![Troonrede 2024 koning Willem-Alexander [Beeld © Ministerie van Financiën]](https://www.computable.nl/wp-content/uploads/2023/09/7557473.jpg)
In 2013 volgde prins Willem-Alexander zijn moeder koningin Beatrix op en werd hij koning der Nederlanden. Dat betekent dat hij sinds 2013 op Prinsjesdag de troonrede voorleest, in 2023 dus voor de elfde keer. In maar liefst negen redes gaat Zijne Majesteit in op het ict-vakgebied. Een overzicht.
In al die elf jaar dat koning Willem-Alexander op Prinsjesdag de troonrede voorleest, is welgeteld één keer de term ‘ict’ voorbijgekomen. In 2019 verwees de koning naar de haperende dienstverlening van de Belastingdienst en het UWV waar verouderde ict debet aan was. Toch is ‘ict’ niet de enige term die kenmerkend voor ons vakgebied is; ‘digitalisering’, ‘digitaal’ en ‘cyber’ komen ook opvallend vaak in de redes voorbij. En dit jaar doet zelfs ‘kunstmatige intelligentie’ zijn intrede. Veelal wordt ons ict-vakgebied gekoppeld aan actuele ontwikkelingen in desbetreffende jaren.
Digitale markt
In 2013, de eerste troonrede van koning Willem-Alexander, is de oogst belabberd; het ict-vakgebied krijgt geen aandacht van de koning. Net trouwens als in 2015, maar in het jaar ertussen, 2014 dus, komen er twee ict-onderwerpen aan bod. De koning haalt dan versterking van de interne markt aan als basisvoorwaarde voor een sterke Europese economie. Hij signaleert dit jaar kansen op economische groei op het terrein van de digitale markt.
Maar dat is dit jaar niet het enige ict-onderwerp dat Willem-Alexander in zijn toespraak aan bod laat komen. Hij verwijst namelijk naar de strategische agenda voor de komende vijf jaar waarin belangrijke grensoverschrijdende thema’s zijn opgenomen waaronder de aanpak van de georganiseerde misdaad, inclusief cybercrime. Het is vervolgens cyberveiligheid die de vier daarop volgende troonredes aan bod komt.
Cybersecurity
In 2016 is samenwerking in Europa bij de bestrijding van terrorisme cruciaal. Binnen de Europese Unie werkt Nederland intensief aan een betere informatie-uitwisseling tussen Europese inlichtingen- en opsporingsdiensten, gemeenschappelijke grensbewaking, de aanpak van financieringsstromen en verbetering van de cybersecurity.
Om enkele urgente knelpunten aan te pakken, gaat er in 2017 extra geld naar veiligheid en terrorismebestrijding. De inlichtingendiensten worden in staat gesteld meer personeel te werven. De Koninklijke Marechaussee krijgt middelen om de grensbewaking te versterken, onder andere op de luchthaven Schiphol. Om de toenemende risico’s en dreigingen in de digitale wereld beter het hoofd te kunnen bieden, komt er extra geld om op te treden tegen cyberspionage, cybersabotage en cybercriminaliteit.
Verouderde ict
De bestrijding van grootschalige en georganiseerde criminaliteit vraagt in 2018 om nog meer aandacht. Koning Willem-Alexander kondigt aan dat er ruim 1.100 agenten bijkomen en dat er extra geld beschikbaar komt voor cybersecurity. ‘Het is nodig om de digitale infrastructuur van ons land te beveiligen.’ In 2019 wordt dit beleid doorgetrokken naar de trans-Atlantische samenwerking en de Europese Unie als hoekstenen van het Nederlandse buitenlands beleid. De koning benoemt expliciet dit jaar de internationale bescherming van intellectueel eigendom en de noodzaak van cyberveiligheid.
Maar cyberveiligheid is niet het enige ict-onderwerp dat in 2019 aan bod komt. Nederland wordt geconfronteerd met overheidsinstanties die te maken hebben met haperende ict. Het zijn vooral de Belastingdienst en het UWV die er een potje van maken. Datalekken en ict-fouten, oplopende ict-kosten en falend ict-beleid zorgen voor een haperende ict bij de overheid. De koning kan er in zijn troonrede dit jaar niet omheen. ‘De dienstverlening van de overheid moet veel hoger op de agenda. Uitvoeringsorganisaties als de Belastingdienst en het UWV zijn het gezicht van de overheid. Daar komen mensen de overheid tegen. Zij mogen eenvoudigweg verwachten aan het overheidsloket goed te worden geholpen.’ Eén van de oorzaken van de toenmalige problemen: verouderde ict. ‘De structurele verbeteringen die nodig zijn, vragen tijd en een samenhangende aanpak, waarvoor de regering voorstellen zal doen’, aldus Willem-Alexander dit jaar.
Digitale snelweg
In 2020, we zitten midden in corona, is de ict-boodschap van de koning in zijn troonrede ineens opvallend optimistisch. Hoewel de maatschappij op slot zit, wil de regering volgens de koning een vliegende start maken met het Nationaal Groeifonds. Dit fonds is er voor het toekomstig verdienvermogen van ons land en zorgt daarmee voor de welvaart van morgen, zo klinkt het. Met het fonds wil de regering investeren in kennisontwikkeling, innovatie en infrastructuur. Dat laatste omvat naast wegen en spoor ook de digitale snelweg en de infrastructuur voor energie. ‘De unieke schaal en de looptijd van het fonds maken het mogelijk Nederland welvarender, schoner en duurzamer over te dragen aan de jongeren van nu’, aldus ons staatshoofd. Voor de komende vijf jaar is een bedrag van maar liefst twintig miljard euro beschikbaar.
Na twee jaar ruimschoots aandacht voor ict in de troonrede wordt de aandacht vanaf 2021 minder. Misschien is minder niet het goede woord, want ict, en dan met name digitalisering lijkt een vast onderdeel te worden in de speech van de koning. Waar vorig jaar een flink bedrag werd toegezegd voor (onder andere digitale) vernieuwing, daar wordt die lijn dit decennium eigenlijk doorgezet. Want ook in 2021 wordt er opnieuw extra geld beschikbaar gesteld. Dit keer wordt het wel gekoppeld aan de bestrijding van criminele organisaties. Koning Willem-Alexander: ‘We moeten daarbij ook meer investeren in de aanpak van digitale criminaliteit en veiligheid, omdat de wereldwijde digitale dreigingen op tal van manieren toenemen.’
Kansen van digitalisering
Ook in 2022 wordt er in het vorstelijke verhaal gesproken over investeren, dit maal ter ondersteuning van het toekomstige verdienvermogen van Nederland. Het mkb-ondernemersklimaat wordt gestimuleerd met een betere toegang tot financiering en ondersteuning bij verduurzaming. Belangrijk daarbij zijn een aantrekkelijk vestigingsklimaat, ruimte voor de topsectoren en innovatieve startups, en het benutten van alle kansen die digitalisering biedt.
Het is diezelfde digitalisering die ook in 2023 de troonrede haalt. Maar dit jaar doet ook een opvallend nieuw ict-onderwerp zijn intrede in konings jaarlijkse speech: kunstmatige intelligentie. ‘Digitalisering en kunstmatige intelligentie leiden tot nieuwe kansen en risico’s op het gebied van werk, gezondheidszorg, onderwijs en economie’, zo tekenen we uit de mond van Willem-Alexander op. ‘Het kabinet zet stappen om ervoor te zorgen dat iedereen veilig en vertrouwd kan meedoen, onder meer door mensen te helpen digitale vaardigheden op te doen.’
ChatGPT
En met de toetreding van kunstmatige intelligentie in de troonrede dit jaar wordt direct de nieuwsgierigheid geprikkeld wat er in 2024 in de troonrede zal staan. Zowel de regering als de koning weten dit nog niet, dus hoe komen we daar nu al achter? Datzelfde ai biedt uitkomst. Computable vroeg ChatGPT om alvast één alinea te schrijven over digitalisering en kunstmatige intelligentie voor de troonrede van 2024. Dit zou koning Willem-Alexander volgend jaar kunnen gaan zeggen:
‘In 2024 staat Nederland aan de voorhoede van digitale transformatie en kunstmatige intelligentie, waarbij innovatieve technologieën onze samenleving vormgeven. Digitalisering heeft niet alleen de manier waarop we werken en communiceren veranderd, maar biedt ook kansen voor het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals gezondheidszorg, mobiliteit en duurzaamheid. Kunstmatige intelligentie, met zijn vermogen om gegevens te analyseren en patronen te herkennen, draagt bij aan betere besluitvorming en efficiëntere dienstverlening. We zijn vastbesloten om deze technologische vooruitgang te omarmen en tegelijkertijd te zorgen voor transparantie, ethische normen en bescherming van privacy, zodat de voordelen van digitalisering ten goede komen aan alle burgers.’
Het kabinet (niet ChatGPT of Bard) schrijft dit jaar. “Digitalisering en kunstmatige intelligentie leiden tot nieuwe kansen en risico’s op het gebied van werk, gezondheidszorg, onderwijs en economie. Het kabinet zet stappen om ervoor te zorgen dat iedereen veilig en vertrouwd kan meedoen, onder meer door mensen te helpen digitale vaardigheden op te doen.”
Maar digitalisering heeft een wiskundige basis en 2,1 miljoen mensen hebben last van laaggecijferdheid (laag vermogen voor het analyseren en het interpreteren van getallen / waarden en het oplossen van kwantitatieve opgaven). Van de mensen die laaggecijferd zijn, heeft ongeveer twee derde deel ook last van laaggeletterdheid (een lage lees-, begrips- en schrijfvaardigheid). Een functioneel analfabeet heeft moeite met “dure” woorden en kan alleen korte eenvoudige zinnen lezen (taalniveau A). In totaal zijn er ca. 2,5 miljoen laaggeletterde mensen van 16 jaar en ouder in Nederland. Taalbeheersing en rekenen op vmbo-niveau/ B niveau, wordt als geletterd, resp. gecijferd gezien. Lange en complexe teksten, branche-eigen specialistische artikelen en technische instructies (C niveau) kunnen door slechts 15% begrepen worden.
De percentages van laaggeletterden (14%) en laaggecijferden (ca. 18 %) zijn veel hoger dan het aandeel mensen met dyslexie (ca. 4%) en dyscalculie (2-3 %). Het gaat dan ook vooral om vaardigheden, niet om aangeboren beperkingen. Bij jongeren zou de toenemende laaggeletterdheid ook gekoppeld zijn aan een verminderd leesplezier op scholen en vaardigheden verkrijg je door te doen. Zie ook https://www.probiblio.nl/uploads/2021 Bestanden/Het-belang-van-rekenen-en-gecijferdheid(2021).pdf en https://www.rekenkamer.nl/binaries/rekenkamer/documenten/rapporten/2016/04/20/aanpak-van-laaggeletterdheid/Rapport_Aanpak_laaggeletterdheid.pdf.
Laaggeletterdheid krijgt al vele jaren aandacht. Ondanks actieprogramma’s zoals Tel mee met Taal (zie https://www.telmeemettaal.nl) blijft het slecht gaan. Er komen steeds weer veel laaggeletterden bij. Laaggecijferdheid krijgt veel minder aandacht en wordt vaak behandeld als onderdeel van laaggeletterdheid.
Digitale inclusie is nog lastiger. Digitale loketten van overheden en bedrijven zijn voor velen niet of slecht toegankelijk. Digitale loketten zijn niet voor de burger op het analoge zandpad. De kinderopvangtoeslagenaffaire heeft dit pijnlijk duidelijk gemaakt. Zie ook https://open.overheid.nl/repository/ronl-163630d7-a56f-4f05-ac8f-eec19445cefb/1/pdf/kamerbrief-voortgang-digitale-inclusie-2021.pdf. Deze digitalisering heeft de overheid handenvol geld gekost. En zo zijn er nog meer projecten met mislukte digitale loketten, waar vaak niet alleen het digitale loket faalt, maar ook de uitvoerende backoffice. Hetzelfde geldt voor de midoffice, die moet zorgen dat de communicatie tussen de digitale balie en de uitvoerders goed verloopt. Een midoffice is er vaak niet eens (meer). Grote organisatie investeren liever meer in pr en woordvoerders.
Ergo, het voornemen van het demissionaire kabinet, is niet realistisch.
Helemaal mee eens. De overheid heeft in de afgelopen jaren alleen maar laten zien dat wat er ook nieuw gemaakt of vernieuwd is, belabberd is vormgegeven waarbij zelfs mensen met een hoger lezend vermogen dan @Jaap van Belkum hier aangeeft moeite hebben een juiste weg te vinden op de websites van de overheid.
Het kabinet geeft ook niet expliciet aan voor wie die kansen zijn en wie er risico loopt door het gebruik van die nieuwe middelen.
In mijn ogen heeft het kabinet niet meer gedaan dan wat een gemiddelde manager zou doen: rondkijken wat er het meeste lawaai geeft (in dit geval dus AI) en daar dan een mooi verhaal omheen draaien zonder zich er daadwerkelijk in te verdiepen… want dat is namelijk te technisch en daar is deze manager niet van. “Ik moet een ronkend rapport schrijven om te laten zien dat ik nog van deze tijd ben… eh.. blockchain.. ja.. oh nee, dat heb ik de vorige keer al geroepen erm… even mijn twittert open zetten … Ah.. juist AI … was dat niet een zoogdier…ach…boeien, het heeft veel hits dus dat zal wel goed zijn….
Okay… op naar de golfclub, de 19de hole roept!”
Functionele geletterdheid versus literaire leesvaardigheid zorgt hier altijd voor leuke tendentieuze academische reacties want de democratische processen gaan om geïnformeerdheid. Zo lees ik in de links van Jaap dat bij kabinetswisselingen er scope creep in beleidsdoelstellingen onstaat omdat de kaarten opnieuw geschud worden bij een volksraadpleging. Van geletterdheid naar taalvaardigheid is liegen met statistiek eenvoudig als er een lage gecijferdheid is. Aangaande realistische doelstellingen welke specifiek, meetbaar en maatschappelijk breed geaccepteerd worden lees ik vele keren dat er geen zicht is op de beoogde resultaten.
Ergo, na bepalen van de beleidsmatige stip op de horizon zal er eerst een controlerend kader opgesteld moeten want in eenvoudig Nederlands gaat het begrip governance om:
1. Wie neemt beslissingen en hoe worden die beslissingen genomen?
2. Hoe worden de regels en normen vastgesteld en gehandhaafd?
3. Hoe wordt toezicht gehouden op activiteiten om ervoor te zorgen dat ze eerlijk en effectief zijn?
4. Hoe worden verantwoordelijkheden verdeeld en gedeeld?
Aangaande een democratische faalindustrie regeert een demissionair kabinet sowieso over het graf heen met een erfenis aan beleidsdoelstellingen waarvan het maatschappelijke draagvlak wankel is door politieke verschuivingen. Basis gecijferdheid leert dat het aantal dagen wat nodig is om een meerderheidskabinet te vormen het aantal dagen overtroefd dat kabinet effectief is.
Governance lcm : stip aan de horizon –> controlerend kader weglachten –> critici functie elders –> epifaan moment.
Governance LCM gaat om de spanningsboog van een fruitvlieg. Wat we vandaag belangrijk vinden is morgen niet meer zo interessant om de literaire leesvaardigheid te prikkelen. Dino zegt het kort en bondig zonder de handleiding te lezen maar als de democratische processen om geïnformeerd te zijn over de besluitvorming gaan dan zie ik een academische reactie – niet van ChatGPT/Bard of andere AI – over populisme wel verschijnen.
Moet zeggen dat AI de interpunctie beter begrijpt want functionele geletterheid gaat om de opsommingen, het politieke antwoord van ChatGPT over wat populisme is komt met een negatieve opsomming om vervolgens te stellen het niet inherent goed of slecht is maar dat het afhankelijk is van de doelen die een populistische beweging of leider heeft. Het kan vriezen en het kan dooien is het jammer dan ons filosofisch kompas in morele vraagstukken zich niet in de disussie mengt.
Want boze witte mannetjes (boomers?) die vanaf de zijlijn gaan zeggen wat er allemaal verkeerd is gegaan zijn niet echt de beïnvloeders voor de nieuwe generatie hemelbestormers. Aan de eettafel herken ik me dan ook niet in de laag geletterdheid of laag gecijferheid omdat spelenderwijs hier aan gewerkt is. Zelfs de disciplinaire maatregelen waren erop gericht want de tafels tot twintig opzeggen op de trap ging om wat meer dan tot 10 tellen.
Tegenvallend leerrendement afgezet tegen leerplezier is leerfabriek niet de meest inspirerende omgeving om talent tot ontwikkeling te brengen. Want LCM van de governance gaat om het vergroten van spanningsboog door niet het doel te benadrukken maar het belang ervan, Dino mist het doel met meters want epifaan moment had ik deze week met de didactische voorstelling over positief coachen want wat heeft buikspreekpop van kabinet nu eigenlijk gezegd?
Volgens Douglass Hofstadter kun je nooit een systeem goed beschrijven waar je zelf deel van uitmaakt, dus moet een filosoof wel vanaf de zijlijn beschouwen..
Maar misschien was het kompas wel te druk bezig met lobbyen voor mijn functie elders, over doel, belang en zijlijnen gesproken. Boos en wit lijkt mij prima, zolang het maar met een knipoog gebeurt.
Als ik mijn ogen weer op doe heb ik nu helaas een Von Trapp familie schouwspel op netvlies als ik aan de eetafel denk.
Oja, bijna vergeten :
😉
Do-re-mi van het schouwspel gaat om het luisteren met je ogen, de leesvaardigheid van het EQ gaat om de non-verbale communicatie. Ik vrees dat Douglass Hofstadter niet het antwoord is op de filosofische vraag om jezelf te overstijgen binnen het systeem want de fysieke eettafel gaat om een introspectie van de geest. Cogito ergo sum, ik twijfel dus ik besta.
Fantasie van Dino vergeet even de vele uren geestelijke vorming die de dienstplichtigen kregen, van Lourdes naar Treblinka en terug hebben we van de geschiedenis geleerd. Niet alle filosofen waren koosjer als het ging om een systeem want intellectuele dwarsliggers hebben meer in hun intellectuele rugzak dan de lage cognitieve vaardigheden zoals taal en rekenen.
Zoals reeds gezegd is communicatie meer dan taal, hoe meer commentaar over een onnavolgbaarheid in mijn reactie hoe meer dit zegt over het IQ van de ontvanger. Ik weet het vluchtnummer niet meer maar het was een lange mars die verlicht werd door een interessante discussie met een zeer conservatieve rabijn door de stoelendans die eraan vooraf ging.
De voordelen van een voortschrijdende digitalisering ten goede te laten komen aan alle burgers gaat de governance van het consumeringsmodel om de sturing, de bal op de stip aangaande controle ben ik heel benieuwd hoe het bij Ajax af gaat lopen. De overtuigingskracht vanaf de zijlijn is nogal dwingend als het schouwspel om de matchfixing gaat.
Wat betreft vissen die niet in bomen kunnen klimmen gaat het lezen van een waslabel om hele andere vaardigheden dan de tendentieuze academische mening over zelfredzaamheid. De empirische levenscyclus van je eigen weg vinden binnen een systeem gaat vooral om het buigen, het aanpassen aan de wensen van alle boomers schijnt tot weerstand te leiden.