De overheid wil wetenschappers en masterstudenten die werken met ‘risicovolle technologie’ onderwerpen aan een verplichte screening. Het voorstel, dat vandaag in internetconsultatie is gegaan, moet voorkomen dat gevoelige kennis in verkeerde handen valt.
Het wetsvoorstel ‘screening kennisveiligheid’ is ingediend door minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), in samenwerking met de ministeries van Justitie & Veiligheid en Economische Zaken. De screening geldt voor iedereen, ongeacht afkomst, die in Nederland toegang krijgt tot zogeheten sensitieve kennis of technologie. Het gaat daarbij om onder meer kunstmatige intelligentie, quantumtechnologie, biotechnologie, nucleaire toepassingen, microchips en andere technologieën met een mogelijk militair gebruik.
Kennisinstellingen krijgen de taak om zelf te bepalen waar binnen de organisatie met dergelijke technologie wordt gewerkt. Volgens het kabinet moet de aanpak ‘maatwerk’ zijn: gericht genoeg om risico’s te beperken, maar zonder de open en internationale aard van wetenschap onnodig te verstoren.
De screenings vallen onder de verantwoordelijkheid van screeningsautoriteit van Justitie & Veiligheid, Justis, die nu een uitvoeringstoets doet om te bepalen of de capaciteit en middelen toereikend zijn. Het kabinet rekent voorlopig op circa achtduizend doorlichtingen per jaar.
Agenda
Het wetsvoorstel komt op een moment waarop de kennisveiligheid stevig op de agenda staat bij universiteiten en onderzoeksinstellingen. Veel instellingen zijn kritischer op internationale samenwerkingen en treffen aanvullende beveiligingsmaatregelen.
Met de nieuwe wet volgt Nederland het voorbeeld van andere landen die strenger toezien op kennisveiligheid. ‘Wetenschappers kunnen dit niet alleen’, aldus minister Van Weel (Justitie en Veiligheid), die benadrukt dat extra overheidsmaatregelen noodzakelijk zijn.
Na de internetconsultatie volgt advisering door de Raad van State (in de rol van onafhankelijk adviseur van regering en parlement over wetgeving en bestuur en hoogste algemene bestuursrechter van Nederland) en behandeling in het parlement. Als het proces volgens planning verloopt, treedt de wet medio 2027 in werking.
Het voorstel tot screening voor iedereen, ongeacht afkomst, die in Nederland toegang krijgt tot zogeheten sensitieve kennis of technologie gaat om een beoordeling van de loyaliteit welke nogal dynamisch is. Maar goed dat dit eindelijk breed getrokken wordt want ik voelde me gediscrimineerd in dit soort veiligheidsbeoordelingen als ik kijk naar zoiets als een VoG welke ik nodig had voor zoiets als een wapenvergunning. Oja, ik weet iets over de risico’s als het om sensitieve kennis gaat door de dynamiek van persoonlijkheden. Ik was daarom niet helemaal verrast toen een collega een innige relatie met het criminele circuit bleek te hebben. Iets teveel wapenkennis zonder militaire achtergrond en te dure horloges waren voor mij een signaal dat er iets niet klopte aan het verhaal. Maar desondanks heb ik nooit getwijfeld aan de intenties van deze collega want loyaliteit is een lastig begrip. En daarmee leg ik een interessant dilemma neer in de beoordeling omdat het VoG systeem allesbehalve waterdicht is.