BLOG – Duurzaamheid zal de komende decennia alleen maar belangrijker worden voor it-architecten. Met de focus op klimaat komt duurzaamheid naast onderwerpen te staan die al jarenlang worden meegenomen, zoals changemanagement, informatiebeveiliging, privacy en ethiek. Deze aspecten vallen onder ‘social’ en ‘governance’, terwijl ‘environment’ nu expliciet naast deze pijlers komt te staan.
Voor al deze onderwerpen is specifieke expertise nodig, zoals die van informatiebeveiligingsexperts, privacy-juristen, ethici en verandermanagers. Voor een architect is het nuttig om een breed scala aan onderwerpen enigszins te begrijpen; het is niet nodig om een expert te zijn, maar basiskennis is essentieel. Daarnaast is de impact van duurzaamheid op architectuurproducten afhankelijk van de aard en doelstellingen van de organisatie. Hierdoor is de aard en diepgang van duurzaamheid binnen it-architectuur variabel, waardoor het vaak lastig is om te bepalen wat de rol en de impact van duurzaamheid op de werkzaamheden zijn.
Om dit te bepalen kun je kijken naar de Van Dale. Volgens Van Dale heeft het woord duurzaam drie betekenissen: (1) lang durend, (2) weinig aan slijtage of bederf onderhevig, en (3) het milieu weinig belastend. Deze verschillende betekenissen kunnen allemaal worden verbonden met de aspecten van Environment, Social en Governance (ESG).
Betekenis 1: Lang durend
Van Dale geeft hier als voorbeeld: ‘een duurzame vrede’ en dit is eigenlijk ook waar de architect voor staat. Een architect werkt aan een langetermijnstrategie, kijkt vooruit en ontwerpt oplossingen die langere tijd meegaan, die niet jaarlijks veranderen en die zorgen voor stabiliteit, of juist voorbereid zijn op aanpassingen. Wat dit betreft hoeft een architect geen veranderingen door te maken.
Betekenis 2: Weinig aan slijtage of bederf onderhevig
Dit betreft de inzet van afspraken of spullen die lang meegaan, zo geeft Van Dale als toelichting: ‘Eikenhout is duurzaam’. Waarom is eikenhout duurzaam? Door de aard van het hout gaat eikenhout lang mee, het is sterk en heeft zodanige eigenschappen dat het van nature lang duurt voordat het vergaat. We moeten ict-middelen meer gaan beschouwen als eikenhout, en voor oplossingen kiezen die milieuvriendelijk zijn, oog hebben voor sociale aspecten en een stabiele governance mogelijk maken of invullen. Een organisatie die duurzaamheid nastreeft zal hier extra aandacht voor hebben, dus jij als architect ook.
Als architect is het jouw verantwoordelijkheid om toekomstbestendige oplossingen na te streven. Dit betekent dat we voor elke voorgestelde oplossing moeten beoordelen of deze duurzaam is tegenover slijtage. Om dit te realiseren, kun je per architectuurlaag vragen formuleren die duurzaamheid adresseren, waarmee we de organisatie ondersteunen in het ontwikkelen van robuuste structuren:
- Businesslaag: creëer je processen die lang meegaan? Geeft je ontwerp daar de ruimte voor?;
- Informatie-/datalaag: heb je het resourcegebruik van dataopslag meegenomen in je overwegingen? Richt je je datalandschap zodanig in dat er gewerkt kan worden met veranderend volume en dataformats?;
- Applicatielaag: kies je applicaties die efficiënt met resources (processor, geheugen en opslag) omgaan? Kies je voor applicaties die aan te passen zijn en daarbij nieuwe en aangepaste bedrijfsprocessen kunnen ondersteunen? Kies je voor standaardapplicaties die goed te updaten en onderhouden zijn, in plaats van verregaand maatwerk wat niet onderhoudbaar is op de langere termijn?;
- Infrastructuurlaag: kies je it-middelen die voor verschillende doeleinden te gebruiken zijn? Bijvoorbeeld een laptop per werknemer en dockingstations op kantoor, zodat er geen twee computers per werknemer hoeven worden aangeschaft?
Bij elk nieuw project- of programma waar we een Project Start Architectuur (psa) voor maken moeten we expliciet stilstaan bij de duurzaamheidsvraag en deze in de principes en afwegingen meenemen.
Betekenis 3: Het milieu weinig belastend
Als laatste onderkent Van Dale voor het woord duurzaam de term het milieu weinig belastend, Van Dale verwijst daarbij naar duurzame energie en duurzaam produceren. Dit vertalen we naar het voortbrengingsproces van de organisatie. Daarbij is de vraag om zo efficiënt mogelijk om te gaan met natuurlijke resources en de vervuilende resources buiten het productieproces te laten.
CSRD
Om hier inzicht in te krijgen heeft de Europese Commissie nieuwe wetgeving ontwikkeld: de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD, lees hier meer over deze wetgeving). Simpel gezegd komt deze wetgeving er op neer dat organisaties niet meer alleen moeten rapporteren over financiële cijfers, maar ook moeten rapporteren over duurzaamheidscijfers. De CSRD biedt een meetmethode (dubbele materialiteitsanalyse) om te achterhalen over welke duurzaamheids-aspecten iedere organisatie moet rapporteren. Om te kunnen rapporteren zullen organisaties veel meer data moeten vastleggen en opslaan. Daarbij valt ons op dat deze beoogde data vaak niet in beeld waren voordat de CSRD dit ging afdwingen. Het is dan ook een uitdaging om deze roep om meer data op een niet al te milieubelastende wijze in te vullen.
Duurzaamheid heeft impact heeft op alle architectuurlagen
In dit geval is het handig duurzaamheid als doel te beschouwen en vorm te geven. Dit betekent dat duurzaamheid impact heeft op alle architectuurlagen:
- Businesslaag: de business, of het primaire proces, is verantwoordelijk voor het stellen van doelen en de daarbij behorende strategie, inclusief digitaliserings- en duurzaamheidstrategie. Op basis van deze strategieën zal de organisatie veranderingen doorvoeren. Denk hierbij aan: het creëren van nieuwe functies op het gebied van duurzaamheid, zoals een chief sustainability officer met een team dat impact heeft op de organisatie-inrichting. Maar ook het aanpassen van processen en het meten van (duurzaamheids-)aspecten binnen deze processen;
- Informatie-/Datalaag: Om aan CSRD en andere wettelijke vereisten te voldoen, moet jouw organisatie veel meer data verzamelen over onderwerpen zoals energie, water, materiaal, maar bijvoorbeeld ook privacy, transparantie, betrouwbaarheid en integriteit. Dit zijn honderden tot duizenden extra datapunten die je organisatie gaat verzamelen. Deze gegevens moeten in de dataopslag worden geïntegreerd en verwerkt tot rapportages, wat essentiële inzichten biedt voor duurzaamheidsverantwoordelijken, inclusief het bestuur, om duurzaamheidswinst te identificeren. Deze toename van data zal de datagovernance en datawarehouse beïnvloeden en vereist gestructureerde integratie. Betrek daarom het Compliance and Data (CDO)-office vroegtijdig om problemen te voorkomen en de noodzaak van latere aanpassingen te vermijden;
- Applicatielaag: Om het verbruik binnen je organisatie beter te begrijpen, is het nodig informatie uit meerdere applicaties te halen en deze te beheren. Dit heeft invloed op het applicatielandschap en betreft de nieuwe data-verzamelende applicaties waar eerder naar verwezen werd;
- Technologielaag: Door duurzaamheidsfocus moet je it-omgevingen met duurzame producten uitbreiden. Ga je hiervoor duurzame en slijtvaste producten gebruiken? Dit betekent ook een toenemend gebruik van software-as-a-service (saas)-applicaties voor data-analyse. Kies je hiervoor it-middelen die recyclebaar en energiezuinig zijn? Overweeg je cloud voor efficiënt energieverbruik? Dit zijn cruciale vragen bij je technologische aanpassingen voor verduurzaming.
Kortom, het definiëren van een doelstelling rondom duurzaamheid is ogenschijnlijk eenvoudig, maar heeft implicaties op alle architectuurlagen. Dit vergt, zoals architecten dit graag doen, een inzicht in de samenhang der dingen en hoe veranderingen op elkaar ingrijpen. Door de veranderingen in een PSA (Project Startarchitectuur) te beschrijven ben je in staat een beeld te krijgen van alle openstaande beslissingen en van de samenhang van alle veranderingen die op stapel staan.
Samenvattend
Architecten kunnen en mogen duurzaamheid niet meer negeren. Duurzaamheid zal net als onderwerpen, zoals informatiebeveiliging, privacy en ethiek, onderdeel moeten zijn van de werkzaamheden. Daarbovenop brengt de CSRD (en de richtlijn CSDDD: Corporate Sustainability Reporting Directive) aanvullende verplichtingen voor organisaties mee, waarbij bij grote vergrijpen de bestuurders hoofdelijk aansprakelijk zijn. Dit levert druk op voor bestuurders om te gaan sturen op inzicht, overzicht en samenhang. Een architect helpt hen daarbij. Als architect staan we zij aan zij met de opdrachtgever/bestuurder wanneer de organisatie een programma definieert om de productie op een duurzamere wijze in te richten.
Tegelijkertijd zullen we het onderwerp duurzaamheid moeten laten terugkomen in ontwerpen die we maken. Op alle architectuurlagen moeten we principes over duurzaamheid meenemen, moeten we duurzaamheid meenemen in de keuzes die we maken en zal duurzaamheid een expliciet onderwerp van gesprek moeten zijn.
In gesprek
Wij zijn benieuwd hoe jij als architect kijkt naar de impact van duurzaamheid op jouw werk. Hoe beïnvloedt dit jou en hoe ga je ermee om? Deel je gedachten met Jules van den Berg (consultant Architectuur bij Highberg) of Joost van Lier (managing consultant Digital Architecture & Design bij Highberg), zij gaan graag met je in gesprek.
Wij van WC-eend, adviseren WC-eend want voor ‘lang durend’ moet je non-functionele aspect van onderhoudbaarheid in je ontwerp meenemen. Da’s een lastige als je het configuratiebeheer niet op orde hebt want beheerbaarheid gaat om iets binnen gedefinieerde grenzen of normen houden. En de kwaliteitsnormeringen veranderen in de loop der tijd want wat gisteren nog goed genoeg (fit-for-use) was zal morgen door de gebruikers als legacy gezien worden. De gebruikers- en consumentenfeedback gaat tenslotte niet om een Corporate Sustainability Reporting Directive maar om functionele eisen en wensen.
Wat betreft ‘window dressing’ in het loketdenken van horizontale projecties kan ik vermelden dat er sinds 2019 Europese ecodesign regels gelden voor servers en opslag. Wij van WC-eend zijn 5 jaar bezig met het bouwen van een duurzamere toekomst want systeembeheer is wel wat meer dan servers knuffelen als we kijken naar afschrijvingstermijnen van 7 jaar of meer. Een Project Start Architectuur is geen ‘greenfield’ maar een breiwerk aan puntoplossingen want het gaat niet alleen om het licht aan te houden maar ook nog eens om alle lichtpunten van spaarlampen te voorzien.
Nieuwe kwaliteitsnormeringen van doelmatigheid missen nog weleens heldere doelstellingen door het loketdenken van architecten want de holistische benadering leert dat je de paradox van Jevons niet moet vergeten. Enkel technologische vooruitgang in energie-efficiënte is niet voldoende als gedragsreactie daarop tot een grotere vraag naar energie leidt. Of omgekeerd dat je gestraft wordt voor verduurzamen als de zon schijnt want naast uitdagingen in het configuratiebeheer zitten er ook nog wat hobbels in het capaciteitsbeheer want architecten staan niet zij aan zij met de operationele laag.
Lang verhaal kort gemaakt, discussie is welkom want verder kijken dan je eigen loket ben ik benieuwd hoe programma’s meetbaar gemaakt worden voor rapportages. Financiële voordeel van stroomrekening die lager is door zelfvoorziening van zonnepanelen komt vooral door een verandering in planning omdat de ‘daluren’ zijn verschoven waardoor Jules en Joost meer mogen vertellen over methodieken zoals Business Proces Optimalisatie (BPO) versus Theory of Constraint (ToC) met als hulplijn AI.
Wel of geen hernieuwbare energie gaat om de meter van CO2. Een emissie die prima om te zetten is in de teelt van hallucinerende planten. Van holistische benaderingen naar hallucinerende benaderingen komt er nog altijd meer CO2 uit mijn bierglas dan uit mijn reacties doordat – gemeten – mijn laptop 0,00036 van het opgewekte vermogen van mijn zonnepanelen gebruikt. Verduurzaming met de belasting toegevoegde waarde gaat om dus uitleg nummer 4 in de dikke van Dale, druk 2030.
definities…is legacy nou juist heel duurzaam omdat het er na al die jaren blijkbaar nog is ?
Met al die aspecten van duurzaamheid kun je alle kanten uit en dat doet oudlid dan ook met zn 5 jarenplannen.
Heel duurzaam verder, want langdurig zijn reacties van oudlid en inderdaad voorspelde Jevons dat oudlid het er juist steeds drukker mee krijgt.
Agile als oplossing voor alles levert trouwens meer vloeibaar- dan eikenhout.
Eikenhout is niet zo wendbaar..
Legacy als definitie voor lang durend zegt nog niks over de doelmatigheid want het moet niet wendbaar zijn maar alles kunnen en niks kosten waardoor reactie van Dino weinig toevoegt aan de discussie. Jevons paradox stelt tenslotte dat efficiëntieverbeteringen leiden tot een NETTO toename in het gebruik van hulpbronnen, doordat het (ogenschijnlijk) niets kost neemt de vraag toe. En wat betreft gratis advies geef ik een paar tips want je kunt niet verbeteren wat je niet weet terwijl alles met een stekker meetbaar is. Maar opgenomen stroom is niet gelijk aan CO2, een circulair emissiegas wat in het loketdenken als boosdoener in de klimaatverandering gezien wordt.
Ik heb zo’n app die me verteld hoeveel ton steenkool ik bespaard heb met de opwekking van stroom via zonnepanelen, hoeveel bomen er NIET in een biomassa-centrale verdwenen en hoeveel kilo CO2 er NIET uitgestoten werd. Allemaal informatie waar ik niks aan heb omdat ik alleen in de kostenbesparing geïnteresseerd ben. Zeg maar de ‘finops’ van de businesscase die je alleen kunt maken als je inzichtelijk hebt wat niets doen kost, het vertrekpunt voor projecties in de toekomst. En leuke hierin is het rebound-effect van Jevons want was ik beter af als ik investering voor verduurzaming niet gedaan had?
Op de man spelend laat Dino keer op keer blijken maar weinig kunstjes te kunnen, kan niks en kost veel wil ik legacy nog wel een keer op een bierviltje uitleggen als hij het bier betaalt. Als Jules en Joost voor pizza’s zorgen wordt het weer net als vroeger toen Computable niet zo krenterig was. No cure, no pay kunnen we het ook omdraaien want Pareto-principe leert dat 80% van besparingen om het laaghangend fruit gaan. Dezelfde fitting en de spaarlamp gaan om replatforming, de agile-kleuters denken in dezelfde zandbak te spelen….
Die oudlid die niet zo’n goeie verkoper is, want hij gebruikt zn 5jarenplannen niet thuis zelf ook “omdat ik alleen in de kostenbesparing geïnteresseerd ben”.
Heel gezellig in de kroeg waar hij gratis hulp geeft als een ander zn bier en computable de pizzas betaalt 😛
Wie nou krenterig doet laat ik in het midden, maar als je het toch over finops businesscases hebt word ik gesterkt in mn stelling dat legacy blijkbaar duurzaam is.
Waar legacy niet vervangen wordt is er kennelijk geen businesscase voor en agile, scrumpoker en time-to-market jargon biedt weinig ruimte voor degelijke architectuur.
Inderdaad maakt de wet van Wirth in combinatie met de wet van Moore het mogelijk om je investering in legacy-software te behouden middels emulatie. Het laaghangende fruit van replatforming voor de kostenbesparing is grotendeels al geoogst middels eerdere ‘lift’ waarna ‘shift’ achterwege is gebleven. Volgens mij heeft een toonaangevende IT-dienstverlener zich ermee in een hoek geverfd waardoor de Franse overheid zich zorgen maakt over het operationeel houden van legacy. Want PDCA-cycli in de ICT sector vraagt een rigoureuze implementatie van scrum-poker doordat snel voortschrijdende technologische ontwikkelingen ervoor zorgen dat time-to-market de legacy van morgen is. Contractuele verplichtingen in het onderhoud gaan om het verkopen van services, de conjunctuurgevoelige kostencomponent die voor de ‘shift’ van arbeid naar lagelonenlanden zorgt.
Jammer dat Joost en Jules zwijgen want interpolatie voor toekomstprojecties op basis van wetmatigheden gaan om hergebruik van parallellen als ik kijk naar wet van Swanson. Cyclus van fotovoltaïsche cellen vervangen kent een andere tijdslijn door product- en productiegaranties dan chips maar het principe is hetzelfde. Lijnen op het bierviltje kennen een neerwaartse en opwaartse richting want in de wederkerigheid van quid pro quo hebben we het alleen maar over het ruilmiddel: “Een paard, een paard, mijn koninkrijk voor een paard!”