Digitalisering krijgt een prominente rol bij de beleidsontwikkeling van de rijksoverheid. Bij het maken van nieuwe wetten en regels wordt voortaan nadrukkelijk stilgestaan bij zaken als informatiebeveiliging en privacy. Al direct moet er oog zijn voor de kansen en risico’s van digitalisering en informatievoorziening. Aan de voorkant dient rekening te worden gehouden met de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van het beleid, zodat het aan de achterkant goed terechtkomt in de systemen.
Dat schrijft staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering) aan de Tweede Kamer in een brief over de ‘routekaarten I-strategie Rijk’. Ze geeft daarmee een voorproefje op de werkagenda die na de zomer naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Haar ministerie (BZK) is een stuk concreter dan vorig jaar september toen de I-strategie voor de jaren 2021–2025 werd ontvouwd. Van Huffelen komt daarmee tegemoet aan de kritiek van de Kamer dat die in september 2021 gepubliceerde strategiebrief meer op een reclamebrochure vol holle frasen leek dan een duidelijke verwoording van het beleid.
Cio’s
De chief information officers (cio’s) van de Haagse ministeries en hun grote uitvoeringsinstanties hebben grote invloed gehad op de drie belangrijkste speerpunten voor de komende drie jaar. Zij hebben zich beraden over de vraag wat prioriteit behoeft. Naast het centraal stellen van digitalisering en informatievoorziening bij de ontwikkeling van nieuw beleid zijn dat digitale weerbaarheid en I-vakmanschap.
Bij de versterking van de digitale weerbaarheid loopt de overheid behoorlijk achter. Incidenten hebben vaak ernstige gevolgen, zowel financieel als voor het vertrouwen in de overheid. Meer concreet gaat Van Huffelen zoveel mogelijk ‘red-teaming’ faciliteren. Dit door ethische hackers laten testen van de veiligheid van systemen wordt standaard bij de rijksoverheid. Al dit jaar nog kunnen alle ministeries starten met het houden van een oefening op minimaal één organisatieonderdeel. Uiterlijk 2023 moeten bovendien alle relevante rijksorganisaties op het Nationaal Detectienetwerk zijn aangesloten. Nu is dat 90 procent. In 2024 geldt voor rijksambtenaren voor wie het in hun functie relevant is, een verplichte basistraining digitale weerbaarheid.
Vakmanschap
Als derde krijgt de bevordering van expertise en vakmanschap topprioriteit. Zonder voldoende kennis is de I-strategie gedoemd te mislukken. Met de krapte op de arbeidsmarkt is dat een groot vraagstuk. Van Huffelen wil daarom jong digitaal talent verleiden om bij de overheid te gaan werken, en tegelijkertijd ervaren krachten behouden. Ook wordt er ingezet op extra I-training en -scholing van rijksambtenaren. Zittende collega’s krijgen een, wat de bewindsvrouw noemt, ‘I-injectie’. Voor deze ambtenaren ontwikkelt de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (Radio) de komende jaren extra opleidingsmateriaal. Denk aan e-learnings, podcasts, webinars,en microlearnings om het I-bewustzijn te vergroten. Voor specifieke doelgroepen komt er maatwerk in de vorm van meerdaagse opleidingen.
Naast deze drie topprioriteiten zijn er nog zeven andere routekaarten waaronder het actualiseren van de cloudstrategie, realisatie van de Nationale Cryptostrategie en meer inzicht in opensource.
De cio’s van de Haagse ministeries en hun grote uitvoerders zijn niet alleen bij de totstandkoming van de strategie betrokken, maar gaan ook de implementatie doen. Elk hoofdthema krijgt als portefeuillehouder één cio of een duo.
“Aan de voorkant dient rekening te worden gehouden met de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van het beleid, zodat het aan de achterkant goed terechtkomt in de systemen.”
De vraag is of we daarmee niet de menselijkheid verliezen als we kijken naar het platslaan van de werkelijkheid in digitale systemen waarvan de achterkant niet zo transparant is aangaande onrechtmatige koppelingen tussen informatieverzamelingen die voor een geheel ander doel wettelijk verplicht zijn gesteld. Ik hoef maar toeslagenaffaire te roepen om hierin een beeld op te roepen, pijnlijke conclusie van m.n. Pieter Omtzigt over verstrengeling van belangen binnen de ambtelijke organisatie heeft het vertrouwen in de overheid uiteindelijk geen goed gedaan. Iets met een Juvenalis dilemma wat ook een ‘red team’ niet op gaat lossen als er bestuurlijk niet iets veranderd.
Nu weet ik dat ze in Den Haag geen actief geheugen hebben en denken dat nieuwe poppetjes weer een geheel nieuwe ronde van kansen geeft maar het tekort aan vakkundig personeel is geen nieuws. Dat merken we dagelijks met een kabinet dat niet gehinderd is door enige kennis, de ‘I-injectie’ geeft al aan dat het een puinhoop gaat worden omdat je ambtenaren niet zo makkelijk van een update voorziet als een computer. Want als het zo makkelijk was dan hadden we ministers al een dubbele dosis gegeven.