De gemeentelijke ict kan aanzienlijk beter en efficiënter. Veel valt te winnen door een nauwere samenwerking tussen lokale overheden en hun leveranciers. Tot die conclusie komen Kees Groeneveld en Herman Timmermans in hun boek ‘Reset de Gemeentelijke Ict’. Volgens de auteurs, als consultant en interim-manager gepokt en gemazeld in de overheids-ict, zijn gemeenten toe aan een fundamentele heroriëntatie.
Gemeenten moeten zich grondig bezinnen op de manier waarop zij hun processen met ict ondersteunen. Thans regelt elke gemeente dat op eigen wijze. Terwijl een hoge mate van standaardisatie mogelijk is, verliezen lokale overheden zich in duur maatwerk. Ze maken het zichzelf nodeloos ingewikkeld. Telkens weer wordt het wiel opnieuw uitgevonden zonder dat de gemeentelijke dienstverlening daardoor beter wordt. Volgens Groeneveld en Timmermans is maatwerk onnodig omdat elke gemeente grotendeels dezelfde taken uitvoert.
Het boek beschrijft hoe gemeenten hun ict-inspanningen en de relatie met hun ict-leveranciers kunnen herinrichten. Daarbij zijn Groeneveld en Timmermans wars van de abstract diplomatiek geformuleerde beschouwingen waar overheidsdienaren zo dol op zijn. In plaats daarvan bieden zij concrete handvatten om het zoekgeraakte evenwicht tussen zelf doen en uitbesteden te herstellen.
Rommelt
Timmermans mist een overall-visie bij gemeenten met betrekking tot ict. Hierdoor rommelt iedereen maar wat aan. Veel noodzakelijke bouwstenen zijn standaard beschikbaar. Voor de ondersteuning van de dienstverlening hoeft niet steeds iets nieuws of extra’s te worden bedacht. Gemeenten moeten vooruitkijken welke toegevoegde waarde reeds beschikbare ict voor allerlei gemeentelijke processen kan hebben. Door onderling ervaringen te delen en oplossingen te gebruiken die elders goed werken, zijn veel kosten te besparen.
Dat komt naar voren bij het verwerven van licenties. Daar kan veel meer gezamenlijk worden opgetrokken. Neem bijvoorbeeld Microsoft 365, cloudsoftware die op grote schaal wordt gebruikt. Timmermans begrijpt niet waarom bijvoorbeeld Justitie, Onderwijs en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) op dat punt geen gezamenlijke visie ontwikkelen. Nu onderhandelen ze allemaal los van elkaar met Microsoft over de leveringsvoorwaarden.
Samenwerking moet veel meer hoofdzaak zijn, geeft Groeneveld aan. Hier ligt een taak voor de bestuurders van de gemeenten. Zeker bij taken die vanuit de Gemeentewet worden voorgeschreven, zou standaardisatie het uitgangspunt moeten zijn. Helemaal fout is het als gemeenten daarbij beter willen zijn dan andere of zich daarop voorstaan. Een gemeentelijk portaal bijvoorbeeld hoeft geen bijzonder ‘onderscheidend’ design te hebben. De rode draad in het boek is dat gemeenten zich qua ict helemaal niet moeten proberen zich te onderscheiden. De ict moet gewoon goed en veilig de dienstverlening ondersteunen. Dat is het, meer niet.
Op eigen houtje
Probleem is dat niemand corrigerend kan optreden. De ambtenaren die met de ict zijn belast, kunnen op eigen houtje opereren. Standaardisatie valt niet af te dwingen. Ook de VNG kan haar leden niets opleggen. Wel zou deze vereniging op sommige (nieuwe) gebieden meer het voortouw kunnen nemen. Neem bijvoorbeeld cloud computing. Een gemeenschappelijk beleid ontbreekt op dit gebied. Elke gemeente maakt eigen keuzes. Gevolg is een hele lappendeken aan oplossingen. Daarmee neemt de kans toe dat niet wordt voldaan aan eisen van privacy en security. Omdat gemeenten los van elkaar acteren, komt er onvoldoende lijn in de verschillende ontwikkelingen. Dan gaat het fout lopen en moeten noodverbanden worden gelegd.
Overheidsdiensten zijn te sterk versnipperd. Dat komt nadrukkelijk naar voren in de coronacrisis en bij de recente watersnoodramp: daar zie je hoe belemmerend al dat maatwerk werkt. De sterke regionalisering in combinatie met duidelijk en collectief beleid wreekt zich in crisissituatie. Voorbeelden zijn de Veiligheidsregio’s en de GGD. De sterke opdeling werkt dan averechts. De sturing blijkt dan moeilijk.
Autonomie
Timmermans hamert op complexiteitsreductie. Doordat gemeenten vanuit hun autonomie telkens individuele keuzes maken, wordt alles enorm ingewikkeld. Allerlei technologie moet met elkaar worden verbonden. Maar iedere gemeente kiest weer voor een andere mix van on-premise, private en publieke cloud. Straks hebben we 350 verschillende varianten. Dan wordt doorontwikkeling wel heel moeilijk.
Gemeenten besteden veel uit aan externe leveranciers en providers. Dat heeft voordelen, maar het leidt ook tot onnodige versnippering van kennis, capaciteit en middelen. Cloud computing wordt op verschillende manieren toegepast, ook het aantal soorten software is enorm uitgebreid. Bovendien verschillen de afspraken met leveranciers.
Beveiliging
Een forse uitdaging vormt bovendien de beveiliging. De neiging bestaat om dit probleem vooral met veel regels, voorschriften en controles te lijf te gaan. Maar volgens Timmermans is het veel beter meteen bij de bouw van de infrastructuur alles goed in te richten. Hij maakt een vergelijking met een huis. Het is veel goedkoper de architect meteen een veilig ontwerp te laten maken in plaats van naderhand een huis veiliger te maken.
Uit de praktijk weet Groeneveld dat gemeenten simpel over security nadenken. Ze veronderstellen dat het voldoende is om aan leveranciers de eis te stellen dat ze volgens de ISO-norm 27001 werken. Dit betekent niet dat de gemeentelijke veiligheid daarmee op een hoog niveau ligt. De achterdeur bij de gemeente zelf kan nog altijd openstaan. Het gaat veeleer om de implementatie. De leverancier kan wel allerlei certificaten hebben, maar het gaat mis als voor de toegang tot gemeentelijke systemen het admin-wachtwoord ‘Welkom2020’ wordt gebruikt zoals de gemeente Hof van Twente deed.
Behappen
Groeneveld drukt gemeenten op het hart niet te veel soorten software te gebruiken die aan elkaar moet worden gekoppeld. Voor een kleine gemeente is dat nauwelijks meer te behappen. Werk onderling meer samen en ontwikkel gezamenlijk meer kennis. Ga niet zelf individueel allerlei dingen regelen. Probeer uniformiteit aan te brengen bij alle it-middelen die de dienstverlening ondersteunen.
Timmermans raadt aan om als eerste de ict-infrastructuur aan te pakken. Als die is gestandaardiseerd, is de basis gelegd voor de verdere ontwikkeling. Vervolgens valt te denken aan het stroomlijnen van de applicaties, het bewerken van data en de opslag ervan. Net zoals de auto-industrie met platformen werkt op basis waarvan verschillende modellen worden uitgebracht, zo kunnen gemeenten ‘onder de motorkap’ meer uniform werken. Meer schaalgrootte leidt tot een hogere efficiëntie.
Applicaties kunnen als dat gewenst is, verschillen vertonen zonder dat maatwerk nodig is. Dit is mogelijk als ze parametriseerbaar zijn. Dat wil zeggen dat binnen de standaard van de leverancier afwijkingen worden aangebracht. Gevolg is dat je zulke applicaties kan upgraden naar nieuwe releases van de standaard.
Groeneveld raadt gemeenten aan wel enige terughoudendheid te betrachten met het toevoegen van nieuwe functies in standaardapplicaties. Ook leveranciers moeten niet te gemakkelijk meegaan met gevraagde wijzigingen. Willen gemeenten toch iets heel specifieks, dan zou je de afspraak kunnen maken dat dit alleen gebeurt wanneer ten minste vijf gemeenten dat ook willen. Gebeurt dat niet, dan moet je je afvragen of je idee wel zo geweldig is.
Volwassenheid
Timmermans en Groeneveld besluiten hun betoog met de oproep tot meer volwassenheid zowel aan de vraag- als de aanbodkant. Als dat gebeurt, valt in Nederland meer te bereiken met de huidige middelen. Want bij maatwerk rijzen de kosten de pan uit. Op bestuurlijk vlak moet in zo’n geval worden gezegd: ‘Dat gaan we niet doen. We kiezen voor een standaard.’ Helaas staan we in Nederland wat dat betreft nog aan het begin.
Eerste exemplaar
Het eerste exemplaar van het boek is afgelopen dinsdag aangeboden aan de Commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer. Het boek zal iedereen aanspreken die zich verantwoordelijk voelt voor betrouwbare en betaalbare ict in de publieke sector.
ISBN13: 9789461264763
Uitgeverij Haystack
Als we nou die decentrale oplossingen weer uniform gemaakt hebben, dan kan de regie eenvoudig naar de landelijke overheid.
zijn we weer terug bij af 😉
Binnen de VNG is er al een tijd lang een beweging gestart die precies hierop aansluit, dus om vanaf de buitenkant te roepen dat het allemaal kommer en kwel is, is wat te kort door de bocht. Deze beweging staat bekend als “Common Ground” en ik zou de heren echt willen uitnodigen daar eens kennis van te nemen. Daarin is ook al een beweging gemaakt om tot een CBI (Cloud Based Infrastructure) te komen. Dus veel denkwerk is al gezet. Concreet behelst de Common Ground o.a. een informatiekundige visie die in de markt bekend staat als een microservices architectuur. Hiermee kunnen we veel beter met gestandaardiseerde databronnen (basisregistraties) de BV Nederland organiseren. Inmiddels zijn er ook andere overheidsorganisaties zeer geinteresseerd naar deze manier van IT voorzieningen realiseren, zoals de belastingdienst, de KvK, het Kadaster en BzK.
Natuurlijk snap ik de gedachte wel van relatieve buitenstaanders door het af te dwingen middels wetgeving dat het wel gaat lukken. Dat is weinig realistisch. We hebben genoeg wetgeving voorbij zien komen, die niet doordacht was op de uitvoering en inrichting. Wetgeving wordt helaas vaak in een ivorentoren verzonnen, zonder dat men zich realiseert dat alles met elkaar samenhangt. Een tweede probleem in deze markt is dat altijd een niche betreft, er zijn maar maximaal 350 klanten en veel business modellen van leveranciers zijn vrij traditioneel. Daar wordt nu al in de Common Ground mee geëxperimenteerd. Zo zijn er al nieuwe grotere functionaliteiten beschikbaar gekomen waar gemeenten in productie echt mee werken.
Al met al is er al meer in beweging dan in dit artikel wordt gesuggereerd.
De auteurs hebben duidelijk geen verstand van automatisering en al helemaal niet van democratisch bestuur. De schaalvergroting die zij voorstellen leidt niet tot verlaging van kosten maar enkel tot megacontracten met woekermarges voor een paar grote spelers in de markt, en daarmee tot een totaal gebrek aan concurrentie en innovatie.
Bovendien leidt het ‘onder één dak’ brengen van alle IT van alle gemeenten feitelijk tot opheffing van de gemeenten, omdat zij dan niet meer zelfstandig hun taken kunnen uitvoeren. Daarmee wordt dan het huis van Thorbecke nog verder afgebroken, en komt het sociaal contract nog verder onder druk te staan.
Wat overblijft zijn dan lokale ‘inkopers’ die (net als deze ‘auteurs’) geen enkele kennis hebben van het product dat ze kopen en eigenlijk ook niet werkelijk iets inkopen maar jaarlijks contracten vernieuwen bij dezelfde corporaties.
De enige oplossing voor de huidige chaos in overheids-IT (waar de auteurs gezien hun verleden vermoedelijk voor een deel schuldig aan zijn), is juist meer concurrentie en modernere informatievoorziening dmv open source software. Bovendien is namelijk een grote stap nodig in transparantie en controleerbaarheid, zodat veel duidelijker wordt waar belastinggeld aan wordt besteed en waar gegevens van burgers allemaal belanden. Op die manier is standaardisering daadwerkelijk mogelijk tegen lagere kosten, en houden we bovendien onze democratie overeind.
Inderdaad geeft open source software hier erg veel voordelen in, dan hoeft niemand het wiel opnieuw uit te vinden en zijn er ook meer mogelijkheden om te leren van elkaar.
Verder zit een overheid dan ook niet vast aan een softwareleverancier, overstappen is makkelijker, wanneer er geen verdor-lock-in is.
Daarnaast kunnen we België en Frankrijk als voorbeeld nemen voor open source, zij zeggen simpelweg dat software ook data is, en data van de overheid is in de meeste landen openbaar, tenzij……..
Software die is ontwikkeld voor Belgische en Franse overheden is hierdoor automatisch open source.
Dit zou in Nederland ook de regel moeten zijn.
Daarnaast speelt de grootte van een overheid ook een rol.
Een gemeente als Boerenkoolstronkeradeel kan best met de software van één van de grote gemeenten werken, mogelijk zullen ze niet alles gebruiken, maar het kan.
Andersom werkt het niet, software voor een gemeente van 30.000 inwoners zal simpeler kunnen zijn dan die van een gemeente met 500.000 inwoners.
Het rijk kan zich best inspannen, om meer uniformiteit te bereiken in de overheids ICT, dat zal de kosten op de lange duur alleen doen verminderen.
@Bert Lange
Deels met u eens, maar als je bedrijfsvoeringsmodel als ICT buiten de deur gaat organiseren, betekent dat nog niet dat de gemeente wordt opgeheven. We geven nu per jaar een kleine 1.4 miljard euro aan ICT uit. Door de ICT buiten de deur te plaatsen betekent nog niet dat je geen controle hebt over die ICT. Immers in de Common Ground zitten gemeenten veel meer aan het stuur, dan nu het geval is. En het idee dat elke gemeente totaal andere software nodig heeft, is echt kul. 80% van de taken van een gemeenten zijn door het Rijk opgelegd en behoorlijk genormaliseerd. Ik zou niet weten welk lokaal sausje daarover heen moet.
Juist in de andere 20% kan je in de Common Ground voor jezelf een colour locale aanbrengen tegen veel minder kosten. Probeer dat nu maar eens bij een gemiddele pakketleverancier te doen.
Concurrentie binnen overheidsland is echt niet meer van deze tijd. Neo-liberalisme en denken dat “de markt” zaken wel oplost is dood. Overheden laten zich al 80 jaar door “het bedrijfsleven” bedienen en wat zien we: de kosten rijzen nog steeds de pan uit en de kwaliteit is niet beter. En natuurlijk is de overheid een slechte opdrachtgever. Laten we daar dan wat aan doen, dan maar denken dat de beste stuurlui aan wal staan.