De Belastingdienst lijkt in een gordiaanse knoop te zitten waar de dienst, de politiek en it'-ers niet meer uit komen. Om deze knoop te ontwarren zijn onconventionele oplossingen nodig, want met de bestaande gaat het niet lukken. Daarom wil ik een knuppel in het hoenderhok gooien. Oftewel, we starten met het bouwen van een nieuwe Belastingdienst!
Op zaterdag 13 januari 2023 kopte NRC: ‘De toestand bij de Belastingdienst is kritiek’. In het artikel beschrijven NRC-verslaggevers de grote problemen bij de Belastingdienst. Niet alleen het probleem van de complexe belastingwetgeving komt aan bod, maar ook de verouderde it-systemen en infrastructuur, stijgende ict-kosten en een chronisch tekort aan personeel. De achterstanden (functional en technical debt) die nu zijn opgelopen, maken het voor de dienst steeds complexer, of onmogelijk, om naast het reguliere beheer, de benodigde wijzigingen, door te voeren.
Daarbij constateert NRC dat de fiscus binnen de huidige personele invulling en budgettaire mogelijkheden geen ruimte heeft om structurele verbeteringen door te voeren. Ook schrijft NRC dat ambtenaren de politiek vragen een beleidsmoratorium, ofwel een stop op nieuwe belastingwetgeving, af te kondigen. De politiek geeft hier geen gehoor aan en blijft aanpassingen, groot of klein, eisen.
Om nog maar niet te spreken over de herziening van het belastingstelsel, wat een steeds luidere vraag is van politici, hoogleraren, fiscalisten en columnisten. Zij stellen dat door stekeligheden in de huidige wetgeving, de spaghetti van regels en richtlijnen waardoor niemand meer weet hoe veranderingen uitpakken, en door problemen met toeslagen, een vernieuwing van het Nederlandse belastingstelsel noodzakelijk is.
Mijn oplossing: begin helemaal opnieuw in lijn met nieuwe stelsel!
We kunnen de wensen van de politiek omzetten in een kans. Mijn suggestie: begin helemaal opnieuw! Opnieuw beginnen betekent dat we het bedenken, goedkeuren en realiseren van de nieuwe belastingwet(ten) tegelijkertijd als een wet-, proces- en digitale- transformatie gaan zien. Door volledig nieuwe belastingwetgeving te creëren kunnen we de wet, de organisatie, de benodigde dienstverlening, de daaraan gekoppelde processen en it-voorzieningen op elkaar afstemmen om een integraal en samenhangend systeem te ontwerpen[1]. Waarbij we vanaf het begin de belanghebbenden van de wet, de burgers en bedrijven van Nederland centraal stellen.
Waarom naast een wetgevingstransformatie ook een digitale transformatie? Dat komt doordat nieuwe wetgeving, en daarmee de inning van nieuwe belastingen, niet zonder it-systemen mogelijk is. Sterker, het primaire proces van belastinginning is zo complex en volumineus dat het kwalitatief en efficiënt uitvoeren van deze processen niet zonder moderne it-voorzieningen, inclusief innovatieve technologieën zoals algoritmen, mogelijk is. De Belastingdienst zal na deze transformatie niet meer herkenbaar zijn als een klassieke Belastingdienst, maar eerder vergelijkbaar zijn met een (Big) Tech-onderneming. Uiteraard met alle wettelijke en ethische waarborgen die we kunnen bedenken.
[1] Om de prioritering te bepalen is het aan te bevelen om per belastingwet te onderzoeken of de combinatie van proces en automatisering nog levensvatbaar is. Als deze combinatie niet levensvatbaar is, moeten we de deze belastingwet ter hand nemen en opnieuw, in de voorgestelde combinatie, ontwerpen en in gebruik nemen.
Hoe komen we dan bij een nieuwe Belastingdienst?
Binnen de fiscus is er geen budget en ruimte om naast het beheer van de huidige it-voorzieningen ook wijzigingen door te voeren. Ook moeten we erkennen dat de cultuur, uitvoeringswijze én denkwijze bij een tech-onderneming anders zijn dan bij een organisatie zoals de fiscus. Dus zullen we voor radicale ideeën moeten kiezen. Ik stel daarbij voor om te gaan schakelen met it-versnellingen. De huidige Belastingdienst schakelen we in de eerste versnelling, die van de traditionele it. Deze organisatie moet zorgen voor stabiele voorzieningen, die veilig en betrouwbaar zijn en risico’s zoveel mogelijk beperken. Deze organisatie zal ervoor zorgen dat de bestaande systemen de komende jaren zo stabiel, efficiënt en veilig mogelijk blijven draaien. Dit om een stabiele belastinginning te realiseren.
Ook richten we een nieuwe, op technologie gestoelde, Belastingdienst op. Deze organisatie gaat vanuit de tweede versnelling, die van de wendbare it, ondersteunen bij het opstellen van de nieuwe belastingwetgeving en de benodigde organisatorische, procesmatig en it-voorzieningen realiseren. Door vanaf de start van het wetgevingsproces rekening te houden met de vertaling naar deze aspecten zijn we in staat de ontwikkeling van wetten te versnellen en aan te geven waar (on)mogelijkheden liggen.
Adviezen
Om deze nieuwe organisatie uit de startblokken te krijgen en toekomstbestendige keuze te laten maken zijn enkele adviezen te definiëren:
- Creëer naast het wetgevingsteam, een schaduwteam, dat de brug vormt tussen de business (de wetgeving) en it. Dit team zal tijdens het wetgevingsproces de nieuwe wetteksten en artikelen vertalen naar de architectuurlagen business (dienstverlening, organisatie en processen), informatie, applicatie, infrastructuur, beheer, informatiebeveiliging, privacy en ook ethiek. Daarbij maakt dit team niet alleen een vertaling, maar start ook met de inrichting van de nieuwe organisatie. Deze nieuwe organisatie is gebaseerd op de klantreis van de burger of de onderneming bij de desbetreffende belastingwetgeving.
- Creëer een nieuwe organisatie, inclusief organisatiecultuur. In mijn ogen zouden in ieder geval het hebben van een ondernemersgeest, agile, het denken in stabiele maar tegelijkertijd ook modulaire en flexibele platformen en het meebewegen met de wensen van de burgers en politiek centraal staan.
- Behandel en keur wetgeving in delen goed. Hierdoor zijn politici in staat wetgeving in kleinere brokken te bespreken en daarmee consequenties van wetgeving te overzien en zo nodig bij te sturen.
- Een wet is in beweging, dus moeten it-voorzieningen wendbaar zijn. Het is belangrijk vanaf het begin keuzes te maken welke processen, een operationele backbone[2] die stabiel, veilig en betrouwbaar vereisen, denk aan de innings- en betalingsprocessen. Andere delen van de wet, denk aan specifieke regelingen, die mogelijk meer aan wijzigingen onderhavig is, brengen we onder in flexibelere digitale platformen[3].
- Richt informatiebeveiliging en privacy waarborgen vanaf het begin in, zorg dat de organisatie en de it-voorzieningen by-design veilig en privacy betrouwbaar zijn.
Als de wet klaar is, de organisatie staat en de it-voorzieningen zijn gereed kan deze nieuwe organisatie aan de slag met de belastinginning volgens de nieuwe wet. Dit is ook het startsein van een transitie periode waarin de oude vertrouwde Belastingdienst langzaam maar zeker uitgefaseerd wordt en de nieuwe haar rol als Belastingdienst gaat invullen.
[2] Een operationele backbone is een samenhangende set aan gestandaardiseerde, geïntegreerde systemen, processen en data die een organisatie haar primaire operatie ondersteunen. Een operationeel platform is stabiel, veilig en betrouwbaar.
[3] Een digitaal platform is een repository van business-, data- en infrastructuurcomponenten die gebruikt worden om digitale oplossingen snel en flexibel te configureren en aan te passen op basis van de behoeften van de politiek, met de nadruk op snel.
Conclusie: Een nieuwe Belastingdienst: radicale oplossingen voor een chronisch probleem
Een digitale transformatie kan plaats vinden binnen en buiten de organisatie. En bestuurders van een organisatie kunnen die vormgeven door daarbij de juiste vorm en type organisatie te kiezen. Daarbij zal het team wat met deze innovaties bezig is voldoende los moeten komen te staan van de huidige business en businessmodellen om enerzijds innovatief te kunnen zijn en anderzijds om ook het huidige businessmodel te kunnen kannibaliseren. Dit kan alleen gebeuren als hiervoor de juiste randvoorwaarden worden gecreëerd.
Dit geldt ook in de casus van de Belastingdienst. De problemen van de dienst zijn ernstig en belemmeren niet alleen de belastinginning maar ook de beleidsvorming in Nederland. Dit zullen we niet op korte termijn kunnen lossen. Om dit probleem aan te pakken zijn radicale stappen noodzakelijk, daarbij pleit ik voor de oprichting van een nieuwe Belastingdienst die vanaf het begin betrokken is bij de creatie van nieuwe belastingwetten. Als de nieuwe organisatie staat en het nieuwe belastingstelsel is gerealiseerd kunnen we afscheid nemen van de ‘oude’ Belastingdienst. Daarbij geldt dan: Een nieuwe Belastingdienst: radicale oplossingen voor een chronisch probleem!
Joost van Lier, managing consultant van Verdonck, Klooster & Associates (VKA)
Digitaal transformeren en waar te beginnen
Een digitale transformatie is niet alleen het redesignen van een bestaand proces maar het ontwikkelen van een fundamenteel nieuw product of nieuwe dienst met behulp van innovatieve methoden en technieken. Het is belangrijk een digitale transformatie te zien als een organisatieverandering. Een digitale transformatie die gepaard gaat met (ingrijpende) wijzigingen in het businessmodel, veranderingen in it én, maar niet onbelangrijk, een cultuurwijziging. Hierbij staan de klantervaring en -voordelen centraal en is de organisatie in staat op nieuwe manieren waarde te creëren.
Er zijn verschillende mogelijkheden om nieuwe innovaties binnen de organisatie tot stand te brengen. Eén van deze mogelijkheden, één die we weinig zien maar veel mogelijkheden biedt, is het creëren van een nieuwe afdeling of organisatie die losstaat van de bestaande organisatie (ofwel het creëren van een ambidextrous organisatie). Door deze nieuwe organisatie de vrijheid te geven om innovatieve en nieuwe ideeën te realiseren, is deze afdeling of organisatie in staat zonder de last van de ‘oude’ organisatie en de ‘oude’ bestaande producten of diensten, een nieuw product te realiseren. De organisatie heeft de keuze om, wanneer de innovatie succesvol is, de nieuwe organisatie op te nemen in de oude organisatie, of juist andersom, door de oude organisatie op te laten gaan in de nieuwe.
Of opnieuw beginnen de oplossing is weet ik niet, volgens mij mislukken grote ict-projecten ook buiten de overheid, maar de volgende punten zouden wel eens kunnen helpen:
– Minder reorganiseren: Volgens het NRC waren er 7 reorganisaties in 9 jaar.
– Management met een ict-achtergrond: De huidige top bestaat uit ambtenaren uit de Algemene Bestuurs Dienst (ABD)
Was het maar zo makkelijk. De Belastingdienst is een uitvoeringsorganisatie, tot (aanpassing van) wetgeving wordt besloten door de wetgevende macht (parlement en regering), vervolgens worden de wetten geschreven of herschreven door juristen van het Ministerie van Financiën. Het probleem ligt niet bij de Belastingdienst en ook niet bij automatisering. De Tweede Kamer is het echte probleem; men is ’tig’ keren gewaarschuwd de belastingwetgeving niet zo ingewikkeld te maken. Daar komt bij dat maar een enkeling in beide Kamers echt verstand heeft van fiscale wetgeving. Automatisering is geen oplossing; het is slechts een hulpmiddel. Innovatief denken begint in de Tweede Kamer, de uitvoering (door automatisering en Belastingdienst) is daarna een stuk makkelijker. De politiek is niet eens in staat de problemen met box 3 op te lossen, laat staan de problemen met andere fiscale wetgeving. Voor herziening van ons belastingstelsel is allereerst een zak met geld nodig, niet om de automatisering te bekostigen, maar om de pijnpunten te verlichten (toeslagen, box 3, etc.). Dan moeten er keuzes worden gemaakt: waar haal je dat geld vandaan?
Ons belastingstelsel is een politiek instrument waardoor het initiatief tot verandering bij de burgers ligt omdat die de volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer kiezen. Want verschillende partijen hebben het onderwerp belasting in hun partijprogramma. Nu gaat het beloven van veranderingen om stemmen kopen want al duizend jaar is er niks veranderd omdat het innen van belastingen ook het voeren van alle oorlogen mogelijk maakt. Belastinginning versus beleidsvorming gaat tenslotte om een financiering van de plannen.
Wat de Belastingdienst opbreekt is de aanhoudende crisis in Enterprise Architectuur.
En de klok tikt door, want er zijn nog 3 jaar voor het uitfaseren van Cool:Gen.
https://www.nu.nl/tech/6253602/ict-problemen-bij-de-belastingdienst-duren-al-zeker-achttien-jaar.html
Waar gesproken wordt van een “wet-, proces- en digitale- transformatie” en “een integraal en samenhangend systeem” gaat het niet werken.
Elders zie ik wel een veelbelovende “Business (Outcome) driven EA” voorbij komen, maar ook deze ontwikkeling zal wel weer met vele jaren worden getraineerd.
Waarom gaat het nu weer mis met de Omgevingswet (DSO) – iets met rule engines/bedrijfsregelaanpak? – en waarom zou het met deze broodnodige vernieuwing van het belastingstelsel wel goed gaan?
Oudlid, geen enkele partij binnen het politieke spectrum wil de armoedeval en de toeslagenellende. Er is helaas veel belastinggeld nodig om oorlogen te voorkomen.
Misschien dat er geen enkele partij binnen het politieke spectrum de armoedeval als gevolg van een oplopende inflatie wenste. We kunnen echter ook niet zeggen dat er hard aan een algemeen herstel van de koopkracht gewerkt wordt. Schouderophalend wordt er gezegd: “We worden allemaal een beetje armer.” Want op de vraag waar het geld voor alle verandering vandaan moet komen is door de teruglopende gasbaten is nog maar één antwoord mogelijk. En steeds meer partijen binnen het politieke spectrum zien de burger dan ook als pinautomaat. De newspeak voor verzwaring van de belastingdruk is bezuiniging. Zie verhoging BTW voor snel geld terwijl je hiermee de armoedeval vergroot doordat deze belastingheffing rechtstreeks de koopkracht raakt.
Enterprise Architectuur gaat dan ook niet aan helpen aan het ontbreken van een politieke wil om de dingen anders te doen. Daadwerkelijke verlaging van de belastingen en niet een verschuiving ervan is niet in het belang van de partijen in het politieke spectrum omdat de overheid dan in eigen vlees zal moeten snijden. Zie de macro economische verkenningen van CPB, het (tijdelijke) beleid in het verschuiven van de lusten en lasten gaat om de politiek van de korte termijn. Instrumentarium van belastingen en toeslagen is hierdoor een politiek instrument. En cliëntelisme in het nemen en geven binnen het politieke spectrum gaat om socialisme en kapitalisme. Het vele belastinggeld dat nodig is om strijd tussen deze twee te voorkomen is als water naar de zee dragen, herverdeling van geld genereert geen geld.
Wat betreft een uitdijende quartaire sector en een slinkende primaire en secundaire sector gaat het om de transformatie, ook wel de weg van verandering genoemd. Qu’ils mangent de la brioche gaat het om het dagelijkse brood wat alsmaar duurder wordt.