De in 2015 uitgezette koers van Rijkswaterstaat (RWS) om componenten voor industriële automatisering anders in te kopen, dreigt uit te draaien op een fiasco. De keuze om deze componenten vergaand technisch te standaardiseren, blijkt tot nog toe weinig gelukkig. Het kost RWS grote moeite om onder eigen verantwoordelijkheid standaard bouwblokken te ontwikkelen, leveren en beheren.
Het BIT, thans Adviescollege ICT-Toetsing geheten, vindt het niet verstandig dat Rijkswaterstaat nog jarenlang door blijft rommelen. Als binnen maximaal twee jaar geen aantoonbare verbetering optreedt, moet de stekker uit het programma Industriële Automatisering Sourcing worden getrokken.
Zo luidt het advies aan demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat). Uit een toets die het BIT op verzoek van de minister heeft uitgevoerd, blijkt dat RWS te veel hooi op de vork heeft genomen. Het BIT steunt de beweging om met behulp van standaardisatie de Industriële Automatisering te verbeteren. Het programma IA Sourcing (IAS) kiest echter voor een vergaande vorm waarbij RWS alles in eigen hand neemt, terwijl minder ingrijpende oplossingen voor de hand liggen. Als RWS deze eigenzinnige koers voortzet, kan het nog wel tien jaar duren voordat er sprake is van enig resultaat.
Het BIT ziet bar weinig vorderingen. Hoewel IAS al drie jaar onderweg is, zijn er nauwelijks aanwijzingen dat de gekozen aanpak de beoogde verbetering gaat brengen. De meerwaarde van complexe 3B-bouwblokken (voor bediening, besturing en bewaking) van bijvoorbeeld bruggen is nog allerminst aangetoond, zo blijkt uit het onderzoek. Bovendien komt de uitrol van opgeleverde kleinere bouwblokken niet van de grond. Tenslotte dreigt de kennis in de markt onvoldoende te worden benut. Het BIT vraagt zich af waarom IAS geen alternatieven overweegt die sneller tot resultaat kunnen leiden.
Het wiel
RWS heeft circa dertig tunnels, 170 beweegbare bruggen en 170 sluizen. Veel bruggen zijn verouderd. Voor de besturing, bediening en veiligheid bevatten deze objecten componenten van industriële automatisering. Bij de aanleg, vervanging of renovatie van een object is in de huidige situatie de verantwoordelijke aannemer vrij eigen componenten te kiezen. Volgens RWS levert dit, omdat iedere aannemer ‘het wiel opnieuw uitvindt’, vaak kwaliteits- en integratieproblemen op, waardoor projecten uitlopen. Daarnaast is het volgens RWS, door gebrek aan kennis over de componenten, lastig om snel storingen te verhelpen, (cybersecurity)updates door te voeren en de veiligheid te waarborgen.
Het is de bedoeling dat projecten kant-en-klare bouwblokken krijgen aangeleverd door de Centrale Informatievoorziening (CIV) die ze alleen nog hoeven in te bouwen en configureren. Maar de technische standaardisatie die RWS nastreeft, wordt door het BIT ‘zeer ambitieus’ genoemd. Tot nog toe voldoet het IAS-programma echter niet aan de hoge eisen die aan de ontwikkel- en beheerprocessen worden gesteld.
RWS zegt IAS als een zogenaamd lerend ontwikkelprogramma te beschouwen. Maar het BIT zit in de praktijk weinig van die lerende aanpak terug. Inzicht in de meerwaarde van generieke 3B-bouwblokken voor de bediening, besturing en bewaking van bijvoorbeeld bruggen ontbreekt. Zo is bijvoorbeeld volstrekt onduidelijk of deze componenten herbruikbaar zijn. Ook de uitrol van opgeleverde bouwblokken hapert. De structurele inzet komt niet van de grond. Het BIT legt een groot aantal feilen bloot. Het versie- en wijzigingsbeheer dreigt onnodig complex te worden, zo waarschuwt het adviescollege.
Verder vreest het BIT dat marktkennis onvoldoende wordt benut. Marktpartijen worden weinig bij het programma betrokken. In de afgelopen drie jaar is er nauwelijks gebruik gemaakt van de kennis bij marktpartijen. Zo is de keuze om de componenten in objecten technisch te standaardiseren en de manier waarop dat gebeurt slechts beperkt met de markt besproken.
Monopolies
Het is ook onduidelijk of en waarin marktpartijen moeten investeren. Het BIT vreest dat IAS marktverstorend gaat werken. IAS heeft namelijk in de lopende contracten voor 3B-bouwblokken keuzes gemaakt die voor veel marktpartijen onaantrekkelijk zijn. Zowel voor bruggen als voor tunnels bestaat het risico dat ‘monopolies’ ontstaan door de 3B-bouwblok-ontwikkeling en het beheer voor de komende jaren bij één marktpartij te beleggen. Hoewel het intellectueel eigendom van de bouwblokken bij RWS komt te liggen, heeft de huidige marktpartij bij een volgende aanbesteding voordeel. De standaard contractvoorwaarden en het programma van eisen regelen onvoldoende de benodigde kennisoverdracht.
Met het technisch standaardiseren van industriële automatisering in combinatie met een fundamenteel andere marktbenadering zet IAS een zeer ambitieuze stap ten opzichte van de huidige werkwijze. Hierbij neemt RWS taken over van de markt waar het weinig ervaring mee heeft, zoals het maken van keuzes in de industriële-automatiseringstechniek en de verantwoordelijkheid voor de integrale werking van objecten. Naar verwachting duurt het met de huidige voortgang nog zeker tien jaar voordat RWS de vruchten kan plukken. Het BIT vraagt zich af waarom RWS zo weinig onderzoek heeft gedaan naar minder vergaande oplossingen. Daarmee heeft RWS de kans laat liggen om sneller voor kwaliteitsverbetering van industriële automatisering te zorgen.
Het BIT adviseert dringend de aanpak van het programma te wijzigen zodat veel gerichter en sneller aan de verbetering van industriële automatisering is te werken. Dat kan door niet langer het middel (ontwikkeling en uitrol van bouwblokken) maar het doel (het verbeteren van de kwaliteit van industriële automatisering) centraal te zetten. RWS zou maximaal twee jaar de tijd moeten krijgen om objectief vast te stellen welke oplossingsrichting per component het meest geschikt is om dit doel te bereiken.
Op de achtergrond spelen meer problemen bij RWS. Veel bruggen en viaducten zijn aan vervanging toe. De renovaties die specifieke kennis behoeven, verlopen langzaam. Volgens de bouwsector kampt RWS met een gebrek aan knowhow, waardoor de vertragingen oplopen. Bij bezuinigingsoperaties zijn veel ervaren ingenieurs vertrokken. RWS zegt het afgelopen jaar 1.600 vacatures te hebben ingevuld. Ook zijn veel it’ers aangetrokken.
Interessant adviesrapport. Bij het programma Industriële Automatisering Sourcing gaat het om efficiënter onderhoud en vernieuwing van bruggen, sluizen en tunnels op het gebied van de 3B’s Die B’s staan voor bediening door personeel, besturing van componenten en bewaking met sensoren en camera’s en Cybersecurity. Standaardiseren van de industriële automatisering bij Rijkswaterstaat is complex. De bouwkundig kunstwerken van Rijkswaterstaat, zijn doorgaans unica’s, zijn in verschillende periodes gebouwd en verschillen daarom sterk qua bouwkundige techniek, mechanica en industriële automatisering.
Rijkswaterstaat is in 2015 begonnen met het programma Industriële Automatisering Sourcing. Het Adviescollege ICT-Toetsing wijst op vele knelpunten van organisatorische aard. Een groot probleem is dat het Ministerie van Infrastructuur en Rijkswaterstaat ruziën over de financiering en planning. Een ander probleem is dat projectleiders van Rijkswaterstaat weinig trek hebben in het gebruik van de bouwblokken van hun collega’s. Er is dus geen regie tussen de vele koninkrijkjes binnen het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Op het gebied van bouwkunde en mechanica zijn er grote knelpunten door het steeds weer wegvloeien van specifieke kennis, waardoor projecten onder druk staan.
Het Adviescollege ICT-Toetsing is ook snoeihard over de organisatie van de IT en zegt “Het college wijst daarbij op het ontbreken van een aantal randvoorwaarden, zoals de aanwezigheid van een planning en de opbouw van een beheer- en onderhoudsorganisatie voor de bouwblokken.” Dus de basis van de automatisering is ook nog niet gelegd.
Maar tussen de regels door staat in het adviesrapport de vraag aan het Ministerie van Infrastructuur of ze wel echt door willen gaan met het programma. Alleen wordt de druk nu vooral bij de IT-ers gelegd, alsof de IT-ers de grote machtspolitieke knelpunten binnen het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kunnen oplossen. Het Adviescollege ICT-Toetsing lijkt op dit punt nog te veel op BIT.