Het is weer die tijd van het jaar waarop we terugkijken wat er op technische vlak is gebeurd dit jaar en wat de voorspellingen zijn voor volgend jaar. 2022 was absoluut een interessant jaar die de voorspellingen voor het volgende jaar flink minder onzeker zullen maken, laten we ze doornemen.
Virtual reality (vr) en de metaverse lijken in een winter terecht gekomen te zijn ondanks dat Meta echt enorm investeert in vr. Het ‘launch event’, dat een kijkje moest geven in de metaverse, was een cringe festijn met dito koersval en er kwamen zes mensen opdagen in een bijna vier ton kostend vr event van de EU. Ik zie niet in hoe dit tij op de korte termijn gekeerd kan worden anders dan kleine doorontwikkelingen voor een minderheid van enthousiastelingen, zoals ik.
Winter klinkt echter nog als een feest als je in de cryptovaluta zit. Cryptovaluta en alles daaromheen zijn in een ijstijd beland om het Engelse woord ‘mass extinction event’ maar te vermijden. Stagneren is één ding, maar nu praktisch alles in de industrie echt lijkt op ponzi schemes zijn er ook geen aansprekende toepassingen en worden er geen problemen opgelost. Het woord blockchain is al helemaal onbetekenend, maar daar kom ik zo op terug.
De heersende gedachte in de industrie is dat overheden en gecentraliseerde instanties inflatie veroorzaken en onbeperkt geld blijven drukken, maar nu blijkt dat de cryptovaluta-industrie dit ook doet, en verder geen zaken op de andere kant van de balans heeft. We zitten nu eenmaal in een crisis en een crisis doet pijn, met onder andere inflatie als gevolg. Er zijn geen elegante oplossingen mogelijk en cryptovaluta is zeker geen oplossing. Dat is dit jaar duidelijk geworden zonder dat ik daarvan voorbeelden hoef te geven. Nou ja, eentje dan: web3 als overkoepelend principe achter nft’s lijkt nog harder de ijstijd in te vliegen dan de cryptovaluta zelf. Daar zijn we dan weer mooi vanaf.
De trog van desillusie?
Nu waren er ook nog hoogtepunten. De lancering en het succes van de James Webb Space Telescope en een min of meer geslaagde poging om kernfusie op te wekken die meer energie oplevert dan het kostte. Nu blijkt alleen dat we van kernfusie de komende jaren nog niets hoeven te verwachten terwijl de ontwikkelingen voor zon en wind zo snel itereren dat ze echt wel toekomst hebben. De doorbraak waarop we nu hopen is hoe we deze energie op kunnen slaan. Energie-opslag in welke vorm dan ook lijkt nu het grote ding te zijn waar we met smacht op wachten. Maar nu komen we op het stukje waarom ik deze opinie ben gaan schrijven. De lente die aanbreekt voor een fenomeen waar mijn hart sneller van gaat kloppen.
Kunstmatige intelligentie, in het engels artificial intelligence, afgekort ai genoemd. Ai werd de laatste jaren een winter toegedicht. Leuk, maar geen doorbraak en het leek in de vallende curve van de hype-cyclus te vallen; de trog van desillusie. Machine learning, het grote principe achter ai, bleek geen intelligentie te bevatten, maar slechts goed te zijn in patronen herkennen. Chat bots en spraakassistenten vallen allemaal tegen en zitten in een neerwaartse trend.. Ondanks de belofte van zelfrijdende auto’s die je als onbemande taxi’s kan bestellen, lukt het in Nederland niet eens om treinen onbemand te laten rijden.
ChatGPT
Toen kwam op 29 november ChatGPT uit en dat veranderde alles. ChatGPT is een chatbot ontwikkelt door OpenAI, onder andere gefinancierd door Elon Musk en Microsoft, en heeft als missie ai ‘voor het goede’ in te zetten. Dat betekent overigens niet dat de code achter de projecten openbaar is, maar wel dat een grote groep mensen toegang krijgt tot de producten van OpenAI. Een opinie als deze is veel te kort om technisch diep in te gaan op ChatGPT. Het is gebaseerd op een model dat “getraind” is op een hele grote bron van data, grofweg een kopie van het openbare internet tot ergens in 2021.
Het model en de interactieve chatbot-software is niet intelligent in de zin dat het systeem ‘weet’ wat het doet. Er is geen bewustzijn, geen geheugen en geen adaptatie op basis van nieuwe input, veroorzaakt door de interactie van gebruikers met de chatbot. Het bevat dus geen lerend vermogen zoals wij dit als mensen hebben en dus geen intelligentie van het systeem zelf. Waarom schrijf ik dit zo nadrukkelijk? Omdat hier een diepere waarheid in zit. Een realisatie die ons dwingt anders te denken over wat intelligentie is.
De chatbot doet namelijk een aantal dingen anders dan alles wat je op dit gebied eerder hebt gezien. Je kunt er namelijk echt een conversatie mee voeren op praktisch alle mogelijke vlakken. Van techniek en software-ontwikkeling, maar ook filosofie, politiek en cultuur. Kortom: alles. Wat bijzonder is, het onthoudt waar de conversatie over gaat, iets wat ik persoonlijk niet eerder heb gezien. Waar het bijzonder wordt, is dat de output van de chatbot origineel is. Als je zinsneden in Google plakt met dubbele quotes, dan komen er geen resultaten. Het doet dus niet aan plagiaat wat meteen een eerste doorbraak is. Werkstukken van school zullen vanaf nu door ChatGPT worden opgelepeld op een manier dat een docent niet kan bewijzen dat de student dit niet zelf geschreven heeft. Pas als een docent vragen gaat stellen en een dialoog houdt met de student kan deze ontmaskerd worden.
Een leerzame tool
Maar gekker nog, de output van de ChatGPT is gewoon leerzaam. Om meteen met het gevaar op de proppen te komen: deze chatbot is gebaseerd op data die fouten kan bevatten. ChatGPT komt met inzichtvolle antwoorden en met grote overtuiging dat deze kloppen. Sommige onderdelen van een antwoord lijken volledige verzonnen te zijn zonder aanduiding dat dit zo is. Je moet, net als bij mensen, nog steeds de uitspraken checken. Maar laat dit niet je enthousiasme temperen! De diepte waarin ChatGPT kan meedenken is niet minder dan verbijsterend. Mooier nog, je kunt het zelf uitproberen. Binnen een paar dagen had de chatbot al meer dan een miljoen gebruikers.
De chatbot in zijn huidige vorm heeft meer bruikbare toepassingen dan de blockchain. Naast het schrijven van een essay voor een student, helpt het ook met het vinden van fouten in de code. De chatbot kent meer programmeertalen dan een doorgewinterde softwareveteraan. Je hoeft geen grote verbeeldingskracht te hebben om voor je te zien dat een chatbot waardevolle gesprekken kan voeren met ouderen. Juist door hen vragen te stellen over de dingen die zij vertellen.
Model dynamisch voeden?
De tool is ook waardevol voor softwareontwikkelaars. Een daadwerkelijk probleem wat ik had in de Javascript front-end is opgelost door ChatGPT. Je kunt het zelfs gebruiken om code toe te lichten, of een artikel te schrijven over ieder gewenst onderwerp, verhalen te verzinnen, maar deze ook nog in de stijl te schrijven van beroemde auteurs. In veel gevallen kun je sneller een dieper antwoord op iets vinden dan Google.
Sommige noemen ChatGPT dan ook een directe concurrent van Google. Zover wil ik nu zeker niet gaan. Een reactie van de chatbot kost veel en veel meer dan een zoekopdracht in Google in termen van rekenkracht. Een ander groot verschil is dat de data waarop chatGPT kan leunen oud zijn. Hiermee pak je meteen één van de grootste nadelen van de tool: het vermogen om nieuwe data te verwerken.
Stel dat je het model dynamisch kan voeden. Bijvoorbeeld met diagnostische patientdata, of alle jurisprudentie van de laatste jaren, dan kan zo’n chatbot de manier verbeteren waarop artsen diagnoses stellen of de gehele juridische industrie veranderen. Een systeem dat zo slim door data heen kan worstelen en duiding kan geven zal echt diverse industrieën ingrijpend veranderen.
Maar zo ver is het dus nog niet. Het moet zijn praktische toepassing nog bewijzen en dit gaat niet supersnel. In 2023 zullen we hooguit wat kleine iteraties van de chatbot zien. Net zoals blockchain notarissen niet overbodig heeft gemaakt, moet de techniek achter ChatGPT zich ook nog bewijzen, dus ik hou een slag om de arm. Niettemin wil ik schetsen wat voor impact dit gaat hebben op de software-industrie.
Maas en moa
Met ChatGPT krijgen we een kijkje in de toekomst. Ai is niet per se een vervanging van arbeid, maar een tool waarmee je de productiviteit verbetert. Bij het tekstschrijven, schrijven van computercode, maken van illustraties, voorbereiden en voeren van rechtszaken, stellen van diagnoses of opstellen van een behandelplan. Maar denk ook aan cybersecurity, hacken of de biologische toepassing voor de ontwikkeling van medicijnen of eiwitten. Je gebruikt de intuïtie van mensen en versterkt dat met de rekenkracht en beschikbare data. Mensen zijn goed in intelligentie, modellen zijn goed in patroonherkenning.
Welke organisaties zullen zich het beste onderscheiden? De partijen die ai op de juiste manier toepassen en andere organisaties sneller laten groeien of efficiënter laten opereren. Je pakt een model zoals deze wordt aangeboden door bijvoorbeeld een bedrijf als OpenAI en verrijkt dit met andere modellen en data. Een tool voor de support-afdeling ga je niet meer zelf ontwikkelen, deze stel je samen door data en modellen te combineren. De modellen koop je niet, deze zijn extreem duur, je betaalt ze op basis van gebruik. Ofwel een model-as-a -service (maas).
Deze modellen knoop je aan elkaar tot een unieke dienst waarbij je jezelf bijvoorbeeld onderscheidend maakt door de data waar je toegang toe hebt. Data inderdaad als het nieuwe olie en goud. De oplossing die je uiteindelijk biedt is dan gebaseerd op een architectuur van microservices en modellen. Geen service oriented architecture (soa) maar een model oriented architecture (moa).
Ik kan de termen alvast maar gedeeld hebben.
Een diepere betekenis?
Is ChatGPT perfect? Absoluut niet. Maar toen ik las over de release er van en de tool in actie zag, wist ik dat ik naar iets nieuws keek wat er nog niet was. Als het me één ding duidelijk maakt, is dat het geheim achter dialoog en taal gekraakt is. Dit is een niveau dat gemakkelijk de Turing Test doorstaat en dat in zichzelf moet je aan het denken zetten. Een niet-intelligent systeem wat moeiteloos intelligentie vertoont. Krijgen we dadelijk een vorm van ‘artificial general intelligence’ (agi) waar we niet bang voor hoeven te zijn en wat geen bewustzijn ontwikkelt?
ChatGPT werkt het best in het Engels, maar doet het ook prima in het Nederlands. En ChatGPT is de vorm voor dialoog. Je hebt bijvoorbeeld Dall-E-2 die taal om kan zitten in grafische afbeeldingen en foto’s. Je hoeft je verbeelding niet op te rekken wat er nog meer mogelijk is. Het is een kwestie van tijd totdat een systeem in ieder willekeurige stem alle talen kan spreken. Maar zover zijn we nog niet.
Voorspelling
Om on-topic te blijven in de geest van de eindejaars-voorspellingen is hier de mijne. Met de komst van ChatGPT zijn de kaarten opnieuw geschud. Waar ai in eerste instantie ook leek af te stevenen op een winter zien we nu een lente. Net zoals de adoptie van internet onvermijdelijk is, zo zal de adoptie van ai onvermijdelijk zijn. Waar een spraakassistent nu nog een vorm van micromanagement is, zal het zich de komende jaren ontwikkelen tot een declaratieve interface. Je deelt het gewenste resultaat en de assistent zoekt zelf uit hoe dit bereikt kan worden en stelt je vragen als die er niet uit komt. Wie dit principe weet te realiseren zal The Next Big Thing in handen hebben.
Misschien heeft Tesla zich al in de kaart laten kijken met hun eerste prototype van een robot. Waarom? Omdat een robot uiteindelijk de basis is om informatie te vertalen naar de realiteit. Met een goede robot los je heel veel problemen op. Waarom een zelfrijdende auto als je een goede robot kunt ontwikkelen? Waarom een ai een mooi recept te laten verzinnen als een robot deze kan bereiden? Twintig procent van de Nederlanders is nu al 65 jaar of ouder en dit percentage stijgt voorlopig alleen maar. Het is geen hogere wiskunde om uit te rekenen hoeveel mensen er moeten werken in de zorg om deze groep te verzorgen. Zonder diverse doorbraken op het vlak van robots zal onze welvaart enorm achteruit gaan. Ai is niet een nice-to-have maar een noodzaak. Een zorgrobot zonder intelligentie gaat dit probleem niet oplossen.
Ik voorspel dus een grote toekomst voor ai en deze is 29 november van dit jaar echt begonnen.
Wat denk jij? Is ai met ChatGPT een doorbraak? Of een gimmick?
Hoewel het een indrukwekkend stuk techniek is, is chatGPT beperkt omdat de semantiek van de gegenereerde teksten uiteindelijk afkomstig is uit het bronmateriaal. ChatGPT houdt geen rekening met semantiek en is ook niet in staat om gegenereerde uitspraken te filteren middels falsificatie.
Een gevolg hiervan kan zijn dat chatGPT dusdanig veel onware tekst produceert dat het op den duur het eigen bronmateriaal vervuilt en het internet gaandeweg onbruikbaar wordt als kennisinstrument.