Je zou je bijna schamen om het hardop te zeggen, maar het lijkt erop alsof de toeslagenaffaire, waarbij duizenden gezinnen door de overheid in de verdoemenis zijn geholpen, toch nog tot iets positiefs gaat leiden. De Haagse politiek weet nu eindelijk dat de informatiehuishouding van de overheid een rommeltje is. Eigenlijk meer een groot, diep zwart gat waarin niks terug is te vinden. We dachten even dat het niet erger kon, maar Ruttes vergeetachtigheid wordt ruimschoots overtroffen door het 'memory leaks syndrome' dat de overheid teistert.
In de reactie van het kabinet op het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag beloofde Rutte III beterschap. ‘We moeten rijksbreed de achterstand in onze informatiehuishouding sneller gaan inhalen en gaan verbeteren’, stond daar te lezen. Zou het dan toch zover komen? Zouden de bestuurspausen in de Haagse bubbel dan eindelijk zien dat er iets niet helemaal goed gaat? Gaat de overheid schoon schip maken qua staat van informatietechnologie? Is er iets opgepikt van wat it-nerds de afgelopen tien à vijftien jaar al verkondigden?
Jawel, zou je denken, want het begin is voortvarend. Er is een kwartiermaker ingesteld die het ‘Generiek actieplan informatiehuishouding Rijksoverheid’ met de werktitel ‘Open op Orde’ heeft geschreven. Dit heeft hij natuurlijk niet alleen bedacht, maar samen met vertegenwoordigers uit het Haagse ambtelijke apparaat waarvoor een werkgroep is samengesteld. Basis hiervoor is een analyse van de knelpunten van de nauw betrokken organisaties. Genoemd worden onder andere de capaciteit aan informatieprofessionals en medewerkers in het primaire proces, de hoeveelheid informatie en de veelheid en kwaliteit van de informatiesystemen.
Onkunde
Allemaal waar misschien, maar de belangrijkste zaken zoals de onkunde in de hogere echelons van het politieke en bestuurlijke apparaat als het gaat om de aansturing van it, de deplorabele staat van veel systemen en de manier waarop de productie van it is geregeld, blijven onaangeroerd waardoor de oplossingsrichting waar nu in gedacht wordt nooit tot een weg uit de misère zal leiden.
Natuurlijk, dit plan is vooral een pleister op de diepe wond van het kabinet na de toeslagaffaire en met name gericht op de stukken die vanuit het zwarte gat naar de Tweede Kamer moeten. Het is geschreven vanuit het probleem van een regering die resultaat wil zien. Een bestuurlijk probleem terwijl het een (klein) onderdeel is van een heel groot overheidsfalen. De informatie is niet op orde.
Het stuk ‘Open op Orde’ dat er nu ligt is niet geschreven vanuit de mogelijkheden die informatietechnologie tegenwoordig biedt. De opstellers van het stuk weten vaag iets over een klok en een klepel, maar niet veel meer en zijn druk bezig om het kabinet tevreden te stellen met heel veel bestuurlijke drukte. De analyse zoals die nu is opgeschreven is bovendien nog eens veel te rooskleurig. Het is heel veel pleisters plakken en de spaghetti van dwarsverbanden blijven net zo ingewikkeld als ze altijd waren. Het is een beetje in de geest van de aanpak van Elias: meer controle, meer maatregelen, extra kosten en zonder output. Het ‘memory leaks syndrome’ blijft onbehandeld.
It-utopia
Het probleem moet bij de wortel aangepakt worden. It maken is een continu proces, dat je samen doet met een goede aansturing – de governance moet goed geregeld zijn – en de nieuwste middelen. En bij voorkeur met gebruik van een landelijk decentraal uitgeleverd platform waar 80 procent van de productafhandelingen van burgers, bedrijven en overheid intern kunnen plaatsvinden. Uiteraard op basis van openheid en transparantie waarbij WOB-verzoeken niet meer aangevraagd hoeven te worden maar bij default te downloaden zijn, zodat je als burger binnen de overheidsmuren eigenaar blijft van jouw gegevens en status.
Een stuk betere aanvliegroute naar het it-utopia is vreemd genoeg al vier jaar geleden vrij correct opgeschreven door een groep ambtenaren van het hoogst mogelijke garnituur onder wie de sg’s van zeven ministeries, verzameld in de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid. In ‘Maak Waar!’ (gelukkig nog steeds gewoon online terug te vinden) schreven ze onder meer dat dat de digitalisering een radicale andere houding van de overheid vergt, dat digitalisering de kern is van het primaire proces van bewindslieden en bestuurders en dat de digitale toepassingen per definitie nooit af zijn.
Zijspoor
We weten dus eigenlijk wel wat er moet gebeuren. Maar zoals het in het bestuurlijk apparaat wel vaker het geval is, belandde dit inzicht op een zijspoor omdat er vrij snel verkiezingen waren, een nieuw kabinet kwam en de politiek niet verder kijkt dan de horizon van vier jaar.
De nodige maatregelen om het syndroom te genezen zullen waarschijnlijk op veel tegenstand stuiten binnen de machtsstructuren van de overheid. Er zijn veel koninkrijkjes te verdedigen en de muren zijn hoog opgetrokken. Een sterke minister zou hier korte metten mee moeten maken. Maar dat heb ik al vaker gezegd. Wellicht is dat advies ook al ten prooi gevallen aan het ‘memory leaks syndrome’.
Dit artikel staat ook in Computable-magazine #02/2021.
