Wat een trend is, weet iedereen. Trends zijn het houvast van boekhouders, de zachte matras voor adviseurs, de toekomst volgens de visielozen en de grondstof voor congressen. Trends zijn eigenlijk oersaai. Gelukkig dus dat er ook tipping points en epifenomenen bestaan.
Wat zou de ict-wereld zijn zonder trends? Trends zijn het levensbloed van beurzen en bladen. Eeuwige verandering. Panta rhei – alles stroomt, zei een Griekse filosoof en hij wees naar de rivier waarin hij zich dagelijks baadde – steeds in ander water. Een andere filosoof zag dezelfde rivier en beweerde dat alle verandering schijn is.
Mensen willen verandering, zeker als ze kleding of software verkopen. Maar wel ordelijke verandering. Wanorde, chaos is juist beangstigend. In plaats van chaos, de situatie waarin alles met alles samenhangt, willen we ordentelijke patronen. En het eenvoudigste patroon is de trend. Trends is wat beurzen en bladen u en mij willen verkopen.
Patronen hebben echter een vervelend nadeel. Zodra we ze zien verdwijnt de essentie van verandering. Erkende patronen worden saai, ook omdat alle couturiers en ict-goeroes hetzelfde product verkopen. Waar we gisteren verandering zagen lijkt vandaag alles in stasis. Niemand wil dat.
Kwart eeuw
Een even populaire als tijdelijke oplossing is het veranderen van trendaanduidingen. We spreken de laatste tijd bijvoorbeeld over ‘digitale transformatie’ als aanduiding voor een trend die een kwart eeuw oud is. En we kunnen er zeker van zijn dat die trend er over tien jaar nog is maar niet dezelfde naam zal hebben.
Echt interessant wordt het wanneer kruipende trends opeens versnellen. De oorzaak kan liggen in wetenschappelijke, technologische of in sociologische doorbraken. Een voorbeeld van wetenschappelijke doorbraken zijn mRNA-vaccins. Technologische doorbraken zien we op het gebied van elektrisch aangedreven auto’s en herbruikbare raketten. En in de ict zitten we middenin een thuiswerkrevolutie. Wat aanvoelt als iets revolutionairs heeft bijna altijd oude wortels. De doorbraak van mRNA-vaccins is te danken aan een pandemie, niet aan gloednieuwe wetenschappelijke inzichten. De elektromotor bestaat al ruim een eeuw, maar het klimaatalarm niet. Herbruikbare raketten hebben we sinds 1980 (de space shuttle) maar waren niet levensvatbaar totdat de markt (niet alleen Elon Musk) zich ermee ging bemoeien. En waarom iedereen met een wit overhemd of een mantelpakje opeens thuiswerkt, behoeft natuurlijk geen uitleg.
Het gangbare woord voor trendbreuken, die dus meestal trendversnellingen zijn, is tipping point. Tipping points zijn even interessant als onvoorspelbaar. Zonder Covid waren mRNA ook wel gekomen, maar over hoeveel jaar? De voordelen van elektrische auto’s – minder onderdelen, geen uitlaatgassen en lawaai en een groot vermogen – zijn zo groot dat petrol heads al zouden moeten zijn uitgestorven. Goedkope ruimtevaart is te danken aan een omslag naar intelligente outsourcing door de Nasa. En waarom werken op afstand niet normaal is voor mij al tien jaar een raadsel. Van Skype, Zoom, Teams en Meet, waarmee we nu vergaderen, word ik ondertussen niet echt vrolijk. Maar nu we hier het tipping point achter ons hebben liggen mogen we wel snelle verbeteringen verwachten. Of er daarbij sprake is van een nieuwe trend of een trendversnelling is iets voor taalkundigen.
Complete muur
Maar laten we de trends naar online werken eens doortrekken. Stel je een wereld voor waarin bandbreedte praktisch gezien onbeperkt is, waar schermen een complete muur beslaan en misschien zelfs holografische projecties gangbaar zijn. Echte technologische doorbraken zijn daarvoor niet nodig en het sociologische tipping point voor thuiswerken ligt misschien al achter ons. Probeer je voor te stellen welke revoluties dit met zich mee gaat brengen, natuurlijk in transport, maar denk ook aan onze ideeën over hoe en waar te wonen, aan omgangsvormen en sociale interacties en aan normen en waarden. De aard maar zeker ook de snelheid van de veranderingen is moeilijk te voorspellen, maar dat ze enorm zullen zijn is zeker. Eveneens zeker is dat het oersaaie en uitgewoonde begrip ‘disruptie’ moet worden vervangen door iets hips.
Het verschijnsel van fundamentele omslagen, die lijken voort te komen uit een saaie trend, wordt soms aangeduid als ‘emergent’ of als ‘epifenomeen’. Voor de meesten van ons (en voor mijn tekstverwerker) zijn dat onbekende begrippen. Je komt ze niet tegen in vakbladen en op vakbeurzen, maar ze bepalen ons leven en soms ons lot. En ze ontstaan niet door echte wetenschappelijke of technologische doorbraken, althans niet direct. De belangrijkste grondstof voor epifenomenen is meer van hetzelfde: méér cpu-kracht, méér opslagruimte, méér bandbreedte, grotere schermen, méér pixels. Het zijn de saaiste meer-voor-minder trends die ten grondslag liggen aan de meest ingrijpende veranderingen.
Dankzij de Griekse filosofen kunnen we naar al deze verschijnselen kijken door de bril van fundamentele verandering of door de bril van onveranderlijkheid met een dynamisch sausje. Beide zijn nuttig en waardevol. Wie in staat is om van bril te wisselen is wijzer, succesvoller en heeft meer plezier met vakbladen en vakbeurzen.
Leestip: de tijdloze klassieker ‘Gödel, Escher, Bach’ van Douglas Hofstadter.
Dit artikel staat ook in Computable-magazine #05/2021.
Onveranderlijkheid met een dynamisch sausje ?
… nee, vroeger was alles beter
Ik zal een voorbeeld geven. Vroeger werd je geinformeerd door de krant, het journaal en de encyclopie. Niet door influencers met een Facebook academy opleiding
Vroeger kon je het over man of vrouw hebben zonder per ongeluk iemand te beledigen.
Vroeger was een westerse president een gerespecteerd persoon
Vroeger kon je een huis huis betalen en je ziektekostenverzekering, erkende scholing
Vroeger kende iedereen sinterklaas en natuurlijk zwarte piet.
Ransomware aanval ?
Gödel, Escher, Bach’, ik had het gelezen toen ik jong was.
Vroeger dus.
Het oersaaie en uitgewoonde begrip ‘disruptie’ moet worden vervangen door iets hips;
ik stel voor: ‘afgrond’.
Met de academische onzin in Gödel, Escher, Bach moet dat zeker gaan lukken!
Voor Dino, de 36 delige encyclopedie kent het woord disruptie niet. Wel het Anglo-Amerikaanse woord disruption wat wijst op een kerkscheuring, de best passende term is dan afscheiding maar Jack heeft een andere mening. Opvallend echter is dat René een opinie schrijft die relatief weinig te maken heeft met zijn favoriete faalindustrie en zich richt op een fenomeen van bezinning, het gaat toch wel goed met hem?
Een ander punt dat ik graag wil benoemen is het meer-voor-minder principe wat leidt tot het Jevons-effect, een interessant gegeven als het gaat om de efficiëntie. De technologische vooruitgang van een elektromotor – die al een paar eeuwen bestaat – wordt bepaald door de wijze waarop we de benodigde stoom op weten te wekken. Ik las namelijk niet zoals Dino Gödel, Escher, Bach toen ik jong was maar Jules Verne en weet dat zijn verhalen over technische vooruitgang ingehaald zijn door de ontwikkelingen want je vliegt nu in minder dan 80 uur de wereld rond.
Oudlid, goed om lezen dat je het eens bent dat de waarheid of iets wat er dichtbij zit, toch vaker uit de encyclopedie te halen valt dan van het gewapper op Internet. Het leuke van Gödel, Escher, Bach is dat het tijdloos is. Kijk maar, Jack begrijpt het bijvoorbeeld nog steeds niet.
Maar dat kan nog komen, soms duurt het gewoon even : https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_Hofstadter
De waarheid is niet een op papier vastgelegde definitie, de waarheid is tegenwoordig vooral een beleving die ingegeven wordt door het op een bepaalde tijd op de juiste plaats zijn volgens Johan Cruijff. Dynamisch als zijnde beweeglijk kan natuurlijk ook cyclisch zijn want wat betreft voortschrijdende inzichten wees ik op Jules Verne omdat door technologische vooruitgang de wereld wel een stuk kleiner is geworden maar deze nog altijd op fossiele brandstoffen zoals steenkool draait.