Kamer en regering moeten dit jaar een pas op de plaats maken op gebied van belastingwetgeving. Bijna niets nieuws is mogelijk. De automatiseringsproblemen zijn nog zo groot dat fiscale aanpassingen zeer onwenselijk zijn. Cruciaal is dat de Belastingdienst het Meerjarenportfolio (MJP) blijft volgen. Dit betekent dat de fiscus zich moet houden aan de planning die het zich heeft gesteld om de ict beter te laten functioneren.
Staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën) meldt dit in een brief aan de Tweede Kamer. Het MJP 2023-2027 van de Belastingdienst laat de volgorde, planning en toewijzing van ict-capaciteit zien. Van Rij vraagt de fiscus de ruimte te gunnen om de noodzakelijke modernisering de komende tijd af te ronden. Anders wordt het te complex om gewijzigde of nieuwe wetgeving te implementeren wegens verouderde systemen, waardoor weinig ruimte overblijft voor modernisering en systemen nog verder verouderen.
De technische schuld van de Belastingdienst is sinds 2018 gehalveerd van 52 procent van het aantal systemen naar 26 procent in 2022. Technische schuld komt doordat er onvoldoende tijd is gestoken in het op orde brengen van de techniek. Een aantal grote systemen moet nog worden gemoderniseerd. De modernisering is complex en wordt daarom in kleinere stappen uitgevoerd, zodat er meer grip ontstaat op deze projecten.
Achterstallig
Het is de planning om het overgrote deel van het achterstallig onderhoud, dat wijzigingen belemmert, in 2026 opgelost te hebben. De ketens inning en betalingsverkeer, omzetbelasting en gegevens komen pas na 2026 aan de beurt. De keten gegevens loopt flink achteraan, omdat er veel applicaties van lokale applicaties omgezet moeten worden naar centrale applicaties en de gegevenshuishouding verbeterd moet worden.
Van Rij bevestigt aan de Kamer dat de aanbesteding voor het moderniseren van het nieuwe systeem voor de omzetbelasting nog niet is uitgeschreven. Hij wil niet voldoen aan de wens van de VVD-kamerleden Idsinga en Rahimi om deze aanbesteding te versnellen. Want dat zou ten koste van de zorgvuldigheid gaan, werpt de staatssecretaris tegen.
Cultuuromslag
Ongeveer de helft van de maatregelen uit het ict-Verbeterprogramma zijn nu in de hele organisatie geïmplementeerd. Dit kost tijd omdat er ook een cultuuromslag nodig is. Vanaf dit jaar stuurt de Belastingdienst niet vanuit één directie op vernieuwing, maar vanuit de ketens en met gemengde teams (uitvoering en ict samen).
De komende vijf jaar stromen naar verwachting negenhonderd medewerkers uit waarvan 650 medewerkers met pensioen gaan. Ongeveer dertig procent van de medewerkers van deze directie van de Belastingdienst zal dus vervangen moeten worden. Dit vergt een substantiële wervingsinspanning in een structureel krappe arbeidsmarkt. Specifiek voor deze groep loopt het aantal afgestudeerden terug, zeker als het gaat om programmeurs en specialistisch ict-personeel. De situatie bij de Belastingdienst is wel beter dan in 2018, toen sprake van een groot personeelsverloop en achterstand in de ict. Inmiddels is meer personeel aangetrokken en worden ict-systemen vernieuwd. Daardoor kan personeel efficiënter en mogelijk anders worden ingezet.
Vaak gaat bij een technische achterstand over verouderde software en systemen, maar daar ligt, zeer waarschijnlijk, een verouderd fundament aan ten grondslag. De situatie bij de Belastingdienst benadrukt maar weer eens hoe afhankelijk we zijn geworden van IT. Bij het vervangen van legacy software-systemen moeten we niet de onderliggende digitale infrastructuur vergeten. Helaas is dit probleem niet enig en uniek. We zien dat veel organisaties verspreid over verschillende sectoren hun ‘digitale backbone’ onvoldoende op orde hebben. Dit vormt een groot bedrijfsrisico, maar brengt ook uiteenlopende onderdelen van onze samenleving in gevaar, doordat processen vastlopen.
Het is belangrijk dat organisaties actie ondernemen om hun digitale fundamenten te verbeteren, te moderniseren en up-to-date te houden. Belangrijk voor veiligheid en continuïteit, maar ook om innovatie en bijvoorbeeld een duurzamere bedrijfsvoering mogelijk te maken.
De onderliggende oorzaak is vaak dat IT-infrastructuur niet hoog genoeg op de agenda staat van de directie. Onderliggende systemen zijn vaak een complex onderwerp en worden niet gezien als ‘sexy’. Hierdoor hebben IT-afdelingen moeite om aandacht te krijgen voor dit probleem op board-niveau. Dit zorgt op zijn beurt weer voor onnodige kosten en risico’s op de lange termijn.
Het is tijd voor bedrijven en overheden om hun digitale fundament serieus te nemen en te investeren in een moderne en innovatieve IT-infrastructuur. Alleen zo kunnen we de Nederlandse overheidsinstellingen én bedrijven de upgrade geven die ze nodig hebben. Dit is belangrijk voor de bedrijfscontinuïteit en -veiligheid, en voor onze maatschappij als geheel.
De infrastructuur is niet het probleem als we kijken naar een legacy van code welke meer om de software dan de hardware gaat. Lang leve virtualisatie want oude 32-bits applicaties kunnen hierdoor ook gewoon op een 64-bits systeem draaien, iets lastiger worden de 16-bits oplossingen. Techniek lijkt me niet het probleem als de uitdaging van vergrijzing meer in het personele aspect ligt, de 18 miljoen regels COBOL schijnen nog 8-bits te zijn;-)
COBOL heeft op zich geen relatie met het aantal bits. Een 8 bit programma zou nog kunnen, maar mainframes zijn al 50 jaar 24 bits of groter, sinds begin 2000 zijn het 64 bits systemen. Ik denk niet dat ze nog een ESA390 mainframe (31bit) hebben draaien, dat zal toch echt wel een 64 bit z-System zijn.
Dat neemt niet weg dat het best mogelijk is om (zeer) oude code te draaien. Ik heb nog wel een paar programma’s die al 40 jaar oud zijn, en op een 24 bit structuur draaien (jawel, in een 64 bits OS). Maar het overgrote deel is in de loop van de tijd wel een keer door een nieuwe compiler gehaald om gebruik te maken van de huidige architectuur of nieuwe macro’s. Maar dat is met mainframes ook vaak juist het probleem. Omdat je redelijk makkelijk (nog steeds) hele oude code kan draaien is er vaak geen echte noodzaak om een applicatie te vernieuwen.
De applicatie mag dan misschien oud zijn, ze hebben de code toch op zijn minst geschikt moeten maken voor de huidige COBOL compilers en/of macro structuren. Let wel, dat betekent dan dat de COBOL code is aangepast aan de huidige compilers, maar de opzet van de applicatie kan nog steeds oud zijn.
Het probleem zit juist in de opzet van een applicatie structuur. Doordat er in de loop van de jaren steeds meer bovenop de basis is gebouwd is het een zeer complexe zaak geworden om iets aan te passen. Dat geldt dan voor alles wat er bijgebouwd is, maar nog meer voor het fundament van de applicatie. Als er aan die basis iets veranderd moet worden (denk aan een nieuwe database opzet) dan heeft dat gevolgen voor alle spaghetti die erbovenop ligt.
Je hebt gelijk Berry maar statement ging vooral om het feit dat veel bedrijfskennis in code opgesloten zit welke door vergrijzing steeds lastiger te onderhouden wordt. Wet van de remmende voorsprong zit namelijk niet zo zeer in de infrastructuur zoals Maarten stelt maar een applicatielandschap. Vraag hierin is of dit ligt aan de code of een gebrek aan kennis hiervan want probleem speelt niet alleen bij de belastingdienst doordat je niet zomaar miljoenen regels aan code vervangt, veel makkelijker is de tech refresh want oude mainframe draait spreekwoordelijk tegenwoordig op een laptop.
Beste Berry
Tot 10 jaar terug heb ik gewerkt bij de Belastingdienst als accountant. Waar iedereen zich ook toen aan ergerde zijn de vele (verouderde) systemen die naast elkaar draaien. Voor je werk had je veel systemen nodig (inkomstenbelasting, omzetbelasting, vennootschapsbelasting, loonbelasting etc.). Dus bij een controle moest je diverse systemen bijwerken en handmatig gegevens overnemen. Onnodige tijdverspilling en een hoge foutenkans. Het programma van de omzetbelasting is bijvoorbeeld 50 jaar oud. Er zijn pogingen gedaan voor integratie, maar dat was geen succes. Sinds ik weg ben is er wezenlijk nauwelijks iets veranderd. Hoor ik van ex-collega ‘s.
Ok zie het probleem niet zo … we hebben tegenwoordig toch no/low code omgevingen en citizen programmeurs. Mij lijkt dat belastingregels daar eenvoudig in te zetten zijn … toch ?
Of overschat ik nu de kracht van no/low code
Dino vroeg me of ik mee kon helpen, dus zeg maar wat er moet gebeuren…
@Oudlid, Inderdaad is de vergrijzing een groot probleem. Kennis die niet of onvoldoende is gedocumenteerd gaat verloren op het moment dat mensen weg gaan, door pensioen of door aan andere baan. Daarmee is onderhoud een stuk moeilijker, laat staan als je een heel landschap op de schop wil gaan nemen.
@Herbers, inderdaad zijn er verouderde systemen. Maar dat gaat dan om het applicatie landschap, niet omdat ze nog steeds op computers van 40 jaar geleden draaien. Gedurende decennia zijn er steeds weer nieuwe systemen bijgekomen, vooral als gevolg van de wensen/eisen van de 2e kamer. Daarbij ging het vooral om het nieuwe systeem, niet om de beheer(s)baarheid van de hele omgeving. En dan zie je inderdaad dat je al snel gegevens op meerdere plekken hebt, die niet aan elkaar zijn gekoppeld. Met fouten tot gevolg. Maar ook centralisatie van gegevens is een heidens karwei, niet alleen omdat er nog maar weinig mensen zijn de de ins en outs van de omgeving kennen.
Inderdaad zijn er vaak pogingen gedaan om dit te verbeteren, maar dan zitten we weer met het probleem dat dit ingrijpt op het fundament. Tegelijkertijd komen er steeds weer nieuwe eisen uit Den Haag, die moeten worden ingevoerd. Al helemaal als ze daar dan ook nog eens een eeuwigheid over gaan steggelen. Een aanpassing van de BTW is redelijk eenvoudig in te voeren, over bepalen wat wel en niet onder dit nieuwe tarief moet vallen moeten 150 kamerleden een plasje doen.
Iedere bouwer weet dat als je de fundering van een gebouw gaat vervangen je niet tegelijkertijd ook een nieuwe verdieping op de flat moet gaan zetten. Nog even afgezien dat je de bouwvakkers maar op 1 plek kunt inzetten. Dus dan moet de kamer kiezen tussen nieuwe applicaties of bouwen aan de fundering. Tja, we kunnen zien dat je niet kan scoren met een fundering, die is namelijk niet zichtbaar, terwijl je wel aanzien krijgt als “jouw” motie wordt doorgevoerd. 10 jaar geleden moest er snel iets gedaan worden aan de toeslagen fraude. (/sarcasm on) Gelukkig is dit betrouwbaar en goed doordacht ingevoerd (/sarcasm off).
Het fundament lijkt me gevormd te worden door de wet. Wordt het fundament drijfzand dan hebben we geen ICT probleem maar een probleem met het vertrouwen in de rechtsstaat. Het plasje van 150 gekozen volksvertegenwoordigers over wetgeving is dan ook niet onbelangrijk voor de democratische rechtsstaat. En ja, de politiek hierin gaat weleens om de moties die aandacht krijgen zodat de kiezer zich vertegenwoordigd voelt. Maar lang niet elke motie is er één voor de bühne als we kijken naar de reparaties aan het fundament. Opmerkelijk is wel dat uitvoer van die moties vaak pas door de belastingdienst gedaan wordt als er druk gezet wordt, bijvoorbeeld door een Autoriteit Persoonsgegevens.