Morgen 18 maart kan een historische dag worden voor het cloudbeleid van de Nederlandse overheid. Met name de linkse partijen willen een hard migratiebeleid op het gebied van mailverkeer en dataopslag. Een ommekeer lijkt aanstaande.
Vorige week donderdag bleek tijdens het debat in de Tweede Kamer over de migraties van overheids-ict naar de VS hoezeer de positie van Microsoft, Google en Amazon Web Services (AWS) onder vuur ligt. Het gaat niet meer alleen om prijs, dienstverlening en functionaliteit. Juist de uitkomsten van risicoanalyses zijn in hoge mate bepalend.
Sterk is de wens minder afhankelijk te worden van Amerikaanse techgiganten. ‘Want digitale afhankelijkheid wordt ingezet als chantagemiddel richting Europa,’ waarschuwt Marieke Koekkoek (Volt). Jesse Six Dijkstra, NSC-Kamerlid met een AIVD-achtergrond, voorspelt dat de VS niet zullen schuwen om de cloud als drukmiddel te hanteren.
Die angst voor fratsen van Trump brengt de Tweede Kamer tot een stortvloed van moties. Dinsdag zal duidelijk worden hoe de kaarten in de Tweede Kamer precies liggen. Omdat de BBB en CDA tijdens het debat door afwezigheid schitterden en PVV en VVD de noodzaak tot ingrijpende maatregelen minder voelen, vallen de uitslagen van de stemmingen moeilijk te voorspellen.
Streep
De meest vergaande motie komt van Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA), gesteund door NSC en D66. Ze wil geen onnodige cloudmigratie meer naar Amerikaanse techreuzen. Er moet een streep door alle verhuizingen van overheids-ict, ook door migraties die nu op de planning staan. Kathmann pleit daarom voor een ‘stop-tenzij’-beleid. Alleen als het echt niet anders kan en de dienstverlening aan burgers in gevaar komt, mogen overheden de Amerikaanse cloud in. Bovendien moet de staatssecretaris voor Digitalisering toestemming geven, terwijl ook de Kamer tijdig dient te zijn geïnformeerd.
Kathmann realiseert zich dat het gebruik van Microsoft 365 niet in een handomdraai is te stoppen. Maar op zijn minst kan worden opgehouden met de opslag van mails en data in het buitenland, meent het Kamerlid. Het hangt vooral van PVV en VVD af, respectievelijk de grootste en vierde partij van Nederland, of haar motie een meerderheid krijgt. Staatssecretaris Zsolt Szabó (Digitalisering) heeft de motie ontraden.
Urgentie
Het VVD-Kamerlid Martijn Buijsse erkent dat de snel veranderende geopolitieke verhoudingen weliswaar tot urgentie dwingen, maar noemt de voorstellen van ‘links’ draconisch. Kathmann nuanceert dat door te stellen dat het haar om de opslag van gevoelige data gaat. Buijsse komt zelf met een motie om het Rijksbreed cloudbeleid beter in te richten. Hij vindt dat de regering meer maatregelen moet nemen voor het borgen van de soevereiniteit, de continuïteit van de dienstverlening en de gegevensbescherming in cloudcontracten. De VVD meent dat ‘gewone’ overheidsdata best veilig zijn in Amerikaanse handen. Alleen data met een hoog risicoprofiel horen daar niet thuis.
De overheid begrijpt haar eigen computers straks niet meer
De PVV is het met GroenLinks-PvdA eens dat gerubriceerde informatie die een bepaalde mate van vertrouwelijkheid vereist, slecht in de Amerikaanse cloud past. Jan Valize (PVV): ‘Overheidsdata houd je het liefst on-premise, in eigen beheer.’ Hij wil geen vergaande maatregelen zoals Kathmann, maar zoekt het in scherpere eisen.
Discussie
Overigens is de Tweede Kamer zich ervan bewust dat Nederland en de EU zelf moeten investeren in alternatieven die de afhankelijkheid van Amerikaanse hyperscalers verminderen. Er is geen discussie over de noodzaak om de digitale soevereiniteit van Nederland te waarborgen. Wel bestaat er twijfel of it-dienstverleners uit Nederland en Europa erin zullen slagen bij de overheid goed aan de bak te komen. Leiderschap en coördinatie vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken zouden al veel helpen.
Breed gedragen is een motie van NSC, GroenLinks-PvdA, D66, Volt, ChristenUnie en SP die de regering oproept veel meer te sturen op digitale autonomie. Six Dijkstra (NSC) wil dat minder afhankelijkheid van Big Tech een doelstelling van de overheid wordt en dat dit doel wordt doorvertaald in het departementale beleid. Daarbij moet de staatssecretaris ook stimuleren dat de diensten van Europese bedrijven worden afgenomen.
Dat kan prima, vindt Six Dijkstra. Volgens hem kennen Nederland en de EU genoeg capabele it-dienstverleners die in de plaats van Amerikaanse aanbieders kunnen treden. Dat geldt met name voor de dataopslag en digitale dienstverlening van de Nederlandse overheid. Voor het onderhouden en faciliteren bestaat er een groot aantal alternatieven, ook uit Nederland. (In een achtergrondverhaal beschreef Computable onlangs uitvoerig dat overstappen naar een Europese cloud-omgeving prima mogelijk is.)
Gevaarlijk
Volgens Kathmann drijft ook gemakzucht de overheid naar de Amerikaanse cloud. Dat is niet alleen uit oogpunt van veiligheid, privacy en de toekomst van de Europese techsector gevaarlijk. De totale afhankelijkheid van Microsoft, Google en Amazon maakt Nederland zeer kwetsbaar, meent de digitale specialist van GroenLinks-PvdA. ‘Nu pas hebben we eigenlijk door hoe slecht dat is. Met elk stukje van de digitale overheid dat nu nog naar Microsoft verhuist, wordt Nederland dommer en zwakker. De overheid begrijpt haar eigen computers straks niet meer, omdat we alles naar de Microsoft-cloud hebben gezet. Als er dan iets stuk gaat, is er ook niemand meer die het kan repareren’, aldus Kathmann.
GroenLinks-PvdA wil dat het kabinet samen met Nederlandse ict’ers een beperkte rijkscloud bouwt voor vertrouwelijk mailverkeer en dataopslag. Als de zekerheid bestaat dat overheden die ook gaan gebruiken en Nederlandse bedrijven hierbij worden ingeschakeld, blijft de kennis ook in eigen land.
Risicoanalyse
Zeer kansrijk is een motie van Kathmann om alle Amerikaanse clouddiensten die de overheid afneemt, nog dit jaar te voorzien van een risicoanalyse alsmede een exit-strategie bij Nederlandse of Europese leveranciers. Volgens Kathmann is het tijd voor ‘een lenteschoonmaak’. ‘Voor twee derde van de clouddiensten die de overheid heeft uitbesteed, hebben we geen idee of het riskant is. Een snelle exit-strategie, een plan B voor als het misgaat, is er voor de meeste diensten ook niet.’
D66 benadrukte dat Nederland en Europa op eigen benen moeten gaan staan op gebied van kritieke ict-infrastructuur. Hanneke van der Werf (D66) vindt dat de regering Europese bedrijven ‘op één’ moet zetten bij aanbesteding van vitale ict-diensten. Dit kan door soevereiniteitseisen te stellen voor de opslag van gevoelige gegevens en vitale infrastructuur. De overheid moet samen met het bedrijfsleven alternatieven ontwikkelen voor de grote Amerikaanse techbedrijven, aldus D66 die de steun geniet van GroenLinks-PvdA, Volt en NSC.
Afhankelijkheid
Uit alle ingediende moties blijkt hoe breed de zorg is over de afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven. De Tweede Kamer is het van links tot rechts eens dat de geopolitieke situatie tot urgentie noopt. Niet alleen de dreigementen van president Trump maar ook de weinige weerstand daartegen van de grote Amerikaanse techbazen hebben het klimaat verslechterd. Veel ruggengraat heeft Big Tech nog niet getoond. Allang voordat Trump herkozen werd, probeerden ceo’s als Mark Zuckerberg (Facebook), Tim Cook (Apple), Jeff Bezos (Amazon) en Sundar Pichai (Alphabet/Google) bij Trump in het gevlij te komen. En nu Trump er niet voor terugdeinst om per decreet spelregels te veranderen, is de Tweede Kamer er unaniem mee eens dat concrete stappen nodig zijn om de onafhankelijkheid van Nederland te waarborgen.
De vraag is wel of overheidsinstanties serieus aan de slag willen gaan met meer soevereiniteit. Simon Besteman, directeur van de Dutch Cloud Community (DCC), twijfelt. Hij vreest dat betrokken partijen volstaan met wat window dressing en op de oude voet doorgaan. ‘Zij zitten niet te wachten op verandering. Dat is alleen maar lastig en betekent meer werk en disruptie van de bestaande patronen en relaties.’
