Er zijn tal van kleine ai-projecten en ambtenaren zien de meerwaarde van ai voor het verbeteren van hun dienstverlening aan burgers. Toch staan een gebrek aan technische expertise, zorgen over databeveiliging en organisatorische weerstand een brede implementatie vooralsnog in de weg.
Dat blijkt uit een enquête van clouddienstverlener SoftwareOne onder 48 Nederlandse overheidsinstellingen. Het bedrijf ondersteunt meerdere overheidsklanten bij de implementatie van ai in bestaande werkprocessen en de adoptie van ai op de werkplek. De respondenten zijn actief binnen verschillende bestuurslagen van de overheid, zoals de Rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen en zelfstandige bestuursorganen (zbo’s).
Het bijbehorende rapport ‘De impact van Data & AI binnen de overheid’ toont aan dat 63 procent van de overheidsinstellingen interesse heeft in ai-oplossingen en actief de toepassingen onderzoekt. Echter, ai is nog niet breed geïntegreerd en er is in veel gevallen geen strategisch plan. 71 procent van de respondenten verwacht dat ai de komende zes maanden in hun organisatie geïmplementeerd wordt. De voordelen van ai worden vooral gezien in het verlichten van werkdruk en het verbeteren van dienstverlening aan burgers.
ChatGPT
Wat betreft het gebruik van ai op de werkplek, is er een groeiend gebruik van generatieve-ai-tools, zoals ChatGPT, maar er zijn risico’s rondom privacy en auteursrechten. Dertig procent van de respondenten zegt dat er geen beleid is voor het gebruik van ai-tools, en tien procent weet niet of er beleid is. Microsoft Copilot is bekend bij 93 procent, maar slechts twee procent gebruikt het daadwerkelijk.
Bij de adoptie van ai-tools zijn er verschillende uitdagingen. 45 procent van de respondenten wijst op een gebrek aan kennis en vaardigheden als grootste belemmering voor gebruikersadoptie. Andere obstakels zijn weerstand tegen verandering (32 procent) en gebrek aan training (23 procent). Organisatorisch zijn wet- en regelgeving (36 procent), het ontwikkelen van een duidelijke ai-strategie (32 procent), en onvoldoende budget (16 procent) de belangrijkste uitdagingen. Technisch gezien liggen de obstakels vooral in privacybescherming (35 procent), integratie in bestaande systemen (33 procent) en het waarborgen van hoogwaardige data (28 procent).
Welke ai tools bestudeert en gebruikt de overheid zoal?
Enkele voorbeelden van ai-tools en -toepassingen die de overheid overweegt of al gebruikt zijn:
Chatbots: Veel overheidsorganisaties experimenteren met chatbots om de interactie met burgers te verbeteren en efficiënter te maken
Spraaktranscriptie: Het geautomatiseerd omzetten van spraak naar tekst, wat in diverse interne bedrijfsprocessen toegepast kan worden.
Beslisalgoritmes: Deze worden gebruikt om complexe beslissingsprocessen te ondersteunen en te automatiseren.
Vertaalalgoritmes: Deze helpen bij het vertalen van documenten en communicatie, wat vooral nuttig is in een meertalige omgeving.
Generatieve AI: Dit omvat onder meer toepassingen zoals tekstgeneratie die kunnen helpen bij het creëren van inhoud en/of controleren van tekst op bijvoorbeeld relevante wet- en regelgeving (compliancy).
Intelligente automatisering: Dit helpt bij het automatiseren van routinetaken en het verbeteren van de efficiëntie van werkprocessen.
Machine learning: Wordt gebruikt voor het analyseren van grote datasets en het voorspellen van trends en patronen.
Natuurlijke taalverwerking (NLP): Dit helpt bij het begrijpen en verwerken van menselijke taal, wat nuttig is voor toepassingen zoals sentimentanalyse en spraakherkenning.
Bron: SoftwareOne
Open source
De overheid kijkt ook naar open source aI-tools voor verschillende toepassingen. Dit omvat tools voor machine learning, data-analyse, en natuurlijke taalverwerking. Het gebruik van open source software biedt voordelen zoals kostenbesparing, flexibiliteit en de mogelijkheid om de software aan te passen aan specifieke behoeften.
Nog niet compliant
De inzet van Microsoft Copilot binnen de overheid is opvallend. Volgens een dpia (data protection impact assessment), een instrument om vooraf de privacyrisico’s van gegevensverwerking in kaart te brengen en te beoordelen, is Microsoft 365 Copilot namelijk nog niet compliant om te gebruiken binnen de rijksoverheid. SoftwareOne laat weten: ‘Dit kan veranderen als gesprekken over maatregelen tussen SLM (Strategisch Leveranciers Management Rijk) en Microsoft, die in januari 2025 zijn gestart, positief verlopen. Ook loopt er nog een toetsing of de gebruikte algoritmen niet in strijd zijn met mensenrechten, ook wel een fundamental rights and algorithm impact assessment (fraia) genoemd.
Volgens SoftwareOne hoeft dat niet te verhinderen dat lopende pilots/sandboxes voor Microsoft 365 Copilot met een beheersbare omvang en toepassing door kunnen gaan. ‘Beheersbaar kan betekenen dat er geen volledige inproductiename is, geen verboden of hoog risico-toepassingen (zoals gedefinieerd in de AI act) worden ingezet, er voldoende intern toezicht is georganiseerd, er geen use case wordt toegepast die gericht is op de verwerking van persoonsgegevens, enzovoort. Deze afweging moet zorgvuldig door de organisatie gemaakt worden.’ Volgens SoftwareOne kunnen organisaties dus nu al stappen zetten om zich voor te bereiden op de inzet van Microsoft 365 Copilot of andere ai-systemen die voor een algemeen doel worden ingezet.
