BLOG – Diverse sprekers tijdens het rondetafelgesprek met de Vaste Kamercommissie Digitale Zaken (13 februari jl.) noemden het onderwijs een nu al van Big Tech afhankelijke sector. Intussen laten Sivon en Surf de schoolbesturen DPIA’s uitvoeren tot ze een ons wegen.
Er zijn voor genoemde rondetafelgesprek (inzet de digitale soevereiniteit van de Rijksoverheid) acht position papers ingestuurd door externe experts. Bijna allemaal waarschuwen ze ervoor dat de Rijksoverheid en publieke sectoren zoals onderwijs en gezondheidszorg, maar ook overheden zelf deels al voor hun activiteiten (taakstelling) afhankelijk zijn van Amerikaans cloudleveranciers en daarmee van de Amerikaanse overheid. Die kan niet alleen zonder dat het bekend mag worden gemaakt spioneren in de data op Amerikaanse servers. Maar de VS kunnen kan ook de toegang ertoe ontzeggen of deze afhankelijkheid als geopolitiek drukmiddel inzetten. Eerder, op 20 september 2024, kreeg de Tweede Kamer een kabinetsreactie op de Policy Brief van het Clingendael Instituut ‘Too late to act? Europe’s quest for cloud sovereignty‘.
De overheid zelf is nu al afhankelijk van Microsoft. Bij het funderend onderwijs (primair en voorgezet onderwijs) is Google dominant, maar in het hogere onderwijs (middelbaar-, hoger beroeps- en wetenschappelijk onderwijs) is Microsoft weer als cloudleverancier oppermachtig. We signaleerden deze trend en de gevaren ervan al vóór de coroancrisis en schreven eind 2021 over de vragen die digitalisering in deze sector oproepen in dit verband. De honderden miljoenen euro’s die vervolgens in 2022 zijn toegekend vanuit het Nationaal Groeifonds voor middelbaar en hoger onderwijs (zie ook dit artikel) hebben ook nog niet tot zelfs maar een aanzet voor een soevereine digitale infrastructuur voor het onderwijs opgeleverd. Dit programma, sinds 2023 geleid door Lodewijk Asscher, richt zich dan ook op het verbeteren van de samenwerking op ict-gebied binnen het onderwijs, zoals kennisdeling en inkoop van leermaterialen, en ziet erop toe dat digitale vaardigheden beter worden geïntegreerd in het lesaanbod. Allemaal ver weg van digitale infrastructuur en een stuk hogerop in de DOSA– of EuroStack.
Toekomstbestendig
‘Sivon helpt scholen bij het realiseren en doorontwikkelen van veilig en toekomstbestendig digitaal onderwijs’, lezen we op de site van Sivon. In de sectie ‘Uitgelicht’ vind je vervolgens bij de coöperatie die het funderend onderwijs op ict-gebied ondersteunt een link naar veelgestelde vragen over licenties Google. Dit betreft verschillende versies van Google Workspace for Education, waar Surf en Sivon eerder de data- en privacyrisico’s onderzochten van zowel Workspace zelf als Chrome OS.
In de update van van 9 oktober jl. van de blog ‘alles over de DPIA’s op Google Workspace & Chrome OS’ lezen we dat Sivon druk bezig is om korting op de betaalde versies van Workspace te krijgen. Je moet als school sowieso mitigerende maatregelen nemen voordat je het pakket ‘veilig’ kunt gebruiken, waaronder het (laten) uitvoeren van een lokale DPIA. Daarvoor hebben Surf en Sivon dan weer een handig template opgesteld. Het aanschaffen van een betaalde versie is een van de te nemen maatregelen, lezen we bij de veelgestelde vragen over dit onderwerp. Want tsja, je moet wel aangeven in welke regio de persoonsgegevens opgeslagen moeten worden en dat kan alleen in een betaalde versie. Ook lezen we hier dat Google alleen collectieve korting op de Plus-licentie biedt en niet op de goedkopere standaardversie. Maar verder zijn ze best gul, hoor, want voor iedere vier leerlingen wordt één gratis medewerker-licentie aangeboden.
Geesteskind
Bert Hubert, een deskundige en prominente voorvechter van digitale soevereiniteit, bracht tijdens de rondetafel zijn laatste geesteskind Cloud Kootwijk onder de aandacht als laatste redmiddel (‘Het is al vijf over twaalf’). Eerder vroeg hij zich in een blog af of het nog legaal is te noemen om persoonsgegevens op Amerikaanse servers te zetten. Immers, president Trump heeft het EU-VS Data Privacy Framework om zeep geholpen. Nu de Amerikaanse regering Europa de les leest en de EU lijnrecht tegenover de VS komt te staan, valt reparatie niet te verwachten. Terecht wordt opgemerkt dat het opheffen door de president van een zogenaamd onafhankelijk controlerend orgaan al aangeeft dat ook dit framework uiteindelijk door het Europese Hof van Justitie (CJEU) ongeldig zal worden verklaard. Net zoals dit met de voorgangers ervan, EU-US Safe Harbor en het Privacy Shield, is gebeurd.
Ook bleek tijdens de rondetafel dat het Rathenau Instituut onderzoek doet naar de digitale afhankelijkheid van buitenlandse cloudaanbieders bij de journalistiek en het onderwijs. Toen werd benadrukt hoe zorgelijk het is dat deze gevoeligheid nu ook kans loopt om als drukmiddel te worden gebruikt bij het onderwijs, in de zorg en de journalistiek. Hubert stipte ook wat huidige publieke-cloudgebruikers in dit verband aan, zoals de Tweede Kamer en de Rechtspraak. Intussen waarschuwde hij dat overheidsorganisaties nu moeten beslissen of ze e-mail gebaseerd op lokale Exchange-servers moeten gaan overzetten naar een nog onbekende nieuwe on-premise versie (als die er komt) of migreren naar de publieke Microsoft Cloud.
Erger
De vertegenwoordiger op 13 februari namens AMS-IX, de Dutch Cloud Community (DCC) en DINL noemde helaas alleen het hoger onderwijs in dit verband. Erger is dat de organisaties die de onderwijsinstellingen in Nederland vanuit hun publieke taak op ict-gebied ondersteunen alleen maar trots zijn dat ze in hun ogen zoveel invloed kunnen uitoefenen op (de invulling van het woud van licenties en dus de verdienmodellen van) Big Tech, en daarmee een voorbeeld voor de rest van Europa zijn. Maar zijn ze daarmee ook een voorbeeld om onze jeugd op ict-gebied te helpen opvoeden? Ook al steun je als Sivon het onderzoek van de ACM naar de werking van de digitale leermiddelen markt?
Publieke waarden en daarmee digitale soevereiniteit zouden toch voor het onderwijs voorop moeten staan. Daarbij ligt het actief helpen doorbreken van mono- en duopolies meer voor de hand dan extra korting zien te bedingen zodat schijn-veilige instellingen bij de aanbieders van ict-middelen zoals cloudtoepasssingen mogelijk zijn.
Lees meer over dit onderwerp in de whitepaper ‘Digitale Soevereiniteit‘van de Dutch Cloud Community, met ook een uitgebreide begrippenlijst.
Fred Hage is innovation orchestrator
Gelukkig wordt er gewerkt aan een oplossing! De Coalitie voor Eerlijk Digitaal Onderwijs (werkgroep van de Nederlandse Internet society) werkt aan een digitale onderwijs omgeving helemaal gebaseerd op publieke waarden en opensource software.
Zie https://eerlijkdigitaalonderwijs.nl/