In het weekeinde van 29 en 30 juni 2024 was het museum Beeld & Geluid in Den Haag, voorheen COMM, voor de allerlaatste keer geopend. Twee dagen lang werd op feestelijke manier afscheid genomen van 95 jaar post- en telecomgeschiedenis van wat ooit in 1929 begon als het Nederlandse Postmuseum.
Eigenlijk sloot het COMM (Museum voor Communicatie) al in juli 2019 de deuren aan de Zeestraat in Den Haag. Dat was toen de hippe, nieuwe naam voor wat oorspronkelijke het Nederlandsche Postmuseum was dat zich richtte op de geschiedenis van de post en de telecommunicatie van de PTT. Mismanagement zorgde ervoor dat het vermaarde museum ten onder ging.
Gelukkig kon het museum toen worden overgenomen door het instituut Beeld & Geluid, het vroegere Omroepmuseum uit Hilversum. Een logische overname, want raakvlakken genoeg op het vlak van communicatie en de rol van media. Maar ook Beeld & Geluid kon, ondanks talloze initiatieven, het tij niet keren, waarbij de coronaperiode niet bepaald meewerkte om nieuw elan in de locatie te krijgen, alsook stijgende kosten als huur en energie. Jammer, want in het museum kon je onbekommerd een aantal uren ronddwalen en ervaren wat de invloed van communicatie op jezelf en op de maatschappij is. Zowel in het verleden en het heden als (mogelijk) de toekomst.
De wortels van COMM gaan terug tot Het Nederlandsche Postmuseum (1929-1989), dat daarna het PTT-museum (1989-1999) heette om vervolgens als Museum voor Communicatie (1999-2016) door te gaan. Zwaartepunt was de geschiedenis van de post en telecommunicatie. Maar na de verzelfstandiging van de PTT tot KPN in 1989 kwam de klad er in.
Internettijdperk
Onder aanvoering van de toenmalige directeur Tobias Walraven werd gekozen voor een bredere invalshoek – communicatie – om ook aansluiting te vinden bij het internettijdperk. En de opzet werd interactiever en meer op kinderen gericht. Het betekende het einde van de beroemde postzegelcollectie, die in het Koninklijk Archief belandde Ook de wetenschappelijke functie van het museum verdween deels.
Maar ook de opgepimpte opvolger van het Museum voor Communicatie kampte met tegenvallende bezoekersaantallen. Bovendien kwam directeur Walraven onder vuur te liggen nadat journalistencollectief Follow The Money had onthuld dat hij exorbitante bedragen declareerde en bedrijven inhuurde waarbij hij zelf betrokken was. Walraven stapte op. COMM zocht een uitweg via een samenwerking met het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid. Maar ook deze reddingsboei bood uiteindelijk geen soelaas.
Afscheid met een knal
Desalniettemin wilde Beeld & Geluid de sluiting niet ongemerkt voorbij laten gaan. Eerder al organiseerde het instituut allerhande afscheidsinitiatieven maar dit weekeinde staat het museum helemaal bol van de activiteiten en extra’s, waaronder een My First Smartphone-expositie. Op 30 juni is de officiële slothandeling uitgevoerd en de collectie symbolisch overgedragen aan de Beeld en Geluid-locatie in Hilversum. Ook werd op de laatste dag een plaquette onthuld aan de voorkant van het monumentale pand aan de Zeestraat.
En dat is niet zomaar een collectie maar een erfgoedarchief bestaande uit zo’n tachtigduizend objecten, licht Anja Tollenaar, conservator communicatiecultuur van Beeld & Geluid toe. Computers horen daar overigens niet toe. Hoewel de PTT een van de computerpioniers was, bijvoorbeeld met de Ptera (PTT Elektronische RekenAutomaat) uit 1953, heeft het museum altijd nadrukkelijk geen computers verzameld. ‘Dat was een verantwoordelijkheid van andere musea en academische verzamelingen’, licht Tollenaar toe. ‘De collectie van het museum, van Nederlandsch Postmuseum tot verder als Beeld & Geluid, heeft altijd objecten – boeken, tijdschriften, affiches, grafische vormgeving, fotodocumentatie enzovoorts – verzameld op het gebied van telecommunicatie en posthistorie.’
Collectie
Dat neemt niet weg dat de collectie zeker computergerelateerde objecten bevat, vertelt Tollenaar. Zo zijn er de experimenten en uitgevoerde apparaten op gebied van beeldtelefonie (Telemix), telefooncentrales (de ontwikkeling naar computergestuurd), de procescomputer-PRX-onderdelen (waarbij een ingenieur, die er destijds mee heeft gewerkt en aan heeft ontworpen bij het Dr. Neherlab, betrokken is als vrijwilliger) en modems, apparatuur en documentatie over internettelefonie.
In een eerder persbericht liet het instituut weten dat ‘deze collectie sinds 2019 eigendom van Beeld & Geluid is en het instituut, dankzij de fusie, tot in de eeuwigheid zorg zal dragen voor deze historische stukken.’
[Update] De oorspronkelijke versie is van vrijdagavond 28 juni (kop: ‘Allerlaatste weekeinde voor post- en telecommuseum Den Haag’) en is op 1 juli 2024 geactualiseerd.
