Politieke partijen zijn vergeleken met 2021 over het algemeen kritischer geworden over de inzet van digitale technologie. Ontwikkelingen als artificiële intelligentie en gezichtsherkenning worden niet meer voor zoete koek aangenomen, terwijl ook de discussie over de inzet van algoritmes door de overheid opleeft. Dat wijst de Technologie Kieswijzer uit die Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) in de aanloop naar de verkiezingen heeft gemaakt.
De roep om strengere monitoring wordt luider, signaleert Rudy van Belkom, directeur STT. Sommige partijen willen bij de ontwikkeling van nieuwe ai-systemen een ethische toets verplicht stellen. Meer beperkingen staan op de rails. Volgens Van Belkom speelt de Toeslagen-affaire hier een rol. ‘Een paar jaar geleden werd nog gedacht dat een handjevol regels voldoende zou zijn. Maar gaandeweg groeit het besef dat de digitalisering van de Nederlandse samenleving intensieve aandacht nodig heeft.’
Partijen willen meer regie vanuit de overheid, zeker als het gaat om de inzet van algoritmen. Steeds meer kiezers hebben een duidelijke voorkeur voor een minister van Digitale Zaken. ‘Twee jaar geleden werd hier voorzichtig aan gedacht, maar inmiddels begint zich onder de kiezers een meerderheid te vormen.’ GroenLinks-PvdA, D66, Piratenpartij/De Groenen, Volt en BIJ1 pleiten voor zo’n nieuwe ministerpost. De meeste andere partijen vinden dat digitalisering binnen elk ministerie een belangrijkere rol moet spelen.
Een ruime meerderheid van de burgers wil de input van experts en wetenschappers meer laten meewegen in politieke besluiten zoals tijdens Covid-19 gebeurde. Van Belkom: ‘De kiezers verkiezen dit boven meer eigen inspraak. Maar geen enkele partij heeft deze wens opgenomen in zijn verkiezingsprogramma.’
Vrees
Vergeleken met 2021 is er meer vrees voor digitale inmenging in de verkiezingen. Het publiek is zich bewust van het gevaar van nepnieuws, trollenlegers en andere vormen van desinformatie. Aanscherping van de Europese wetgeving wordt toegejuicht. De EU wil ook een stokje steken voor hyperpersoonlijke politieke advertenties via sociale media. Bij deze microtargeting wordt ingespeeld op gevoeligheden bij kiezers. In de verkiezingsprogramma’s blijft deze ethisch omstreden methode vrijwel onbesproken.
Verder blijken de meeste partijen weinig heil te zien in elektronisch stemmen via stemcomputers of online-stemmen met behulp van DigiD. Stemmen met potlood en papier behoudt de voorkeur.
Van Belkom heeft geprobeerd zoveel mogelijk politieke partijen bij de Kieswijzer te betrekken. Enkele partijen zoals de PVV en BVNL reageerden niet, terwijl Nieuw Sociaal Contract en Denk afzagen van deelname. Het is de tweede keer dat STT een Technologie Kieswijzer uitbrengt. Van Belkom vindt dat ondanks de impact van de digitalisering op de samenleving de politieke aandacht nog beperkt blijft. Hij hoopt met de Kieswijzer hier meer aandacht voor te krijgen. De tool is tot de aanstaande verkiezingen te raadplegen.