Trendwatcher Mark Schipper schetste tijdens de conferentie Nederland Digitaal een toekomstbeeld van ons land in 2030. Voor Computable zoomt hij in op de impact van digitalisering op de maatschappij én stelde hij een belangrijke vraag: voetbalt Ajax over tien jaar nog in de Johan Cruijff Arena?
In zijn trendpresentatie op 9 februari 2021 ging Schipper onder meer in op de impact van digitalisering op ‘polariserend leven’. Daarmee doelt hij op een maatschappelijke kloof die ontstaat door digitalisering. Bijvoorbeeld tussen mensen die wel toegang tot technologie hebben en mensen die dat niet hebben of die digitalisering niet goed begrijpen.
Hij ziet dat er steeds vaker van mensen verwacht wordt dat ze alles digitaal doen. Bijvoorbeeld een baan vinden, een klacht indienen en zelfs bij eerste levensbehoeften, in het geval van online boodschappen doen. ‘Het is dus belangrijk om bij te blijven in digitalisering. Mensen die dat niet kunnen, zullen achterop raken. Waar vroeger werd gestreden tegen analfabetisme, krijg je straks een strijd tegen digibetisme.’
Volgens Schipper leidt digitalisering tot polarisatie van de samenleving. Hij gebruikt de term ‘splinternet’. Daarmee bedoelt hij parallelle online werelden waarin iedere groep gevoed wordt door informatie uit de eigen bubbel. In die ‘virtuele verzuiling’ is plek voor zaken als nepnieuws en het darkweb, ondergrondse marktplaatsen op afgeschermde uithoeken van het internet die een voedingsbodem bieden aan cybercriminelen.
Digitale arbiter
Volgens de trendwatcher neemt de roep om een digitale arbiter toe, maar is het de grote vraag wie de handschoen oppakt in de private infrastructuur die internet nu is. ‘Grote internationale organisaties, zoals de Verenigde Naties, zijn minder slagvaardig dan voorheen. Maar zo’n club heb je wel nodig om internet te monitoren. Het kan ook dat ieder land internet voor zichzelf gaat reguleren, maar dat lijkt me op de lange termijn onhoudbaar.’
Hij denkt dat het een systeem wordt waarin mensen gezamenlijke regels gaan opstellen. ‘Dan krijg je mogelijk een community-based digitaal paspoort-model. Als je je online misdraagt, dan daal je in de reviews van andere internetgebruikers en zul je minder rechten hebben op internet. Misschien kan blockchain-technologie hierin nog een rol spelen. Maar het is sowieso een hoofdpijndossier wie internet gaat reguleren. Het is ons boven het hoofd gegroeid.’
Positief blijven
Na zijn wat mineur stemmende relaas benadrukt Schipper dat hij zeker niet alleen uitgaat van de negatieve gevolgen van digitalisering voor de maatschappij. ‘Kijk je naar de impact van digitalisering op de flexibiliteit van ons leven, dan zie ik dat we los komen van onze fysieke plek. Werk kan in principe overal plaatsvinden. De online wereld kent geen landsgrenzen. Hoewel je nu wel ziet dat sommige landen hun internet deels afsluiten en daarmee ingaan tegen de oorspronkelijke beloftes dat internet een open informatiebron voor iedereen is.’
Hij vervolgt: ‘Verder biedt digitalisering ons een ongekend dashboard op de belangrijke indicatoren van ons leven. Zo kunnen we onze gezondheid steeds beter monitoren, onze aankopen beter beoordelen en de waarde van ons privénetwerk in de gaten houden. Het zal steeds normaler en makkelijker worden om allerlei zaken in ons leven digitaal te kwantificeren en daarop direct te kunnen acteren.’
Crowdfunding
Schipper kijkt ook naar de impact van digitalisering op de samenredzaamheid van burgers en ziet een ‘enorme groei’ van online communities die offline impact hebben. ‘Groepen met gedeelde belangen weten elkaar online sneller te vinden en kunnen bijvoorbeeld in hun stad of dorp een netwerk opzetten om mensen te helpen.’ Het kan gaan om netwerken voor zorg, duurzame energie-opwekking, crowdfunding en broodfondsen, maar ook om het voeren van politieke acties.
Burgers kunnen zich door digitalisering ook onafhankelijker opstellen van de overheid, stelt hij. ‘Ze vertrouwen soms meer op een groep die ze online hebben gevonden en die hun belangen lokaal vertegenwoordigt. Daarbij groeit dan weer de vraag: hoe innoveren we onze democratie?’
Ook daar speelt digitalisering een rol, denkt Schipper: ‘Dat kan door mensen online per onderwerp te laten stemmen via referenda. Digitalisering en internet bieden ongekende mogelijkheden om snel en tijdelijk macht uit te oefenen. Groepen kunnen snel heel groot en impactvol worden als er niet goed met hun eisen wordt omgegaan. We zitten in een scharnierperiode waarin online steeds dominanter wordt ten opzichte van offline, de politiek en het bestuur zal daarmee rekening moeten houden.’
Scenario’s
Met zijn trendactivatiebureau Freshmark werkte Schipper onlangs een aantal scenario’s uit over de invloed van digitalisering op de maatschappij. Zo bedacht hij dat Ajax in 2030 de huur zal opzeggen van de Johan Cruijff Arena. Door de opkomst van e-sports zal het betaald voetbal niet meer offline maar voornamelijk online plaatsvinden.
‘Offline voetbal is dan mogelijk minder financieel lonend en online sport is zoveel groter geworden dat het niet meer nodig is om een stadion te hebben. Er kan onder alle weersomstandigheden op een veld ergens online gespeeld worden.’
Hij ziet dat jongeren steeds meer bezig zijn met gamen en verwacht dat wedstrijden vaker digitaal zullen worden beleefd en bekeken. ‘Ik zag laatst nog een documentaire over Team Liquid, een professionele e-sports organisatie in Utrecht, die spelers van e-sports en gamers contracteert en opleidt. Er komen dus compleet nieuwe partijen op de markt die het spel gaan bepalen. Zoals we dat ook hebben gezien in de autobranche, waar nieuwkomer Tesla de koers bepaalt ten opzichte van traditionele merken.’ Zo kan het in de toekomst volgens hem maar zo zijn dat een partij uit Utrecht, ‘en dan heb ik het niet over FC Utrecht’, de grootste concurrent is van het huidige Ajax.
2030
In hoeverre digitalisering de maatschappij zal veranderen, hangt volgens Schipper grotendeels samen met de wijze waarop internet en digitalisering zullen worden gereguleerd. ‘Wie pakt die handschoen op? Zit straks iedereen in zijn eigen bubbel van het ‘splinternet’ of ontstaat er een samenleving waarin online en offline levens samensmelten? Hoe kunnen online-initiatieven de offline-wereld laten floreren en vice versa?’ Vragen waar hij het antwoord niet op heeft en die hij stelt om zijn toehoorders zelf te laten nadenken.
Beangstigend of hoopgevend? Schippers verhaal zet in ieder geval aan tot nadenken. En of Nederland zich door digitalisering zal ontwikkelen tot een e-oase, het World Wild West met digitalisering als veelkoppig monster de maatschappij verdeelt, of iets daar tussenin? U mag het zeggen.
Mark Schipper
Mark Schipper is oprichter van Freshmark, een bureau voor trendonderzoek en trendactivatie. Hij ontwikkelde bijvoorbeeld een methodiek om trends toepasbaar te maken in verschillende scenario’s en toepassingen, bijvoorbeeld in de zorg en de financiële sector.
Sinds 2015 helpt Freshmark organisaties met het vinden van nieuwe groeirichtingen voor de toekomst. Het bureau verzorgt trendpresentaties, trendactivatie workshops en trendonderzoek op maat. Een voorbeeld daarvan is de toekomstkamer ook wel future lab genoemd. Dat is een fysieke ruimte waarin prototypes worden getoond en organisaties de toekomst van hun bedrijf onderzoeken en verbeelden.
In 2019 is er een toekomstkamer ontworpen voor de stad Amsterdam. Daarin zijn verschillende toekomstscenario’s van huisvesting, toerisme, groenvoorziening, et cetera getoond. Daarnaast is Schipper parttime docent trendwatching aan de Fontys Hogeschool in Tilburg.
