Security awareness wordt dé trend van 2023

De pandemie, de tekorten in toeleveringsketens, het gebrek aan personeel en de daaraan gerelateerde vaardigheidskloof brengen dit jaar veel onzekerheden en wisselvalligheden met zich mee in de omgeving waarin we werken. Dit beïnvloedt ook het IT Trendsonderzoek dat Supply Value ieder jaar samen met Computable uitvoert. In totaal 23 trends werden onderzocht onder it-professionals en security awareness is de belangrijkste trend voor 2023.

Dat security awareness op de eerste plek van het IT Trendsonderzoek is geëindigd, kent daarom een actuele verklaring. Respondenten geven namelijk aan dat het cruciaal is om zoveel mogelijk kwetsbaarheden uit te sluiten en een zo robuust mogelijke continuïteit van it en daarmee de organisatie te waarborgen. Ook blijft security awareness erg belangrijk voor de betrouwbaarheid van de dienstverlening naar klanten en ketenpartners toe.

De top drie van het IT Trendsonderzoek wordt verder aangevuld met respectievelijk datagedreven besluitvorming en business intelligence. Met datagedreven besluitvorming worden data vanuit de hele organisatie verzameld en geanalyseerd alvorens beslissingen worden genomen waarmee meer zekerheid en overzicht wordt gecreëerd over de gehele organisatie. Ook met business intelligence wordt informatie en kennis consequent gebruikt om betere beslissingen te nemen. Zo wordt de business ondersteund met datagedreven werken.

Data

Data cleaning & preparation (4) en in- en outsourcing (5) volgen de top drie op. De eerste ontwikkeling zorgt ervoor dat data nauwkeurig kunnen worden gebruikt in de organisatie. Het opschonen van data is een uitdagende en tijdrovende klus. Dit jaar zien we dat de prioriteit hiervan enorm is toegenomen ten opzichte van vorige jaren. Voor In- en outsourcing geldt dat het een steeds belangrijkere keuze wordt wat van de it in eigen beheer te houden en wat uit te besteden. Het expliciet uitdenken van een it-sourcingstrategie blijkt steeds meer prioriteit te krijgen. Dit wordt ook bevestigd in het onderzoek van Supply Value waar de helft van alle respondenten al veel prioriteit aan dit onderwerp geeft.

Ketenoptimalisatie (6) en data governance (7) staan in de tweede helft van de top tien it-trends. Het optimaal inrichten van de keten wordt door meer dan de helft van de respondenten als hoge prioriteit aangemerkt waarmee het krachtveld van concurrentie tussen bedrijven verschuift naar concurrentie tussen ketens. Een groot aantal van de respondenten geeft daarnaast aan redelijk tot zeer bekend te zijn met data governance waarbij het regelmatig genoemd wordt als een topprioriteit binnen de organisatie.

10 onderzoeksgebieden

Robotic process automation (rpa) staat op de achtste plek en wordt door respondenten voornamelijk toegepast voor repetitief handmatig werk om de efficiëntie te verhogen en kosten te besparen. Op de gedeelde negende plek staan big data en digitaal leiderschap. Met big data is driekwart van de respondenten redelijk tot zeer bekend. Hierbij zal big data veelal ingezet worden voor analyse- en optimalisatie-doeleinden, waarbij een duidelijke samenhang te zien is met de hoge scores van datagedreven besluitvorming en business intelligence. Digitaal leiderschap gaat over het effectief gebruik van nieuwe technologieën door de (steeds schaarser wordende) professional. De digitale leider stuwt vanuit de gemaakte keuzes de digitale transformatie van de organisatie voort. Twee derde van de respondenten geeft aan ‘enigszins bekend’ tot ‘expert’ te zijn in digitaal leiderschap. Daarbij geeft 60 procent van de respondenten er een gemiddelde tot zeer hoge prioriteit aan.

In het onderzoek is de respondenten gevraagd om voor 23 it-trends en ontwikkelingen aan te geven in hoeverre zij bekend zijn met elke trend en hoeveel prioriteit ze deze trends gedurende het aankomende jaar geven aan de hand van een vijfpuntschaal. Ook is de respondenten gevraagd om aan te geven welke trends ze het belangrijkst vinden, waarbij is doorgevraagd op deze genoemde trends. Er is onderzocht hoe de respondent deze trend denkt toe te passen de komende twaalf maanden en wat de business driver is om met deze trend bezig te gaan. Deze 23 ontwikkelingen zijn gegroepeerd in een aantal thema’s, om de samenhang en bredere ontwikkeling weer te kunnen geven. De thema’s worden op alfabetische volgorde behandeld.

Artificial intelligence

Is artificial intelligence (ai) wel van deze tijd of is ai van alle tijden? Zoekend naar de definitie van ai wordt het er niet concreter op. Andreas Kaplan en Michael Haenlein (professoren in het vakgebied) slagen er enigszins in om een concrete definitie te formuleren: ‘Het vermogen van een systeem/apparaat om externe gegevens correct te interpreteren, om te leren van deze gegevens, en om deze lessen te gebruiken om daarna specifieke doelen en taken te verwezenlijken via flexibele aanpassing’.

Met deze definitie zijn er niet alleen in de films en tv-series uit het verleden vormen van ai te ontwaren, ook in het echte leven hebben we al geruime tijd te maken met allerlei vormen van ai. Als consument worden we vandaag de dag bijna voortdurend geholpen in onze besluitvorming door allerlei vormen van ai. We vragen aan Siri of Alexa niet alleen hoe laat het is maar vragen ook tips bij recepten en filevermijding. Werden we in het verleden via de ivr (interactive voice response) met onze vragen geloodst naar de juiste helpdeskmedewerker, hebben we inmiddels in onze contacten met een helpdesk vaak te maken met zogenoemde chatbots die op basis van een aantal sleutelwoorden in staat zijn om de benodigde oplossing aan te dragen.

De meest voorkomende en simpelste vorm van ai is wellicht rpa ofwel robotic proces automation. Dit komt eigenlijk neer op het automatiseren van een aantal repetitieve handelingen. In het verkeer is de ai-in-besluitvorming-trend wellicht het meest zichtbaar. Zo heeft de verkeersagent die in de vorige eeuw het verkeer regelde, plaats gemaakt voor verkeerslichten, die in eerste instantie een bepaalde geprogrammeerde volgorde hanteerden om het verkeer te reguleren. Later kwam daar besturing door middel van sensoren in het wegdek bij zodat het verkeer op basis van aanbod wordt gereguleerd. Inmiddels heeft ai zich in vollere glorie geopenbaard. Zo worden de bruggen in bijvoorbeeld Utrecht met behulp van allerhande sensoren en camerasystemen bediend en komt er nauwelijks nog menselijk handelen aan te pas.

Zakelijke toepassingen vindt men bij bedrijven die door middel van ai het meest richting de consument inspelen op de combinatie van ‘customer intimacy’ en ‘product leadership’. Door bijvoorbeeld het gebruik van zogenoemde supercomputers worden verschillende industrieën naar een hoger niveau getild op het gebied van klantbeleving. Bijkomende voorwaarde is wel dat de supercomputer ‘gevoed’ wordt met allerhande metadata. De supercomputer van IBM ‘Watson’ werd rond 2012 reeds ingezet bij diagnoses stellen van patiënten die dachten met hun huisarts te bellen. Door de symptomen te benoemen was Watson in staat om met hogere nauwkeurigheid dan de huisarts zelf een diagnose te stellen. Een andere toepassing van ai ligt in de geriatrische zorg. Kleine robots die zich ophouden in de gezamenlijke woonkamers van verzorgingshuizen voor bijvoorbeeld dementerende ouderen zorgen ervoor dat de bewoners niet alleen vermaakt worden met allerlei spelletjes, ook de eenzaamheid wordt op enige manier tegengegaan.

In het bedrijfsleven en de overheid waar de focus wellicht meer ligt op ‘operational excellence’ zal er steeds meer profijt worden gehaald uit rpa. Daar waar men processen succesvol heeft weten te standaardiseren, ligt de baan vrij voor het verder automatiseren van de repeterende handelingen. Denk daarbij aan het automatisch toekennen en intrekken van toegangsrechten bij nieuwe of vertrekkende medewerkers aan de hand van hun gekoppelde personalia. Of een goedkeuringsflow in het inkoop-/bestelsysteem, maar ook vormen van predictive maintenance van de installaties en machines in de productielocaties van het bedrijfsleven.

‘Ook al is ai in besluitvorming nog niet de belangrijkste trend in ons onderzoek, zo zal in de besluitvorming ai een steeds grotere rol gaan spelen, meent Supply Value-consultant Gijsbert Boor. ‘Zeker ook omdat datagedreven besluitvorming juist weer als belangrijke trend wordt geclassificeerd in ons onderzoek. De analyses van de data en het denkwerk kan in toenemende mate door ai worden uitgevoerd, waarmee besluiten kunnen voorbereid door de uiteindelijke professional die het besluit neemt. In minimale vorm is dit nu ook terug te zien als gebruiker van toepassingen. Zo vragen diverse mailapplicaties of de gebruiker zeker weet of de mail verstuurd moet worden als diegene in de mail typt ‘zie bijlage’ of iets vergelijkbaars. Hiermee wordt het besluit om de mail toch nog niet te versturen voorbereid door ai van de toepassing.’

Ongeveer één op de drie respondenten in het IT Trendsonderzoek geeft aan totaal onbekend te zijn met de trend ‘ai in besluitvorming’. Met de respondenten die aangeven er enigszins bekend mee te zijn erbij opgeteld, wordt dit een totaal van drie op de vier respondenten. Deze trend is daarmee voor bijna alle respondenten nog niet prominent te verwachten in de komende jaren. Meer dan 75 procent van de respondenten geeft bovendien weinig tot heel weinig prioriteit aan ai in het besluitvormingsproces voor de komende twaalf maanden.

Cyber- en datasecurity

Cyber- en datasecurity, en alle ontwikkelingen en aspecten die daarmee te maken hebben, krijgen de afgelopen paar jaar veel meer aandacht in de media, interne organisatiecommunicatie en in strategische en jaarplannen. Dit heeft alles te maken met een toenemend belang van de beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van data en onderliggende systemen. Iedere organisatie erkent tegenwoordig het belang van een solide managementsysteem voor informatiebeveiliging. De aandacht hiervoor is in de afgelopen vijf tot tien jaar exponentieel toegenomen, tot het punt waar er bij vrijwel iedere organisatie vraag is naar meer professionals en kennis op dit gebied. De afgelopen jaren is cyber- en datasecurity als trend behandeld, maar omdat het inmiddels verankerd is als specialisme en werkgebied, is het niet meer als trend te classificeren. In het Supply Value-onderzoek wordt daarom gefocust op twee ontwikkelingen binnen cyber- en datasecurity: security awareness en ciso-as-a-service.

In de afgelopen jaren is het aantal beveiligingsincidenten met 400 procent toegenomen. In 80 procent van de gevallen blijkt de mens de zwakste schakel met veelvoorkomende fouten. Organisaties worden zich gelukkig wel steeds meer bewust van dit menselijk risico, zelfs tot in de bestuurskamer. Sommigen hebben het ‘the hard way’ geleerd, anderen hebben geleerd van de fouten van anderen. Dit is voor veel organisaties dan ook de reden om security awareness hoog op de agenda te zetten; maar liefst één op de vijf respondenten zet security awareness bovenaan als de belangrijkste it-ontwikkeling.

Eén van de meest effectieve manieren om de kans op een beveiligingsincident te verkleinen is door het vergroten van de security awareness bij gebruikers. Hierbij staat security awareness voor de mate waarin gebruikers zich bewust zijn van de gevaren met betrekking tot informatiebeveiliging, maar ook begrijpen wat mogelijke bedreigingen zijn en inzien wat de impact kan zijn op de organisatie. Hierbij ontstaat niet alleen het vermogen bij medewerkers om bedreigingen en risico’s te identificeren, maar ook om hun (online) gedrag bij te sturen door het toepassen van best practices op het gebied van informatiebeveiliging.

‘In het IT Trendsonderzoek geven respondenten aan dat security awareness een belangrijke schakel is voor het zoveel mogelijk uitsluiten van kwetsbaarheden en een zo robuust mogelijke continuïteit van it en van de organisatie als geheel te bereiken’, verduidelijkt Supply Value-consultant Jurriaan Vogel. ‘Hierbij blijkt dat dit niet alleen binnen de eigen organisatie een rol speelt, maar dat security awareness ook als cruciaal wordt gezien voor de betrouwbaarheid van de dienstverlening naar klanten en ketenpartners toe. Voorkomen is immers beter dan genezen, zeker wanneer het om imagoschade gaat, aldus de respondenten.’

Met de toenemende groei van het aantal beveiligingsincidenten zal security awareness voorlopig ook een prominente plek behouden, blijkt uit het IT Trendsonderzoek. Meer dan twee derde van de respondenten geeft het veel prioriteit of meer, waarbij maar liefst 35 procent van de respondenten het zelfs heel veel prioriteit geeft. Met stevige investeringen in de preventieve educatie wordt het bewustzijn van gebruikers voor de gevaren, bedreigingen en impact met betrekking tot informatiebeveiliging regelmatig geactualiseerd. Dat is niet alleen nodig om een structureel bewustzijn te creëren, maar ook om de cybercriminelen bij te kunnen houden. Zolang de mens de zwakste schakel blijft in de beveiligingsketen weten cybercriminelen maar al te goed waar ze een organisatie het beste kunnen treffen.

De chief information security officer (ciso) krijgt, door eerdergenoemde ontwikkelingen, een steeds centralere positie in organisaties. Het is een centrale rol die op bestuurlijk/managementniveau de prioriteiten bepaalt op het gebied van informatiebeveiliging, maar ook het beleid bepaalt en dit vertaalt naar doelen en processen. Ook heeft de ciso een controlerende en adviserende taak. Een organisatie kan ervoor kiezen om niet fulltime een ciso aan te nemen, maar (delen van) deze rol uit te besteden. Steeds vaker wordt gekozen voor een as-a-service-constructie waarbij een ciso advies, input of capaciteit levert, wanneer de inhurende organisatie daar behoefte aan heeft. Met ciso-as-a-service bepaalt de klant zelf hoeveel inspanning en ondersteuning nodig is voor de organisatie, zonder zelf een ciso in dienst te hoeven nemen. Slechts 20 procent van de respondenten geeft aan zeer bekend te zijn met ciso-as-a-service-oplossingen, wat aangeeft dat deze ontwikkeling nog in de kinderschoenen staat.

Er zijn volgens Supply Value-consultant Renée van Poppel twee factoren die zorgen voor de toenemende inzet van ciso-as-a-service als oplossing. ‘Beschikbaarheid van expertise en ervaring en de ontwikkeling dat de inzet van een ciso voor iedere organisatie – groot en klein – relevant is. Ofwel, het tekort aan ciso’s en de toenemende vraag naar ciso’s. Uit de reacties van respondenten blijkt dat de vraag naar een ciso-as-a-service-oplossing sterk toeneemt, ook in combinatie met soc (security operations centre)-as-a-service, om de klant op het gebied van security helemaal te ontzorgen. Dit is nog relatief nieuw maar groeit sterk. Eén van de redenen voor de relatief lage ranking van deze ontwikkeling is dat het een nog wat onconventionele manier is om invulling te geven aan securitycapaciteit. Voor veel organisaties voelt het nog alsof informatiebeveiliging hiermee te veel uit handen wordt gegeven. We verwachten dat deze trend zich de komende jaren verder zal ontwikkelen. De hoge vraag naar en het tekort aan ciso’s zullen tenslotte niet snel veranderen, dus organisaties moeten wel andere manieren zoeken om de juiste kennis en capaciteit tot hun beschikking te krijgen.’

Data

De term data refereert naar geregistreerde feiten die zich in allerlei vormen en uitingen manifesteren door systemen en apparaten. Door de exponentiële groei van data en de potentiële waarde die eruit gehaald kan worden, ontkomt tegenwoordig geen enkele markt eraan om ‘iets’ met data te doen. Of het nu gaat om optimalisatie van voorraadniveaus in een warehouse, creditcardfraudedetectie of de dienstregeling van het openbaar vervoer, data spelen er een groeiende rol in omdat daardoor betere en snellere beslissingen kunnen worden gemaakt. Afgelopen jaren stond ‘data’ al in de top drie it-trends. Ook voor volgend jaar krijgen de ontwikkelingen op het gebied van data veel aandacht.

Data geven op zichzelf nog geen waarde. Data worden pas écht waardevol wanneer het ingezet kan worden om betere en snellere besluiten te maken binnen en tussen organisaties en hier een continue verbetercyclus bij komt kijken. De basis hiervan begint bij het omzetten van data naar bruikbare, gestructureerde informatie die in een context worden geplaatst. Denk daarbij aan dashboards die klantgedrag inzichtelijk maken door middel van historische data. Om vervolgens de stap te maken naar de toekomst dient men over te gaan tot actie: wat zegt dit klantgedrag? Welke keuzes moeten we maken om goed in te spelen op de wensen van de klant? Kunnen we voorspellen wat de behoefte van de klant is en hoe bereiden we ons daar nu al op voor? En kunnen we de besluiten die we op basis van deze data maken automatiseren en al lerende steeds beter en slimmer maken?

De uitdagingen liggen voornamelijk in de schaarste van kennis en vaardigheden rondom het gebruik en de toepassing van data. De krapte op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat de snelheid waarmee organisaties stappen willen maken in datavolwassenheid, belemmerd wordt. Om die reden is het advies om te beginnen bij de eigen medewerkers. Welke kennis en vaardigheden zijn benodigd om de data-ambities van de organisatie waar te maken? De invulling daarvan ligt vaak dichter bij huis dan gedacht.

Dit jaar zien we dat big data met een negende plek in de top tien ontwikkelingen binnen de it valt. Driekwart van de respondenten geeft aan redelijk tot zeer bekend te zijn met big data. Hierbij zal big data veelal ingezet worden voor analyse- en optimalisatiedoeleinden. ‘Big data wordt vaak geassocieerd met social media’, aldus Supply Value-consultant Thijs Latour, ‘maar toepassingen zijn ook hierbuiten veel te vinden. E-commercebedrijven genereren enorme hoeveelheden data op hun platforms over het (koop)gedrag van hun klanten. Deze informatie zetten zij in voor marketingdoeleinden om zo hun klanten beter te helpen. Zo zet Bol.com ‘Google Big Query’ in om inzicht te krijgen in marges, prijzen en voorraadniveaus.’

Business intelligence (bi) staat voor een groeiend aantal organisaties hoog op de agenda. De term verwijst naar het verzamelen, transformeren, modelleren en analyseren van data en de daaruit resulterende informatie, en het consequent gebruiken van deze kennis om betere beslissingen te nemen. Vorig jaar was bi al één van de belangrijkste toepassingen binnen data. Van de respondenten geeft 65 procent aan dat hun organisatie komend jaar veel tot heel veel prioriteit aan bi gaat geven. Hiermee eindigt bi op een derde plek van belangrijkste ontwikkelingen binnen it volgend jaar. Respondenten geven komend jaar prioriteit aan geïntegreerde dashboards, veelal met Microsoft Power BI, om inzicht te creëren voor de organisatie. Hiermee wordt de business ondersteund om meer datagedreven te werken.

‘De markt speelt in op de enorme vraag naar Business Intelligence-tools’, vervolgt Latour. ‘Zo is Microsoft marktleider met Power BI, Excel en Azure en positioneren Salesforce (Tableau) en Qlik zich nog steeds als leiders in de bi-markt. Door de enorme snelheid waarmee deze organisaties blijven inspelen op de wensen van hun klanten is de verwachting dat deze bi-tools alleen maar groeien in populariteit. Ook maken deze tools het mogelijk data te analyseren en visualiseren op een laagdrempelige manier. Deze laagdrempeligheid zorgt ervoor dat medewerkers uit de business zelf rapportages en dashboards kunnen maken, waardoor schaarse it’ers hun tijd weer anders kunnen besteden.’

Data governance omvat het beleid dat bepaalt hoe een organisatie haar data beheren en welke rollen en verantwoordelijkheden zijn vastgesteld met betrekking tot het databeheer. Door processen, beleidskaders en standaarden helder te definiëren zorgt data governance voor een uitkomst waarin business en it samenwerken om de uniformiteit, accuraatheid, consistentie en verantwoordingsplicht ten aanzien van het werken met data in de organisatie te waarborgen. Datagedreven werken is voor de meeste organisaties onderdeel van hun strategie. Besluitvorming is hierbij op data gebaseerd en daardoor op feiten gebaseerd. Dit jaar geeft 70 procent van de respondenten in de enquête aan redelijk tot zeer bekend te zijn met data governance-principes. In meer dan de helft van de gevallen heeft data governance veel tot heel veel prioriteit en wordt het regelmatig genoemd als een topprioriteit binnen de deelnemende organisaties.

‘Het grote risico is dat zonder de juiste data governance, de kwaliteit van de data ook de kwaliteit van de output van ‘fact-based’ beslissingen vertroebeld’meent Supply Value-consultant Leon Hunneman. ‘In een ander onderzoek van ons kwam naar voren dat ‘master data’ de nummer één-uitdaging is. Voor goede master data is het opzetten van een data governance-programma essentieel. Eén van de respondenten in dit IT Trendsonderzoek geeft aan dat ‘data governance onvoldoende verankerd is in de organisatie’. Slechts 3 procent van de respondenten geeft aan expertkennis te hebben op het gebied van data governance.’

Data cleaning & preparation is het proces van het verkennen, filteren en corrigeren van data om ervoor te zorgen dat deze nauwkeurig gebruikt kunnen worden in de organisatie. Het opschonen van data is een uitdagende en tijdrovende klus. Dit jaar zien we dat de prioriteit hiervan enorm is toegenomen ten opzichte van vorige jaren. Veel meer bedrijven zien de waarde van datagedreven werken, maar lopen hierbij aan tegen ontoereikende datakwaliteit. Uit een lijst van 23 trends staat data cleaning & preparation op de vierde plaats wanneer het gaat om de belangrijkste trends. 55 procent van de respondenten geeft aan redelijk of zeer bekend te zijn met data cleaning & preparation.

‘Voorkomen is in dit geval belangrijker dan genezen’, vervolgt Hunneman. ‘Het voorkomen van grootschalige data cleaning-exercities kan onder andere met een goede data governance (en het aanwijzen van data stewards, owners, experts en governors) bereikt worden. Bij het opschonen van data maken klanten gebruik van risicoanalyses en wegingsfactoren voor de kwaliteit van de data. De berg werk die data cleaning kan zijn, wordt zo geprioriteerd en het belang ervan uitgesproken en gedragen door de organisatie. Daarnaast wordt door klanten aangeraden data-input zoveel mogelijk te automatiseren om fouten te minimaliseren. De kwaliteit van bestaande data is bepalend in de adoptie van nieuwe ontwikkeling in de digitale transformatie.’

Het is niet nieuw dat informatie tussen personen, teams of organisaties gedeeld wordt. Door de opkomst van grote hoeveelheden data en de potentiële waardevolle informatie die daarin verschuild zit, strijden organisaties om data. Het delen van data is hier een belangrijk onderdeel in. Met data sharing wordt het mogelijk om dezelfde sets gegevensbronnen te distribueren met meerdere gebruikers of applicaties, terwijl de gegevensgetrouwheid behouden blijft voor alle entiteiten die de gegevens verbruiken. Om een goed totaalbeeld te krijgen van hoe een organisatie ervoor staat, kan het hebben van een eilandcultuur/werken in silo’s een obstakel zijn. Durf en daadkracht zijn nodig van leiders binnen de organisatie om teams en afdelingen bij elkaar te brengen om datadeling mogelijk te maken.

Data sharing eindigt op de vijftiende plek van belangrijkste it-ontwikkelingen komend jaar. Hierbij wordt aangegeven dat het toegepast wordt door middel van datamanagement, data-integratie en dataconsolidatie. Hierdoor kan onderling gebruik worden gemaakt van bronnen en wordt consistentie verhoogd.

Data ethics & regulations

Een belangrijk onderdeel van de digitale transformatie die zich voltrekt, is data: de basis van onze informatiesamenleving en een digital asset met grote waarde. De laatste tijd ontstaan er steeds vaker discussies op het gebied van ethiek en regulatie. In het IT Trendsonderzoek komt de trend data ethics & regulations op de elfde positie van de 23 trends. Verder kijkend naar de cijfers blijkt dat de helft van de respondenten aangeeft redelijk bekend te zijn met tot een expert te zijn op dit onderwerp. De helft geeft eveneens aan dat het de komende twaalf maanden (heel) veel prioriteit heeft.

‘Tot nu toe gaan de digitale ontwikkelingen een stuk sneller dan (zelf)regulering en het nadenken over de ethische consequenties van grootschalige datatoepassingen’, merkt Supply Value-consultant Marlon Dias op. ‘Steeds vaker voorkomende issues in het datadomein, leiden tot meer aandacht voor hoe datatoepassingen op een ethische manier ingezet kunnen worden en hoe misbruik via (zelf)regulering voorkomen kan worden. Risico’s met betrekking tot opslag en gebruik van data zijn hierbij onder te verdelen in dataverzameling en -gebruik, ai en machine learning en datamanipulatie. Kijkend naar deze onderwerpen zien we in de praktijk een toenemende bewustwording en acties bij zowel bedrijven als overheid op het gebied van data ethics & regulations. Hierbij lijkt privacy en cybersecurity nu bovenaan te staan in acties van organisaties: de AVG en de toenemende aandacht en maatregelen op het gebied van cybersecurity en privacy zijn duidelijke voorbeelden van wetgeving en zelfregulering.’

Digital chain

Een digital chain (of digital supply chain) is een geheel/keten van operationele en logistieke processen die allemaal ondergebracht zijn in een passende oplossing, waarbij alles real time met elkaar verbonden is. De bedrijfsprocessen sluiten naadloos op elkaar aan en de systemen van alle betrokkenen zijn met elkaar geïntegreerd. Bij het goed inrichten van een digital chain spelen een aantal factoren een rol: ketens van in- en externe klant-leverancier-relaties, kostenreductie en een scheiding tussen regie op de (ict-)keten en de (ict-)levering zelf.

Een belangrijke keuze die bij steeds meer organisaties speelt is wat van de it in eigen beheer te houden en wat uit te besteden. Dit wordt ook bevestigd in het IT Trendsonderzoek waar de helft van alle respondenten al veel prioriteit aan dit onderwerp geeft. ‘We zien een ontwikkeling waarbij met name de cloud een steeds belangrijkere rol gaat spelen en deze activiteiten buiten de deur geplaatst gaan worden’, aldus Supply Value-consultant Roy Wassen.

De belangrijkste motivatie voor outsourcen is in de meeste gevallen het verlagen van kosten, maar er zijn ook een aantal andere ontwikkelingen die een rol kunnen spelen bij de keuze voor in- of outsourcen. ‘Eén van deze ontwikkelingen is de toename van cyberdreigingen en datalekken’, licht Wassen toe. Kiezen voor insourcing kan het verliezen van vertrouwelijke informatie verminderen doordat de informatie binnen de muren van de organisatie blijft. Een ander voordeel is dat je met insourcen meer controle op de uitvoering hebt – wat in veel gevallen de time-to-market zal versnellen – omdat je direct invloed hebt op wat er gebeurt, hoe het gebeurt, wanneer het gebeurt en door wie het gebeurt. Een uitdaging bij insourcen is om geschikt personeel te vinden met specifieke expertise die zeer schaars in de markt is.’

Een ict-regieorganisatie is een organisatieonderdeel dat verantwoordelijk is voor de afstemming van vraag en aanbod binnen de kaders van beleid en strategie van de organisatie. De organisatie bestaat uit twee onderdelen: een deel dat focust op de klant (vraag) en een deel dat focust op de leverancier (aanbod). Hierbij functioneert het als een keten. De vraagkant heeft als startpunt de implementatie, instandhouding en verbetering van bedrijfsprocessen, en omschrijft de functionele ict-vereisten die nodig zijn voor de ondersteuning van deze processen (business it-alignement). Het gaat om de juiste dingen doen. Waar de aanbodzijde de taak heeft om te onderzoeken welke mogelijkheden de markt biedt en of de vereisten vanuit de vraagkant tegen de juiste prijs kunnen worden ingezet, richt de aanbodzijde zich op efficiëntie door de dingen op de juiste manier te doen. Twee derde van de respondenten gaf bij het onderzoek aan hiermee bekend te zijn.

Ketenoptimalisatie gaat over het zoveel mogelijk samenwerken, delen van informatie en standaardiseren van processen. Dankzij de toenemende digitalisering, het internet of things en big data-analyse kan een keten zich onderscheiden van die van een concurrent. Daarmee verschuift het krachtveld van concurrentie tussen bedrijven naar concurreren tussen ketens. De mate waarin dit gebeurt is uiteraard afhankelijk van de markt en het product of dienst dat een organisatie levert. Maar of je nu een snoepfabrikant bent, een haven, luchthaven of een ziekenhuis, het optimaal inrichten van de keten is de trend. We zien dit ook terug in het IT Trendsonderzoek, want 60 procent van de respondenten verwacht het komend jaar hier veel prioriteit aan te geven.

‘De capaciteit om de samenwerking aan te sturen bepaalt de effectiviteit van de keten die de specifieke klantvraag moet invullen’, meent Supply Value-consultant Eric Tolhuisen. ‘Daarvoor is nodig dat medewerkers meegaan in organisatorische en digitale ontwikkelingen, waar leiderschap een belangrijke rol in speelt. Denk hierbij aan een noodzakelijke breuk met de traditionele opvattingen over concurrentie en bedrijfsvoering. Maar ook het vermogen om kennis en data te kunnen en willen delen met ketenpartners, outsourcing naar specialisten en regievoering ontwikkelen zich snel.’ Twee belangrijke ontwikkelingen hierin zijn volgens Tolhuisen processtandaardisatie en ketenoptimalisatie.

Digitale transformatie

Een transformatie betekent letterlijk het overgaan van de ene in de andere (organisatie)vorm. Digitale transformatie is dan ook technologie-overstijgend, waar een heldere visie een belangrijke rol speelt, en omvat zowel een culturele als een bedrijfsovergang. Het is een veranderde kijk op klantervaring, bedrijfsmodellen en processen die inmiddels breed wordt toegepast en als doel heeft het vinden van nieuwe manieren om waarde te leveren, inkomsten te genereren en efficiëntie te verbeteren. Bijna de helft van respondenten heeft één van de trends binnen het thema digitale transformatie genoemd in de top drie van it-trends voor 2023. Hieronder vallen datagedreven besluitvorming, digitaal leiderschap en de transitie van sla naar xla. Datagedreven besluitvorming is daarbij duidelijk het meest genoemd en behoort dan ook tot de top drie van alle it-trends.

Datagedreven besluitvorming gaat over het gebruiken van feiten, statistieken en andere geverifieerde data om weloverwogen beslissingen te nemen. Vaak worden deze overwegingen gemaakt op basis van modellen of dashboards waarin de doel- en handelings-kpi’s zijn verzameld. Hierdoor kunnen organisaties makkelijk inzien hoe het ervoor staat en bijsturen op basis van actuele inzichten. Een uitdaging binnen datagedreven besluitvorming is het kiezen van de juiste data voor de besluitvorming, aangezien er steeds meer data beschikbaar zijn. Welke data – en welke informatie daaruit – is dan daadwerkelijk van belang voor het nemen van beslissingen?

In het IT Trendsonderzoek wordt bevestigd dat datagedreven besluitvorming een belangrijke ontwikkeling is binnen it. Meer dan de helft van de respondenten geeft aan de komende twaalf maanden veel tot heel veel prioriteit hieraan te geven. Ook is het overgrote deel van de respondenten (bijna 90 procent) minstens enigszins bekend met de trend. Tenslotte staat datagedreven besluitvorming dit jaar in de top drie van belangrijkste trends volgens de respondenten van het onderzoek.

‘Deze trend ontwikkelt zich doordat toepassingen als voorspellende modellering en andere (simulatie)modellen vaker worden gebruikt om ervoor te zorgen dat grote datasets op een geautomatiseerde manier verwerkt kunnen worden tot bijvoorbeeld een overzichtelijk dashboard’, meent Supply Value-consultant Elise Potters. ‘Met nieuwe technologieën zoals artificial intelligence worden dit soort toepassingen nog toegankelijker.’

Het vinden van de juiste balans tussen technologische ontwikkelingen en de snelheid waarmee de organisatie en de mensen daarin deze kunnen adopteren is een vaardigheid die voor iedere cio cruciaal is geworden. Digitaal leiderschap in 2023 zal gaan over het effectief gebruik van nieuwe technologieën door de (steeds schaarser wordende) professional. Het vertalen van disruptieve ontwikkelingen in andere sectoren naar mogelijke ontwikkelingen in de eigen sector is niet langer een vrijblijvende activiteit maar bittere noodzaak. Daarbij is deze it-trend vooral mens-gerelateerd: de digitale leider leidt vanuit de gemaakte keuzes de digitale transformatie van de organisatie. Dit wordt daarom meer en meer een kerntaak van de cio. Twee derde van de respondenten geeft aan enigszins bekend te zijn met tot expert te zijn in digitaal leiderschap. 60 procent van de respondenten geeft er een gemiddelde tot zeer hoge prioriteit aan voor 2023.

‘De afgelopen jaren heeft de pandemie veel digitalisering teweeggebracht en was het verschil tussen technology push en business pull nauwelijks merkbaar’, verduidelijk Supply Value-consultant Geerten Peek. ‘De exponentiële groei van online samenwerken, online vergaderen en op afstand werken werkt ook door in de meest menselijke interacties zoals bij het consulteren van de huisarts of medisch specialist. Dit gaat op de achtergrond echter nog vergezeld van andere exponentiële ontwikkelingen die het komende decennium onze levens en ons zakelijk verkeer zullen transformeren. Denk daarbij aan ai, robotics, de dekkingsgraad en spreiding van digitale communicatie en in nog grotere mate virtual en augmented reality, 3d-printing, nanotechnologie en biotechnologie.’

Een service level agreement (sla) is een overeenkomst tussen een dienstverlener en een klant waarbij belangrijke, meetbare componenten van de te verlenen dienst aan bod komen. Een tekortkoming van de sla is echter dat het de algehele klantbeleving buiten beschouwing laat. Als gevolg van deze discrepantie is er een shift ontstaan naar de zogeheten experience level agreement (xla). ‘Door de focus te verleggen van het technische vlak naar de klantbeleving, worden doelen vastgelegd vanuit het perspectief van een eindgebruiker waarbij de ervaring van de klant centraal staat’, aldus consultant Peek. ‘Deze doelen bevatten criteria en kpi’s met de nadruk op de waargenomen kwaliteit van de it-diensten. Waar sla’s prestaties meten op basis van de output, doen xla’s dat door middel van de uitgangspositie en het waardeoordeel van de eindgebruikers.’

Dat de overgang naar xla een recente ontwikkeling is, blijkt ook uit de enquêteresultaten: 9 procent is redelijk bekend met de trend en 15 procent is zeer bekend of zegt zelfs een expert te zijn, wat tezamen neerkomt op ongeveer een kwart van de ondervraagden. Bovendien wordt het belang van xla door deze groep benadrukt. Meer dan 62 procent van de respondenten die bekend zijn met xla, geeft er een hoge prioriteit aan.

Iot(-security)

Het internet of things-technologie (iot) is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Iot is de verzamelnaam voor een communicatiesysteem van onderling verbonden apparaten dat gegevens overdraagt zonder enkele voorwaarde van expliciet menselijke of computerinteracties. Het draait op semi-intelligente infrastructuur. Infrastructuur die op basis van gemeten informatie min of meer zelfstandig beslissingen kan nemen. Het gaat bij iot vaak over apparaten die door middel van een ingebouwde of toegevoegde sensor, informatie uit de omgeving ophalen. Deze informatie kunnen ze vervolgens doorgeven aan andere apparaten of mensen, maar ze kunnen er ook intelligent mee omgaan door er zelf op te acteren. Dit acteren gebeurt steeds vaker zonder tussenkomst van een mens. Dit kan omdat er vooraf kaders worden meegegeven aan de ‘things’.

Door iot wordt de wereld dus steeds een stukje slimmer en worden processen efficiënter. Succesvolle toepassing van iot valt of staat met het goed inrichten van het iot-ecosysteem. In een iot-ecosysteem komen techniek, processen, organisatie, leveranciers en gebruikers samen. Dit zijn heel wat onderdelen die nauw op elkaar aangesloten dienen te zijn en moeten communiceren met elkaar. Het is dus van belang om een iot-ecosysteem met zorgvuldigheid te bouwen en beheren.

Het einde van de groei van iot is nog lang niet in zicht, toch is 50 procent van de respondenten enigszins of totaal onbekend te zijn met de beveiliging van iot. Vandaar dat deze trend expliciet wordt aangeduid in het IT Trendsonderzoek. ‘Naarmate het aantal iot-apparaten toeneemt, nemen ook de daaraan verbonden risico’s toe’, meent Supply Value-consultant Robin Boots. ‘Aangezien de meeste van deze apparaten met elkaar interageren, hebben ze de neiging veel meer gegevens en informatie door te geven dan wij kunnen bevatten. Slordigheden in hun werkprocessen kunnen volstaan voor hackers om schade aan te richten. De veiligheidsrisico’s van iot-apparaten krijgen nog niet de bijbehorende aandacht die iot-beveiliging dient te ontvangen. Toch is dit een cruciale trend door de exponentiële groei aan toepassingen.’

It-infrastructuur & cloud

Een betrouwbare en veilige it-infrastructuur vormt de basis voor een stabiele digitale bedrijfsvoering. Het omvat alle it-voorzieningen – zowel hardware als software – die nodig zijn ter ondersteuning van bedrijfsprocessen. Bij een traditionele it-infrastructuur zijn alle onderdelen in eigen beheer en in bezit van de organisatie. Het gebruikt fysieke datacentra voor het opslaan van data en draaien van het systeem. Een alternatief waar steeds meer organisaties op overstappen is cloud computing. Bij deze optie is de gehele it-infrastructuur via het internet toegankelijk. Naast de lagere kosten zijn ook schaalbaarheid, weerbaarheid, flexibiliteit en eenvoudig gebruik van software voordelen.

De afgelopen jaren behoorde de cloud in het IT Trendsonderzoek altijd tot de top drie top prioriteiten volgens it-professionals. Ook dit jaar zien we dat de cloud veelvuldig genoemd wordt. Daarbij wordt aandacht gegeven aan de transitie van applicaties naar de cloud (cloud native) en wordt er gekozen voor een best-of-breed-strategie. Dit houdt in dat er niet wordt gekozen voor één totaalpakket van software, maar voor de beste oplossing voor ieder specifiek organisatieonderdeel.

‘Afgelopen jaar bleek uit het IT Trendsonderzoek dat respondenten die cloud als belangrijkste item aanwezen en de multi-cloud strategie vaak als belangrijkste trend zagen’, gaat Supply Value-consultant Marij Compagner op deze ontwikkeling in. ‘Bij deze strategie, waarbij applicaties verspreid worden over verschillende cloud-omgevingen, komt een uitdaging kijken: hoe zorg je voor een soepele integratie van al deze verschillende omgevingen? Hier speelt api-management een belangrijke rol. Application programming interfaces maken de communicatie tussen verschillende applicaties en programma’s mogelijk. In succesvol api-management worden api’s gebouwd, gepubliceerd en onderhouden in een veilige en schaalbare omgeving. Binnen een succesvolle digitale transformatie zijn it-systemen naadloos op elkaar afgestemd en wordt gebruik gemaakt van (externe) api’s.’

Onder de respondenten is bijna de helft totaal onbekend of enigszins bekend met api-management, terwijl 40 procent veel tot heel veel prioriteit geeft aan deze ontwikkeling komend jaar. Daarmee eindigt de ontwikkeling op de twaalfde plaats. Respondenten geven aan dat deze ontwikkeling waarde levert aan hun klanten, omdat zij op deze manier met hen communiceren. Ook intern levert het waarde, doordat software met elkaar kan communiceren middels api’s.

Een andere ontwikkeling binnen dit onderdeel is distributed ledger technology (dlt). Met dlt kunnen transacties op meerdere plaatsen tegelijk worden vastgelegd, door verschillende systemen met elkaar te koppelen. Dit heeft als voordeel dat de informatievoorziening veiliger is, omdat de informatie niet op één systeem staat. Daarnaast is de informatie altijd en overal bereikbaar, waardoor het minder vatbaar is voor storingen. De term dlt wordt vaak verward met de term blockchain. Goed om te beseffen is dat blockchain een type dlt is. Waar blockchain een keten van blokken is, behoeft dlt geen dergelijke keten.

Uit de resultaten van het IT Trendsonderzoek blijkt dat onder 55 procent van de respondenten dlt nog totaal onbekend is. Ook de prioriteit die gegeven zal worden aan dlt blijft komend jaar achter. 85 procent van de respondenten geeft aan weinig prioriteit aan de ontwikkeling te geven. ‘Toch blijft het nog open of er een toekomst is voor de ontwikkeling’, laat Thijs Latour in het midden. ‘Dlt kan in potentie de manier waarop organisaties werken drastisch veranderen.’

Smart industry

Smart Industry, oftewel de slimme fabriek, wordt gebruikt om productieprocessen in een productieomgeving (sneller) te optimaliseren en om beter inzicht te krijgen wat er in de fabriek gebeurt door middel van automatisering en gegevensuitwisseling. Bijvoorbeeld door middel van het koppelen en uitlezen van machines. Zo wordt de digitalisering naar een hoger niveau getild. Door het toepassen van cognitieve computing (systemen die ons denkproces deels of volledig kunnen overnemen), autonome cyber-fysieke productiesystemen, iot en cloud computing kunnen organisaties betere gepersonaliseerde producten en diensten mogelijk maken en hun productie-, leverings- en supply chain-processen verbeteren. Een voorbeeld van een toepassing van smart industry is robotic process automation (rpa).

‘Tegenwoordig nemen computers en softwarerobots in toenemende mate het werk over van mensen’, gaat Supply Value-consultant Jasmijn Bak op de trend in. ‘Rpa is het automatiseren van repetitieve handelingen door middel van software wat organisaties in staat stelt processen verder te digitaliseren. Rpa is met name geschikt voor repetitief werk met hoge volumes, waarbij de bijkomende voordelenkosten- en tijdbesparingen, korte doorlooptijden en foutloos werken zijn. De rpa-software is in staat om bestaande applicaties te interpreteren, data te veranderen en te communiceren met andere digitale systemen via de normale gebruikersinterface. Het kan het beste toegepast worden in veelvoorkomende en voorspelbare processen.’

Rpa is geëindigd op de achtste plek van de top tien it-trends voor aankomend jaar. Het wordt door respondenten voornamelijk toegepast voor repetitief handmatig werk en routine werkzaamheden, zoals administratie van klanten. Met rpa worden deze processen geautomatiseerd en de kans op fouten geminimaliseerd. De business driver is voornamelijk het verhogen van de efficiëntie om zo kostenbesparing te realiseren. Met data-analyse wordt inzicht verkregen om de systemen aan de voorkant beter te kunnen inrichten. Met groeiende automatiseringsdomeinen en de wens om automatiseringspraktijken te consolideren, lijken organisaties zich steeds meer te concentreren op drie belangrijke gebieden: verbetering van rpa-governance; het automatiseren van complexere, end-to-end processen en het breder toepassen van rpa in het hele bedrijf voor schaalvergroting.

Vernieuwing van it-development

In de afgelopen jaren is it als werkveld enorm geëvolueerd, en daarmee ook de manier waarop it is georganiseerd. Maar niet alleen de it-organisatie blijft zich, ook de wijze waarop we it ontwikkelen en verbeteren heeft de afgelopen jaren een grote ontwikkeling doorgemaakt. Nu SAFe, Agile werken en Scrum breed geadopteerd zijn en niet meer als trend worden bestempeld, komen nieuwe ontwikkelingen binnen it-development boven die het waard zijn om op in te zoomen. In het IT Trendsonderzoek komen drie ontwikkelingen aanbod; design thinking, hybride projectmanagement en volwassenheid in it-alignment.

Eén van de meest creatieve methoden om de (door)ontwikkeling van nieuwe of bestaande it te benaderen is volgens Renée van Poppel design thinking. ‘Dit is een probleemoplossende aanpak die uitgaat van het creëren en testen van oplossingen. Design thinking komt voort uit de designwereld en is met name geschikt voor problemen waar geen bekende oplossing voorhanden is. Het is een manier van zowel denken als werken en gaat uit van leren door creëren: we leren wat we willen maken door het al doende te maken.’

In de brede toepassing van design thinking voor it-ontwikkeling is er nog wat terughoudendheid om het toe te passen. Voor oplossingen van problemen waar de optimale oplossing niet op voorhand duidelijk is, is de investering het vaak meer dan waard. Desalniettemin geeft minder dan 30 procent van de respondenten aan zeer bekend met of expert te zijn op het gebied van design thinking. De verwachting is dat wanneer de positieve ervaringen meer bekendheid krijgen, en er meer wordt gedeeld over succesvolle ontwikkeltrajecten aan de hand van design thinking, de toepassing populairder zal worden en ook in volwassenheid toeneemt als methode.

It-development wordt van origine vaak op een projectmatige manier aangepakt. Waar deze projecten aanvankelijk zeer gefaseerd werden opgezet is er met de opkomst van het Agile werken een sterke tegenbeweging op gang gekomen waarbij er veel meer iteratief ontwikkeld wordt. Omdat er ook in een iteratief proces behoefte is aan goede governance, worden veelvuldig hybride vormen van projectmanagement toegepast. Hybride projectmanagement is het toepassen van een combinatie van projectmanagement en ontwikkelmethoden.

‘Ondanks dat de methode van ontwikkeling bepalend kan zijn in het succes van een ontwikkeltraject, wordt over het algemeen weinig stilgestaan bij of bewuste keuzes gemaakt in de wijze van projectmanagement’, meent Van Poppel. ‘Het valt op dat er na de hype van Scrum-Agile werken nauwelijks wordt nagedacht over een bestendige aanpak die het beste van beide werelden combineert.’ Deze observatie wordt bevestigd in de resultaten van dit onderzoek. Ongeveer 50 procent van de respondenten geeft namelijk aan weinig tot geen prioriteit te gaan geven aan hybride projectmanagement als specifieke methode/ontwikkeling.

Volwassenheid in it-alignment beslaat de professionalisering van de samenwerking tussen de it-afdeling en de afnemende afdelingen binnen een organisatie, en daarmee de explicietere aansluiting van it-ontwikkelingen aan de organisatiedoelstellingen. Hierbij is het een sterke ontwikkeling dat er toegewerkt wordt naar een partnership tussen ‘klant’ en ‘leverancier’ met sla’s of xla’s in de beheerfase en co-creatie in de (door)ontwikkelfase. Deze ontwikkeling past goed in het beeld dat it steeds meer erkend wordt als partner voor de bedrijfsvoering en uitvoerders van de primaire processen binnen een organisatie.

‘Om deze samenwerking professioneel te organiseren wordt er gekeken naar bekende en nieuwe methodes’, vervolgt Van Poppel. ‘In de ontwikkeling wordt veel in co-creatie gewerkt. Dit kan in de vorm van (Scaled) Agile maar wordt ook vaak toegepast in een meer generieke manier waarbij er naar it-ontwikkeling wordt gekeken als een gezamenlijke verantwoordelijkheid om een kwalitatief sterk product op te leveren. Dit is een significante ontwikkeling vergeleken met de situatie waarbij it de schuld kreeg van een product dat onvoldoende aansloot bij de wensen, en de klant de schuld kreeg van een moeilijk te beheren product. Naast de ontwikkelfase is er ook in de beheerfase een professionalisering van de samenwerking te zien.’

In verhouding met andere ontwikkelingen staat volwassenheid in it-alignment niet benoemd als topprioriteit. Toch geeft 30 procent van de respondenten aan het verhogen van de volwassenheid in it-alignment veel of heel veel prioriteit te geven volgend jaar. Een reden die respondenten hiervoor aangeven is dat het de kwaliteit van producten verhoogt en het meer ruimte biedt om de klant medeverantwoordelijk te maken voor het stellen van kaders, zoals op het gebied van architectuur en security, wat het onderling begrip vergroot.