Het Rijk versterkt expertise met eigen ict-gilde

Het Rijk probeert op allerlei manieren de digitale deskundigheid binnen de eigen organisatie te verhogen. Een van die instrumenten is het Rijks ICT Gilde, een flexpool van vakmensen die breed inzetbaar zijn binnen de rijksoverheid. Dit gilde is specifiek gericht op softwareontwikkeling, ict-beveiliging, en data en artificiële intelligentie (in combinatie met privacy en ethiek).

Gilden: lange tijd vormden ze de ruggengraat van een stad: van bakkers tot schilders, van slagers tot smeden en van brouwers tot vissers; beroepsgroepen die eisen stelden aan hun ambacht en waarbij leden hun kennis en ervaring deelden. Opgekomen in de middeleeuwen en tot in de achttiende eeuw voortbestaan. 

Het Rijk grijpt er symbolisch op terug met een eigen ict-gilde dat in 2018 van start is gegaan. De oprichting ervan maakte deel uit van het ‘Plan van Aanpak ICT-personeel Rijk’ (later omgedoopt tot Versterking HR ICT Rijksdienst), bedacht onder het bewind van Kajsa Ollongren, de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in het vorige kabinet-Rutte. Doel van dit plan: ervoor zorgen dat de digitale deskundigheid binnen de overheid wordt verhoogd.

Vijf jaar verder bestaat het Rijks ICT Gilde uit zo’n zeventig tech-consultants. Rijksorganisaties binnen Nederland, die een data-, software- en/of security-vraagstuk hebben liggen, kunnen bij het ‘ict-broederschap’ terecht. Afhankelijk van het soort opdracht zet het Rijks ICT Gilde één of meerdere specialisten op een project, voor een korte of langere termijn.

Nieuw taxi-systeem

Zo speelt een aantal Rijks ICT Gilde-specialisten een rol bij het programma Realisatie Variant BCT van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De ILT houdt onder andere toezicht op het taxivervoer en werkt aan een nieuw systeem hiervoor, als opvolger van de huidige Boordcomputer Taxi.

Nu worden de gegevens, die nodig zijn voor het toezicht, nog vastgelegd in de boordcomputer die in elk taxivoertuig moet zijn geplaatst. Het gaat om gegevens over het voertuig, de chauffeur, taxionderneming, taxiritten en arbeids- en rusttijden, ook wel de taxitoezichtgegevens genoemd. In de nieuwe opzet wordt de vorm van de apparatuur, waarmee de taxitoezichtgegevens worden geregistreerd en aangeleverd, losgelaten. Taxibedrijven mogen zelf kiezen met behulp van welke commerciële producten en diensten zij deze gegevens realtime naar de ILT toesturen. Naar verwachting zullen diverse ict-providers opstaan die een back-end (mbaas: mobility-backend-as-a-service) aanbieden/verzorgen voor taxiondernemers alsook de registratie- en aanlevermiddelen (app of voertuiggebonden apparaat) leveren.

Wat ILT wel zelf doet is, is het opstellen en aan de markt beschikbaar stellen van de specificaties voor de gegevensuitwisseling aan de hand van api-documentatie en koppelvlakdocumenten. Bij het ontwerpen en ontwikkelen van de oplossingsarchitectuur voor de gegevensverwerking krijgt de inspectie hulp van mensen van het Rijks ICT Gilde. Zij hebben onder meer in 2022 meegewerkt aan eerste proof of concept (PoC). In deze ketenintegratietest werd gewerkt met een simulatie-app en een beperkte gegevensset: een taxirit, de start en het einde, en het ontsluiten naar de inspectieteams. Nagedacht wordt onder meer over bestandsformaten, authenticatiemiddelen en load- en performingtesten.

Balanceren

Bij de load aan berichten bijvoorbeeld heb je in het taxiverkeer piekmomenten in een dag en bij speciale gebeurtenissen zoals de recente storing bij ProRail waarbij er geen treinverkeer in en om Amsterdam mogelijk was, Koningsdag of een openbaarvervoerstaking. Zijn er scenario’s mogelijk dat er moet worden opgeschaald en extra capaciteit gehuurd bij het datacenter waar het nieuwe taxisysteem straks draait? Of is het automatisch laten bijzetten van een Kubernetes-container-pod voldoende?

En is het handig te werken met micro-applicaties en -services die er voor zorgen dat de load makkelijker over de dag (over een veelvoud aan applicaties) verspreid kan worden? Dat je kunt balanceren: overdag het registreren van de binnenkomende taxi-berichten en ’s nachts de verdere verwerking en aanlevering ervan aan de BCT Toezichtstool. Bij dit soort vragen leveren (stress)testen waaraan het gilde meedoet, doorgaans nuttige antwoorden op.

De Gilde-consultants buigen zich over kwesties als datakwaliteit, datamanipulatie en privacy. Er zijn gesprekken gaande over het vaststellen van de kwaliteit van dienstverlening van ict-dienstverleners en van hun registratie- en aanlevermiddelen. Dat kan met behulp van een keurmerk of door certificering/auditing. Zowel de ILT als de taxisector willen waarborgen dat producten en diensten die beschikbaar komen op de markt, daadwerkelijk voldoen voor het doeleinde: taxivervoergegevens betrouwbaar registreren en aanleveren bij de ILT. Mogen providers, die data aanleveren, ook in de publieke cloud draaien en moeten gegevens dan versleuteld worden verstuurd?

Dit zijn onderwerpen waar de experts van het Rijks ICT Gilde adviezen over kunnen geven. Voorlopig zijn ze er nog wel even zoet mee. De start van Variant BCT staat gepland op 1 juli 2024. Als het systeem daarna operationeel wordt, is er sprake van een overgangsperiode van een aantal jaren tot 1 januari 2028.

Amerikaanse douane

Naast ILT zijn er in de afgelopen jaren nog talloos andere opdrachtgevers bij het gilde langs geweest, waaronder BZK natuurlijk, Logius, de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), de Belastingdienst, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Raad van State. Ook bouwden de ambachtslieden voor het ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) een applicatie voor het uitvoeren van een Amerikaanse douanecontrole. Nederlanders die vaak naar de Verenigde Staten reizen, kunnen lidmaatschap aanvragen van het zogeheten Global Entry-programma.

Dit is een programma van de Amerikaanse douane en grensbewaking waarmee reizigers versneld door de grenscontrole op internationale luchthavens mogen. Wanneer een Nederlander zich aanmeldt voor Global Entry, vraagt de Amerikaanse overheid aan de Nederlandse collega’s om een basischeck van die persoon. Daar komt dan een positief of negatief advies uit. De Amerikaanse overheid neemt vervolgens de beslissing een aanvrager wel of niet toe te laten tot Global Entry.

Tot voor kort gebeurde dit achtergrondonderzoek handmatig. J&V gaf opdracht aan het Rijks ICT Gilde om dit tijdrovende proces rondom die basischeck te automatiseren met een applicatie die de relevante bronnen raadpleegt en de bevindingen aan de Koninklijke Marechaussee toont ter beoordeling. Het gilde bouwde een applicatie met beveiligde koppelingen naar verschillende basisregistraties en de Global Entry-applicatie van de Amerikaanse overheid. Met een onderdeel waarin de Koninklijke Marechaussee de eerdergenoemde bevindingen controleert voor zij een advies uitbrengt.

‘De prestatie zit erin dat we dat hebben gedaan volgens overheidsrichtlijnen, op het bestaande platform van de overheid, op de eigen infrastructuur van de overheid, in samenwerking en afstemming met andere overheidsorganisaties binnen drie departementen: Justitie, Defensie en Binnenlandse Zaken. Dat zie ik een externe partij misschien niet zo snel doen’, zegt een van de medewerkers in een testimonial op de website van het Rijks ICT Gilde.

Gedwongen winkelnering?

Na een korte vacaturestop is het Rijks ICT Gilde weer aan het werven. De vakafdeling zoekt onder meer data scientists, softwareontwikkelaars (Java, C++), it-architecten, business intelligence specialisten, artificiële-intelligentie-consultants en experts in privacy en ethiek. Overigens bestaat er voor een rijksorganisatie geen verplichting (‘gedwongen winkelnering’) om eerst langs het Rijks ICT Gilde langs te gaan wanneer er een it-project wordt gestart.

Het idee is dat het Gilde zichzelf onder de aandacht brengt en zo opdrachten binnensleept. Of, zoals een woordvoerder van BZK het omschrijft: ‘Het bestaansrecht is kennisdeling en kennisbehoud om als Rijk meer zelf te  kunnen en te weten op techvlak en daardoor ook een betere opdrachtgever te kunnen zijn voor de markt.’

Rijksorganisatie ODI