Boek: Pingpongen met ai

RECENSIE – In zijn boek ‘AI, voorbij de hype – Ontdek hoe het echt zit met kunstmatige intelligentie’ schrijft tech-dichter en -denker Aaron Mirck in vlotte stijl een introductie over artificiële intelligentie (ai) en de mogelijkheden ervan. Interessant is dat hij ook stilstaat bij zowel doemdenkers en critici als enthousiaste trendwatchers.

Het boek van Mirck is bij uitstek geschikt voor mensen die op een laagdrempelige manier en in korte tijd (lees: iets meer dan honderd pagina’s) bijgepraat willen worden over de ins en outs van ai. Mirck neemt je stapsgewijs mee, aan de hand van een inleiding, negen hoofdstukken en een conclusie, in de meest voor de hand liggende aspecten van deze hype.

In het boek ‘AI, voorbij de hype’ komt de historische context ook even aan bod. Kunstmatige intelligentie is niet ineens uit de lucht komen vallen maar kent namelijk een lange voorgeschiedenis. Mirck loopt hier wel met zevenmijlslaarzen doorheen, logisch gezien de opzet van het boek maar een verwijzing naar andere vakliteratuur had hier niet misstaan, zoals het boek ‘AI: More Than Human’ van de gelijknamige overzichtsexpositie die een paar jaar geleden ook Nederland (Forum Groningen) aan deed. Bovendien was een opmerking over het automatiedebat in Nederland medio jaren vijftig tevens op zijn plaats geweest: daarin maakten mensen zich zorgen over het verlies van werkgelegenheid door de ingebruikname van de eerste computers, een angst die nu weer in de huidige ai-hype doorklinkt.

Tegenvaller

Mirck gaat in zijn boek proefondervindelijk aan de slag met het taalprogramma ChatGPT, specifiek de software van Copy.AI, en laat een aantal van zijn tech-gedichten door de ai-tool tot nieuwe bewerken. Vervolgens vraagt hij leden van een Instagram-gemeenschap van poëzieliefhebbers om zijn gedichten en de ai-verzen over algoritmes te beoordelen. Dat blijkt een fikse tegenvaller: de automatische gegenereerde poëmen krijgen meer likes. Mircks eerste conclusie: ‘we kunnen als schrijvers, creatievelingen en makers wel inpakken’. Naderhand vindt hij zijn conclusie voorbarig: niet elke ai-uiting blijkt de moeite waard en je hebt toch een professioneel nodig om ai-teksten te beoordelen. Kortom, een ai-tool kan een handig instrument zijn; het maakt het meeste werk niet overbodig maar het verandert dat wel.

Het is deze genuanceerde toon die steeds in het boek opduikt. Ja, ai is handig voor tekstbewerkingen of data-analyses, maar blijf kritisch op de output. Ja, ai zorgt ervoor dat er werk verloren gaat, maar er ontstaan ook nieuwe banen. Ja, ai bedreigt de schijfvaardigheid, maar kan in het onderwijs een onderdeel zijn van het leerproces. Mirck spreekt in dit soort verbanden met ondernemers, filosofen, kunstenaars, docenten, wetenschappers en andere experts in zijn zoektocht naar antwoorden op ai-vraagstukken. Hij schenkt aandacht aan de kansen van ai, maar heeft daarbij oog voor de ethische bezwaren en de risico’s van deze technologie (denk aan nepnieuws, schending auteursrecht, bias, uitgebuite datawerkers, enorme benodigde rekenkracht, greep van de overheid, foutieve data-invoer en overspannen verwachtingen).

‘Het Terminator-scenario noemt Mirck deze dystopische geluiden’

Zo haalt hij een onderzoek aan waaruit blijkt dat vier op de tien Amerikaanse ceo’s bang is dat ai binnen vijf tot tien jaar een existentieel risico vormt voor het voortbestaan van de mensheid. In maart 2023 (abusievelijk april in het boek) riepen meer dan duizend (ai-)wetenschappers en zakenlieden in een open brief op pas op de plaats te maken bij geavanceerd ai-onderzoek. De kopstukken uit de techwereld vrezen dat de race naar steeds krachtiger toepassingen van artificiële intelligentie uit de hand gaat lopen. Deze ai-doemdenkers, onder wie Tesla-oprichter en X-eigenaar/opruier Elon Musk, verwachten dat de mens een zelflerend ai-systeem uiteindelijk niet meer onder controle kan houden en dat dit het einde van de mensheid inluidt, een bekend thema van diverse sf-films. Het Terminator-scenario noemt Mirck deze dystopische geluiden.

Critici wijzen er op dat het existentiële risico van ai een effectief marketingsprookje is van de tech-industrie. Omdat deze boodschap de verwachtingen omtrent ai fors doen stijgen, schieten de financiële investeringen om ai in goede banen te leiden immers exponentieel omhoog. Eerder deze week stelde de Radboud Universiteit in een wetenschappelijke paper dat het creëren van zogeheten artificial general intelligence (agi; kunstmatige algemene intelligentie) met cognitie op menselijk niveau echter ‘onmogelijk is. Dat komt omdat cognitie, of het vermogen om te observeren, te leren en nieuw inzicht te krijgen, ongelooflijk moeilijk te repliceren is via ai op de schaal waarop het in het menselijk brein gebeurt. Er zal nooit genoeg rekenkracht zijn om, met behulp van machinaal leren, agi te creëren met cognitie op menselijk niveau, aldus de onderzoekers. Mirck stipt dit agi-vraagstuk ook in zijn boek aan: ‘Als je de natuur reduceert tot computer en de mens tot computerprogramma, lijkt je eigen gemaakte ai-systeem al snel heel imposant en bedreigend’, citeert hij onder anderen cultuursocioloog en promovendus Siri (what’s in a name) Beerends (Universiteit Twente en Medialab Setup).

Voordelen

Naast de doemdenkers en de critici/wetenschappers is er nog de groep ai-believers. Die zoomen vooral in op de kansen van deze technologie. Mirck laat in zijn boek onder meer Remy Gieling aan het woord, oprichter van ai-adviesbureau AI.nl en oud-hoofdredacteur van ondernemersvakblad MT/Sprout. Gieling vindt dat er te weinig aandacht is voor het gegeven dat je niet kunt pionieren zonder tegen risico’s aan te lopen. ‘De eerste auto’s waren onveilig en de eerste fabrieken waren ook niet erg duurzaam… Wie vooraf alleen maar stilstaat bij eventuele risico’s, maakt nooit ruimte voor innovatie en verandering.’

Deze ai-adviseur is er heilig van overtuigd dat op termijn de voordelen van ai opwegen tegen de nadelen. Gieling voorziet dat kunstmatige intelligentie het einde betekent van saaie arbeid en mensen veel productiever en betekenisvoller in hun werk maakt. Daar stelt Mirck dan weer vraagtekens bij, bijvoorbeeld over ai-gedreven surveillance-software op de werkvloer. Vertrouwen wordt daarbij verruild voor controle en de auteur vraagt zich terecht af of zoiets het beste uit mensen haalt.

Zo pingpongt Mirck door zijn boek met voors en tegens over het gebruik van ai. Om en passant ook praktische tips te geven over ai-tools en het belang medewerkers goed voor te lichten over het gebruik ervan. Zoals de tech-denker en -dichter zelf aangeeft in zijn epiloog: ‘Dit boek is een aanmoediging om een beetje naar het midden op te schuiven, om niet alleen nieuwsgierig, maar ook kritisch te zijn tegenover innovaties als ai.’ Daarin slaagt hij met vlag en wimpel.

Opinie

Lees hier de opinie van Aaron Mirck.