Digitale transformatie is een continu leerproces

Ik roep het vaker: de eerste it-toepassing was ongetwijfeld het telraam een paar tienduizend jaar geleden. Ik ga er even vanuit dat onze jager-verzamelaar-voorouders al slim genoeg waren om zoiets te maken. In de grot moest toch ook de boekhouding van gedroogd vlees, noten en vruchten worden bijgehouden. Zelfs ruim voordat het schrift 5500 jaar geleden werd uitgevonden – dat was natuurlijk ook een it-toepassing met als technologie: kleitablet en stokje of pen, inkt en papier.

In de twintigste eeuw kon er eindelijk serieus werk worden gemaakt van de informatietechnologie. Al in het begin van die eeuw begonnen banken en industriële grootbedrijven, ook in Nederland, met de grootschalige informatieverwerking. Met de grote werken van Alan Turing en de Nederlandse wiskundige Edsger Dijkstra – Dijkstra’s belang voor de it wereldwijd is bij het grote publiek totaal onderbelicht, google hem even voordat je verder leest en kijk meteen even welke eer Google hem bracht na zijn overlijden – belandden we in de huidige eeuw toen het mobieltje zijn intrede deed. 

In de tijd tussen het telraam en het kleitablet was er ruim voldoende tijd om over de gevolgen na te denken. Om te leren. Ook met vroegere innovaties als de boekdrukkunst (vijftiende eeuw) en de typmachine (negentiende eeuw) was het nog tamelijk overzichtelijk. Maar de technologische ontwikkelingen van de digitale transformatie hebben onmiskenbaar een versnelling in zich, waardoor we in toenemende mate de verschillende stappen moeilijk kunnen overzien. Vanaf het telraam is dit eigenlijk de voorzichtig opstartende digitale transformatie. Die werd vooral getriggerd door onze nieuwsgierigheid of we onze mentale vermogens konden overdragen aan nieuw te ontwikkelen externe technologie, dat wil zeggen: anders dan onze hersenen. Die nieuwsgierigheid leidde tot veel experimenten en innovaties. 

Fight complexity with complexity

De maatschappij lijkt door het mobieltje blijvend veranderd. Vrijwel iedereen heeft dat persoonlijk zakcomputertje bij zich als die de deur uit gaat. En voor vrijwel alles wordt die erbij gepakt, mocht er een vraagstuk opkomen waar het brein zelfstandig niet uitkomt. Wat is de kortste route naar mijn bestemming? Welke slaapplaats kan ik boeken? Welke afvalbak moet ik morgenochtend buitenzetten? Er is tegenwoordig ook voor vrijwel alles een app die onze dagelijkse besognes kan ondersteunen. 

Terwijl vroege it-systemen vooral mensen ondersteunden bij relatief eenvoudige mentale taken, zoals berekeningen en het opslaan en repliceren van informatie, zijn meer en meer van onze mentale vermogens binnen het bereik van deze zich snel ontwikkelende technologie gekomen. Of we de veranderingen die deze digitale transformatie met zich meebrengt nu leuk vinden of niet, de evolutie van deze digitale technologie zal niet ophouden. De technologie wordt steeds krachtiger en bekwamer.

En vrijwel al die ontwikkelingen gaan organisch. Er zijn in de loop der jaren vele kleine stapjes gezet, telkens met de interesses, sympathieën en antipathieën van de consumentengemeenschap in het achterhoofd. Hoe het geheel zich ontwikkelde was een complex geheel. De evolutie ging snel en elke stap leek een duidelijk voordeel voor de maatschappij als geheel op te leveren. En als dat niet zo was, was het de complexiteit die dat bijstelde. Fight complexity with complexity. Of ook de individuele mens erop vooruit is gegaan, valt te bezien. Tot zover de evolutie van it voor de consument. 

Onbeheersbare complexiteit

De evolutie van it-systemen binnen ondernemingen volgde een ander pad. In plaats van het snel produceren van aanpasbare componenten, waar snelle feedback zorgde voor nodige aanpassingen, implementeerden de meeste ondernemingen ingewikkelde megasystemen, bedoeld om een breed scala van menselijke taken over te nemen. Daarbij was altijd het uitgangspunt dat dergelijke systemen het werk efficiënter, betrouwbaarder en goedkoper zou maken.

Wat die ondernemingen niet zagen is dat deze overgeorganiseerde systemen onvermijdelijk leidden tot onbeheersbare complexiteit. De verwachte voordelen bleven uit. Dat leidde ertoe dat it in de organisatie steeds verder achterop raakte en soms zelfs helemaal tot stilstand kwam. Grote, ingewikkelde en traag evoluerende systemen kunnen het tempo gewoon niet bijhouden – hier kan de complexiteit de complexiteit niet ‘bevechten’ – en worden ingehaald door een door een veelheid van kleine, gerichte componenten vergelijkbaar met de mobiele telefoon.

Hard werken

Wat is dan digitaal transformeren? Ik denk dat de mate waarin de informatiestroom en de beschikbaarheid van informatie en te nemen beslissingen geautomatiseerd is en het gemak waarmee deze automatisering kan worden aangepast aan de veranderende behoeften van de onderneming een maatstaf is voor de mate van ‘digitaal’ zijn. Dat draait om leren, leren en nog eens leren. Digitale transformatie wordt gedreven door de behoefte van onze ondernemingen om informatie de leidende kracht te maken voor de manier waarop zij waarde produceren. 

Digitaal transformeren draait nooit louter om technologie. Het doelgericht transformeren van een onderneming is hard werken. Wanneer de automatisering verandert, moeten veel andere onderdelen ook veranderen, waarbij de menselijke kant van de onderneming vaak veel groter is dan de technologische kant.

(Dit artikel verscheen eerder in Computable-magazine #02-03/22.)