillende formaten. Of zelfs zes, wanneer we de voorbespeelde dvd-rom’s meerekenen. De vijf beschrijfbare en herschrijfbare dvd-formaten zijn: dvd-r, dvd-rw, dvd+r, dvd+rw en dvd-ram. Niet vreemd dat menigeen de weg in het dvd-bos dreigt kwijt te raken. Hoog tijd derhalve voor een plattegrond, waarop de historische ontwikkeling van dvd-technologieën, de verschillen en de bijbehorende toepassingen in kaart zijn gebracht.

Dvd is de afkorting voor ‘digital versatile disk’, en de naam zegt min of meer wat het betekent. ‘Versatile’ is veelzijdig en dat zijn dvd-media zeker, ook in een andere zin dan oorspronkelijk bedoeld. Dvd-technologie is gebaseerd op een concept dat in de vroege jaren negentig is ontwikkeld door verschillende media-, elektronica- en amusementsbedrijven. Terwijl de digitalisering van consumentenelektronica volop aan de gang was, waren bedrijven op zoek naar een manier om de gangbare, analoge technologieën te vervangen. De grammofoonplaat van vinyl was al vervangen door de cd. De tijd was nu aangebroken om een vervanging te zoeken voor de analoge vhs-videoband, om films betaalbaar op te kunnen slaan, en met een goede kwaliteit. Hiervoor was een drager nodig die een gelijke opslagcapaciteit bood als magnetische tape, maar die wel gegevens in digitale vorm kon opnemen en ervoor zorgde dat de opname vloeiend verloopt – in tegenstelling tot de gecompliceerde videotape met zijn vele bewegende onderdelen. De vereisten voor het nieuwe medium, tenminste voor de rom-toepassingen, waren simpel en duidelijk: opnameduur van tenminste 154 minuten film aan iedere zijde; een audiospoor voor geluidsweergave over meer kanalen; gelijktijdige opslag van verschillende talen; vier ondertitelingskanalen per film; digitale filmkwaliteit die beter was dan een analoge videotape of laserdisk.

Verschillende technologieën

Alle media werden oorspronkelijk ontwikkeld om enkel gegevens af te spelen. Tijdens de ontwikkeling van dvd kwamen twee bedrijven met twee verschillende voorstellen voor dvd-media. Aangezien deze bedrijven het niet eens konden worden over de strategie, ontstonden er twee kampen die ieder hun eigen voorkeurstechnologie volgden. De consument kan deze twee kampen alleen herkennen aan het minteken (-) en het plusteken (+), zoals in dvd-r of dvd+r. Daarna ontstond er zelfs een derde kamp. Wat alle dvd-producten gemeen hebben, is dat ze een diameter hebben van twaalf centimeter, net als de cd.

Welke medium past bij welk apparaat? Het is niet makkelijk om te beslissen welk medium en welke speler of brander kan worden gebruikt. Een vuistregel voor de leesbaarheid is: Dvd-rom’s kunnen in bijna alle dvd-apparaten worden gebruikt; Dvd-r’s en dvd-rw’s kunnen in bijna alle -r/-rw-apparaten worden gebruikt; Dvd+r’s en dvd+rw’s kunnen in bijna alle +r/+rw- apparaten worden gebruikt; Dvd-ram’s kunnen in een paar dvd-videospelers en in bijna alle andere dvd-apparten worden gebruikt. Let wel, aangezien bij sommige media ook individuele instellingen en de landencodes een rol spelen, is het niet mogelijk om hierover absoluut betrouwbare informatie te verschaffen.

De dvd-rom en de dvd-video werken hetzelfde als een standaard cd-rom. Tijdens de fabricage wordt een stempel gebruikt om kleine putjes in de plastic schijf te drukken, waarmee een patroon van minuscule bergjes en dalletjes wordt gemaakt. Het belangrijkste verschil met een cd-rom zijn de spoorbreedte, de ruimte tussen de putjes en hun afmeting. Vergeleken met de cd-rom liggen de afzonderlijke gegevenssporen van een dvd twee keer zo dicht op elkaar, namelijk 1,6 per micrometer in plaats van 0,74 per micrometer. Dit resulteert in een enorm verschil van opslagcapaciteit. Dvd-media bieden ook een hoge doorvoersnelheid. Iedere X op een cd-i staat voor een snelheid van 150 kilobyte per seconde, bij een dvd staat iedere X voor een snelheid van 1,38 megabyte per seconde.

Dvd-r en ddr

Na de introductie van de ‘voorbestempelde’ dvd’s, duurde het niet lang voor fabrikanten een eenmalig te beschrijven medium ontwikkelden. Dvd-r en dvd+r (afkortingen voor dvd-recordable) zijn verwant aan de cd-r en gebruiken in essentie dezelfde opname- en leesmethode. Het belangrijkste verschil ligt in het gebruikte lasertype: in een dvd-drive richt de laser preciezer dan in een cd-r-brander. Daardoor kan de informatie dichter op elkaar worden gepakt en kan een opslagcapaciteit van 4,7 gigabyte worden bereikt. Ter vergelijking: 4,7 gigabyte staat gelijk aan een film van 120 minuten van bioscoopkwaliteit, of aan ongeveer 1.360.000 getypte vellen papier. De reden waarom er twee verschillende mediaformaten zijn, komt wederom door de verschillende fabrikanten die het niet met elkaar eens konden worden. Het plus- en minteken geeft enkel aan tot welk kamp de fabrikant behoort. Dit verschil is er ook in de andere dvd-formaten.

Dvd-ram

Met de dvd-ram (dvd-random access memory) kwamen de herschrijfbare dvd-producten op de markt. Alle herschrijfbare dvd-formaten maken gebruik van deze technologie om te schrijven, wissen en gegevens te herschrijven en opnieuw op te nemen. De dvd-ram is verkrijgbaar in twee versies: de enkelzijdig herschrijfbare dvd-ram heeft een opslagcapaciteit van 4,7 gigabyte en de tweezijdige versie biedt een opslagcapaciteit van 9,4 gigabyte. De capaciteit van de hogere versie kan niet worden benut in een drive die geschikt is voor 4,7GB-dvd-ram’s. In tegenstelling daartoe, kunnen de meeste 9,4GB-drives wél worden gebruikt voor zowel het lezen als het schrijven van 4,7GB-dvd’s.

Dvd-rw en dvd+rw

De plus en de min maken duidelijk dat ook hier weer sprake is van de verschillende kampen. Beide maken gebruik van de zogeheten ‘fase-omkeer-opslagmethode’, zijn herschrijfbaar en hebben een capaciteit van 4,7 gigabyte. Naast verschillen in het schrijfproces, zit het belangrijkste verschil hem in de opnamelaag. Elk opslagformaat heeft zijn eigen, speciale manier van formatteren. Tijdens het formatteren wordt het opslaggebied verdeeld in segmenten en partities. Zo’n indeling is niet eenvoudig te veranderen. Vroeger moesten gebruikers diskettes eerst zelf formatteren voordat ze te gebruiken waren. Dit geldt voor de cd-rw nog steeds. De wijze van formatteren helpt de drive bij het in de kortste tijd vinden van een specifieke plaats of bestand op het opslagmedium of bij het zo efficiënt mogelijk benutten van de opslagruimte. Het formatteren zorgt ervoor dat grote, opeenvolgende bestanden zo snel mogelijk en zonder onderbrekingen worden opgeslagen en teruggevonden. Bij de meeste computertoepassingen is een snelle toegang tot bestanden belangrijk, bij videotoepassingen is echter een hoge doorvoersnelheid van groot belang.

Capaciteit

Een ander onderscheidend kenmerk is de maximale opslagcapaciteit van het medium. Ook dit is een resultaat van het ontwerp. Er zijn dvd’s met een opslagcapaciteit van 2,6 gigabyte, 3,95 gigabyte, 4,7 gigabyte en binnenkort 9,7 gigabyte. Zelfs als disks tot dezelfde lijn behoren, zoals bijvoorbeeld de dvd-r-lijn, dan nóg kunnen ze niet allemaal in dezelfde speler worden afgespeeld en opgenomen. Het verschil in de capaciteit van de disk is afhankelijk van het ontwerp, dat in sommige gevallen nog steeds in ontwikkeling is.

• Enkelzijdige media = enkelvoudige capaciteit
  
• Enkelzijdige media met twee super opgelegde opnameniveaus = dubbele capaciteit
  
• Dubbelzijdige media = dubbele capaciteit
  
• Dubbelzijdige media met twee super opgelegde opnameniveaus = viervoudige capaciteit

Voor de consument zijn de verschillende capaciteiten niet relevant. Hij of zij heeft gewoonlijk te maken met het meest voorkomende formaat , de 4,7 gigabyte-versie.

Landencode

Een ander verschil is de zogeheten landencode. De fabrikanten van dvd’s en dvd-spelers hebben de wereld in verschillende zones ingedeeld en hebben iedere zone een specifieke code gegeven voor het lezen van de apparaten en de media. Dit is een poging om de ongecontroleerde distributie van beschermde inhoud, zoals bijvoorbeeld films, in te tomen en om te voorkomen dat illegale kopieën via internet worden verspreid.
Dit alles resulteert in een gecompliceerde situatie dat een dvd met een licentie in de Verenigde Staten niet kan worden afgespeeld in een dvd-speler die in Japan is gekocht. Daarom zijn fabrikanten gekomen met spelers die de codes van verschillende zones aankunnen, voor universeel gebruik.

Instellingen

Sommige dvd-apparaten bieden verscheidene instellingen, zoals we die kennen van cd-r-branders. Bijvoorbeeld een multisessie-optie voor een herschrijfbare dvd-rw, zodat kleine bestanden niet tegelijk hoeven te worden opgeslagen, maar kunnen worden verdeeld over verschillende gedeelten, zodat de opnamen op verschillende momenten kunnen plaatsvinden. Deze disks kunnen echter alleen worden gebruikt in andere dvd-rw-apparaten wanneer alle opnametaken zijn voltooid. Dit komt doordat de drive niet verder kan gaan met de zogeheten ‘afsluitsessie’ voordat de opname is beëindigd, net als bij het schrijven van het afsluitingsspoor op een cd-r. Pas daarna is het mogelijk om individuele bestanden te overschrijven.

Gegevensverwerking

Zoals gezegd, kan de dvd-ontwikkeling worden herleid tot de behoeften van de amusementsbranche. Het oorspronkelijke idee was om de verouderde vhs-technologie te vervangen door dvd en het lijkt erop dat binnen twee tot drie jaar het punt wordt bereikt dat de verkoop van dvd-hardware en -media de verkoopcijfers van de vhs-technologie ruimschoots zal overtreffen.
Uiteraard zijn dvd’s niet alleen geschikt voor films. Alle dvd’s kunnen worden gebruikt voor de opslag van digitale informatie, aangezien ze zijn ontwikkeld om binaire informatie op te slaan. In de praktijk zijn echter niet alle formaten toegerust voor deze taak.
Zo zijn dvd-rom-media specifiek voor de videomarkt. Ze kunnen alleen worden gebruikt om inhoud af te spelen die van tevoren is opgenomen door een amusements- of softwarebedrijf. Dvd-rom’s kunnen in bijna alle dvd-apparaten worden afgespeeld, inclusief apparaten die speciaal zijn ontwikkeld voor dvd-ram’s, dvd+rw’s, dvd-r’s, enzovoort.

Twee versies

De dvd-r is eenvoudig gezegd een cd-r met een gigantische opslagcapaciteit. Dankzij de speciale structuur is het medium uiterst geschikt voor de opslag van video en muziek in cd-kwaliteit. Pioneer heeft een aantal apparaten die op praktisch dezelfde manier kunnen worden gebruikt als videospelers. Dit medium wordt maar beperkt gebruikt in it-uitrustingen, zoals computers. Dit komt waarschijnlijk omdat de dvd-r-technologie geschikter is om in één keer en zonder onderbreking grote hoeveelheden gegevens op te slaan (wat de dvd-r dus geschikt maakt voor films).
Helaas voor de consument zijn er twee verschillende versies van de dvd-r, die zich onderscheiden door de schrijf/lees-laserkop. In de handel geeft de letter A of G aan met welke versie je te maken hebt. De dvd-r A wordt aangeduid als versie 1.0 (aangezien deze ouder is) en de dvd-r G als de algemene (General) versie 2.0, zodat de consument deze gemakkelijk kan onderscheiden. Dit is belangrijk, want de disks kunnen wel door alle apparaten worden gelezen, maar niet door alle worden beschreven.
Evenals de dvd-r, is de dvd+r ook een medium dat eenmaal kan worden beschreven en dat wordt gesteund door een specifieke groep bedrijven, waaronder Sony, Philips, Yamaha, Ricoh en Hewlett-Packard. De +r-versies kunnen ook worden gebruikt voor toepassingen waar grote hoeveelheden gegevens in één keer moeten worden gekopieerd of worden opgenomen (bijvoorbeeld een hele film). Dvd+r-media en -apparaten bieden de mogelijkheid om in meer sessies op te nemen en de disks kunnen worden afgespeeld in een brede reeks van apparaten, waaronder de populaire dvd-spelers. De dvd+r’s kunnen echter alleen worden beschréven in speciale dvd+r-drives, en in een paar dvd+rw-stations.

Sectoren

Ram-technologie is de enige technologie die oorspronkelijk is ontwikkeld voor de opslag van gegevens. Gegevens kunnen ook op elk moment van dit medium worden gewist, waardoor het weer opnieuw kan worden gebruikt.
Dvd-ram-schijfjes zijn in sectoren verdeeld (de opnamelaag van de disk wordt fysiek onderverdeeld). Deze verdeling doet sterk denken aan de manier waarop de conventionele harde schijf gegevens organiseert. De sectoren zijn zó verdeeld dat de beschikbare opslagruimte ten volle wordt benut. Daarnaast wordt er ook snel toegang verschaft tot alle bestanden, zodat de disk geschikt is voor dataverwerking in toepassingen.
De belangrijkste stuwende krachten achter dvd-ram zijn Toshiba, Hitachi en Panasonic. Sinds de introductie in 1997 hebben ze alle drie dit formaat gesteund. In het begin leek het alsof alle belangrijke computerfabrikanten dit formaat zouden kiezen voor pc’s en notebooks, zodat dit de standaard zou worden. Echter, in de tussentijd lijkt deze stilzwijgende overeenkomst ‘koud’ te zijn gezet, nu er ook andere apparaten op de markt zijn gekomen. Het grootste voordeel van de dvd-ram blijft echter de veelvuldige toepassing in de computerwereld, wat gegevensuitwisseling vergemakkelijkt.

Snelle doorvoer

Evenals de dvd-r, wordt ook de herschrijfbare dvd-rw ondersteund door een groep bedrijven, onder aanvoering Panasonic. Het gebruikte schrijfproces is met name geschikt voor de snelle doorvoer van grote opeenvolgende bestanden (een hele film, een geheel concert). Dvd-rw-apparaten kunnen in twee verschillende standen worden gezet: met constante bitsnelheid en met variabele bitsnelheid. Het belangrijkste verschil ligt in de gegevensstroom, die door een specifiek algoritme wordt gecontroleerd. Zonder in te gaan op compliceerde technische details, kunnen we in het kort zeggen dat de gekozen stand effect heeft op de beeldkwaliteit en de maximale opnametijd.
Daarnaast heeft het gebruik van de constante bitsnelheid bij professionele videoverwerking bepaalde voordelen op het gebied van het snijden, hergebruik en verwijderen van de volgorde. De prijs die voor deze voordelen moeten worden betaald, zijn beperkingen in de uitwisselbaarheid en beschikbaarheid van de gegevens gedurende dit proces.
De uitwisselbaarheid met andere apparaten kan niet worden hersteld alvorens de gegevensbewerking geheel is voltooid. Dvd-rw-media kunnen door de meeste dvd-spelers en apparaten uit de dvd-r-, dvd-ram- en dvd+rw-familie worden gelezen. Gegevens kunnen alleen worden opgenomen met speciale dvd-rw-branders.
De dvd+rw wordt gesteund door dezelfde groep bedrijven die eerder werd genoemd voor dvd+r. Het belangrijkste verschil met de dvd-rw is de manier waarop de disk wordt ingedeeld en de bewerking van bestanden die reeds zijn opgenomen. De gebruiker is vrij om bestanden te overschrijven, te bewerken of geheel of gedeeltelijk te wissen. Dit is niet zo eenvoudig met de dvd-rw-variant.
De dvd+rw is dusdanig geformatteerd dat de diskverdeling het gemakkelijk maakt om zowel kleine bestanden als grote, achtereenvolgende bestanden op te slaan. Dit maakt dat dvd+rw-disks en -apparaten geschikt zijn voor gegevensbewerking én consumentenelektronica. Dvd+rw-media worden gelezen door veel dvd-spelers en -apparaten uit de dvd-r-, dvd-ram- en dvd+r-familie. Maar gegevens kunnen alleen worden opgenomen met speciale dvd+rw branders.

 
Mady Wiessenberg, Imation International bv