Kabinet ziet kansen én bedreigingen van generatieve ai

Het Nederlandse kabinet heeft als één van de eerste EU-lidstaten een visie op generatieve ai gedeeld. Het stuk met de titel Overheidsbrede visie Generatieve AI is naar de Tweede Kamer gestuurd.

Het kabinet schrijft daarin dat er op zes punten actie moet worden ondernomen om de mogelijkheden en uitdagingen van generatieve ai in goede banen te leiden. Het noemt generatieve ai zowel een ‘disruptieve’ als ‘kansrijke’ technologie.

Het kabinet noemt generatieve ai een ‘systeemtechnologie’ die grote impact heeft op maatschappij en werkgelegenheid. Het heeft de uitgangspositie dat in Nederland generatieve ai op een veilige en rechtvaardige manier ontwikkeld en toegepast moet worden. Generatieve ai moet bovendien het menselijk welzijn en de menselijke autonomie ‘dienen’ en bijdragen aan duurzaamheid en welvaart. Naast die algemeenheden komt het met concrete acties om daarvoor te zorgen.

Acties

Het kabinet vraagt de Sociaal Economische Raad (SER) om de impact van generatieve ai op de arbeidsproductiviteit, kwantiteit en kwaliteit van werk in kaart te brengen. Ook zal de overheid campagnes gaan voeren om burgers uit te leggen hoe ze gegevens kunnen beschermen tegen training van generatieve ai-modellen.

Daarnaast wordt de inrichting van een veilige en bruikbare publieke nationale ai-testfaciliteit verkend. In de aangekondigde stappen staat verder dat er wordt gestart met verantwoorde generatieve ai-toepassingen in concrete dienstverlening bij de overheid. Er komt een Rijks-ai-validatieteam dat beschikbare ai-toepassingen gaat beoordelen op bijvoorbeeld non-discriminatie. ‘Tot slot zal het kabinet blijven inzetten op wetgevingsadvisering door toezichthouders over wettelijke kaders’, staat in de visie.

Kansen en mogelijkheden

De kansen en mogelijkheden van generatieve ai worden in de visie verdeeld  in ‘generatieve ai als productietool’ en ‘generatieve ai al leerinstrument’ In die eerste groep worden onder mee ‘efficiëntie en kwaliteit bedrijfsprocessen’, ‘nieuwe werkgelegenheid en de impact op de overheid en juridische sector genoemd.

Generatieve ai als ‘probleemoplosser’ voor de gezondheidszorg, maatschappelijke problemen, militaire domeinen en cybersecurity

Generatieve ai is volgens het kabinet een ‘leerinstrument’ voor taal en vertaling, onderwijs en zoekmachines. En wordt aangeduid als ‘probleemoplosser’ voor de gezondheidszorg, maatschappelijke problemen, militaire domeinen en cybersecurity.

Uitdagingen en risico’s

In een overzicht met voorbeelden over de uitdagingen en risico’s van generatieve ai, wordt een verdeling gemaakt in: invloed op individuele burgers, afhankelijkheid van macht, arbeidsmarkt, en invloed op de maatschappij.

Voor de individuele burger ligt bijvoorbeeld discriminatie door bias op de loer, maar ook risico’s voor de privacy van burgers doordat bijvoorbeeld Amerikaanse leveranciers met hun gegevens aan de haal gaan. Werkgelegenheid en inkomens kunnen onder druk komen en ook het grote energiegebruik van ai-systemen wordt genoemd.

‘Nederland koploper EU’

In een begeleidende kamerbrief schrijft het kabinet dat ‘de impact van generatieve ai op de samenleving de komende jaren zal blijven toenemen en in steeds meer aspecten van ons leven een rol gaat spelen’.

Koploper zijn op het gebied van veilige en verantwoorde generatieve ai

Het kabinet benadrukt dat het belangrijk is om de ontwikkelingen en gevolgen van generatieve ai te blijven monitoren en analyseren. ‘Om als hele Nederlandse samenleving te profiteren van generatieve ai is het belangrijk dat Nederland, als onderdeel van de EU, zelf aan het stuur zit. Nederland streeft er daarom naar om binnen de EU een koploper te zijn op het gebied van veilige en verantwoorde generatieve ai’, staat in de slotnotitie van de brief.

Samenwerking voor visie

De visie is de afgelopen maanden tot stand gekomen op basis van verschillende sessies met sectorexperts.

In samenwerking met ECP zijn er in het najaar van 2023 ontmoetingen georganiseerd met de media, het hoger onderwijs, de zorg en bij de politie. Daarin stonden ethische dilemma’s rondom de toepassing van generatieve ai centraal.

In samenwerking met de Nederlandse AI Coalitie (NL-AIC) is er een aantal sessies met inwoners van Nederland georganiseerd. Om te borgen dat de visie een zo breed mogelijk perspectief op generatieve ai weerspiegelt is er een werkgroep is ook een aantal ministeries, provincies (IPO) en gemeenten (VNG) betrokken

Catshuis

Op 6 september 2023 is er voor leden van het kabinet een Catshuissessie generatieve ai gehouden. Daarin werd stilgestaan bij de vraag hoe Nederland zich als land en verantwoorde proeftuin kan positioneren op het gebied van generatieve ai, waarbij veel aandacht was voor zowel de ethische aspecten als de kansen die deze technologie biedt.

Het Rathenau Instituut heeft een techscan gemaakt op het snijvlak van beleid en digitalisering. Na de zomer moet er ook een onderzoek komen naar de impact van ai op de samenleving.

Visie
Bekijk hier de kabinetsvisie Overheidsbrede visie Generatieve AI.