In coronatijd staat alles in een negatiever daglicht, maar nog niet zo lang geleden waren we in Nederland tamelijk in onze nopjes met onszelf. We hadden het voor elkaar, dachten we. In alle vergelijkende-waren-lijstjes stonden we als land steevast bovenaan, of in de top vijf. Hadden we nog iets te wensen?
Premier Kok had eind jaren negentig van de vorige eeuw al de ideologische veren van de sociaaldemocratie van zich afgeschud. Premier Rutte deed bijna vijftien jaar later in de H.J. Schoo-lezing maar meteen álle vergezichten in de ban: ‘Visie is als een olifant die het uitzicht belemmert’. Hij voegde daar later desgevraagd aan toe: ‘Wie visie zoekt, moet naar de oogarts’.
Die schijnbare ban op visie, op een hoger doel in onze politiek komt niet uit het niets. De westerse maatschappij is wat dat betreft al een tijdje de weg kwijt. Waar we in de twintigste eeuw een teveel aan ideologieën hadden (kapitalisme, communisme en nazisme) die elkaar heftig bevochten, hebben we nu na het inzakken van het communisme vrijwel niks meer over. En waar het kapitalisme voor het grootste deel van zijn bestaan een prima manier was, om een maatschappij in te richten – de minst slechte tot nu toe, volgens de filosofisch ingestelde kenners – maakte Milton Friedman daar met zijn rabiate leerstellingen in de jaren zeventig een einde aan.
Aanrommelen
Waartoe zijn we op aarde? Waartoe is een bedrijf op aarde? Volgens Friedman was het simpel: winst maken voor de eigenaren. Dat klinkt bij iedereen nu best normaal in de oren maar in de tijd dat Friedman zijn ideeën poneerde, waren vrijwel alle bedrijven maatschappelijk verantwoorde ondernemingen die zichzelf een veel breder takenpakket toe-eigenden. Phillips bijvoorbeeld had een trits van zelfgekozen verantwoordelijkheden op sociaal en cultureel vlak. Van behuizing van de werknemers en studiegeld via het Van der Willigen Fonds voor de kinderen van werknemers tot een voetbalclub. Philips is nu ook om. Vier jaar geleden stopte het bedrijf als shirtsponsor van zijn eigen Philips Sport Vereniging (PSV). Friedman kreeg navolging in Reagan en Thatcher waarna de rest van het Westen volgde.
Qua richting rommelen we maar wat. Met dat winst maken zijn we tevreden, want het geeft ons welvaart en vermaak (brood en spelen). Dat in de marge het perverse Milton-Friedman-kapitalisme via de op alleen winst gerichte sociale-media-algoritmes onze samenleving uitholt met lullige nepnieuws-filmpjes die ons aan het YouTube-infuus moeten houden en aanzetten tot kopen, is een ander verhaal. We dansen op de maten van het orkestje op de Titanic die recht op de ijsberg afvaart. Misschien heeft de aanvaring al plaatsgevonden.
Stip op de horizon
Nederland is koploper doelloosheid. Europa worstelt met de onhoudbare financiële scheefgroei tussen het spaarzame noorden en ‘geld-moet-rollen’-zuiden. De VS hebben binnenkort (goddank) een andere president, maar reken er maar niet op dat er in de aanpak van Biden wat betreft ‘bringing American jobs back’ veel zal veranderen. ‘Eigen land eerst’ blijft daar de visie. Rusland doet met Poetin verwoede pogingen om de wereldmacht te worden, die het als de USSR of het tsarenrijk ooit was, maar China is natuurlijk koploper plannen maken.
Peking heeft echt een langetermijnvisie en werkt standvastig toe naar een welvaartsverhoging van de ruim een miljard inwoners, het technologisch en militair een wereldmacht zijn en het heersen in het ‘Chinese Rijk’. En in hun doelen zijn de Chinezen extreem adaptief.
Als land komt Nederland natuurlijk ergens anders vandaan. Ooit hadden we visie. Handeldrijven was ons devies en daar zijn we extreem groot mee geworden en eeuwenlang groot mee geweest. Natuurlijk ging dat niet altijd even netjes en zijn er zwarte bladzijden geschreven waar we ons voor moeten schamen. Maar we hadden een duidelijk doel. Er was een stip op de horizon en ver daar voorbij en we wisten waar we als land heen wilde. Er werd een enorme logistiek opgezet, voornamelijk om specerijen naar Europa te halen. En in onze tolerante Republiek prevaleerde de handelsgeest, die in de eeuwen daarna langzaam door de potverterende Jan Salie-geest werd overwoekerd.
Rafelranden
Zonder doel, zonder visie komen we nergens. Het draait niet om geld, niet om alleen winst maken. Friedman heeft de plank flink misgeslagen. We moeten onze bedrijven opnieuw gaan definiëren (reinventing enterprise) en deels mogen we de teruggrijpen op de verantwoordelijkheden zoals de we die in het verleden kenden. We moeten van een welvaartseconomie naar een welzijnseconomie. De marktwerking is op veel plekken een lachertje gebleken, waar duurbetaalde managers in bullshit-banen een hoop ingewikkeld lopen te doen.
Gelukkig komt de politiek er tegenwoordig al langzaam van terug. Zelfs het nieuwe verkiezingsprogramma van de VVD, de voormalige voorvechters van de marktwerking vinden het wel welletjes. De overheid moet de ‘rafelranden van het kapitalisme actief bijschaven’, vindt de partij van Rutte. ‘In plaats van de overheid te verkleinen, zal de komende tijd juist een sterke actieve overheid nodig zijn om ons te beschermen en onze economie en samenleving eerlijk en gezond te houden’, schrijft de partij. Misschien werkt de premier nu wél stiekem aan een visie.
Dit artikel staat ook in Computable-magazine #01/2021.
Maar wat is geworden van Jack Ma?
Met veel woorden gezegd, dat de schaar rijk/arm zo ver uit elkaar is gegaan getuigt niet van visie.
In dit artikel wordt iig geen met argumenten onderbouwd doel genoemd. Wordt NL beter als iedereen weer een eigen ideologie aanhang?
Die Hans, mijmeren over de eens zo beroemde handelsgeest van de koopmannen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en zwarte bladzijden van onderdrukking waarover Eduard Douwes Dekker schreef. Een tijd waarin een groot deel van de Nederlandse bevolking nog niet kon lezen en het leven in veenkolonieën even slecht was als in landsdelen overzee. Pas met het liberale vooruitgangsgeloof van eind 19de eeuw kwam daar verandering in door een individuele verheffing middels scholing en de verspreiding van ideeën via de boekdrukkunst waar dus niet alleen schrijvers zoals Potgieter gebruik van maakten.
Filosofisch kan ik uitwijden over het dualistische idee van een gevulde buik en een rijke geest maar de fysiologische zekerheden in de pyramide van Maslow werden ooit al eens prima verwoord door Jan Schaefer. Want de welvaart van een dak boven je hoofd wordt inderdaad een luxe en zo ook het dagelijkse brood omdat sinds 2012 de leugen regeert. Onder Rutte zijn de belastingen en het aantal communicatiemedewerkers op het ministerie van Waarheid tot recordhoogte gestegen waardoor we een omgekeerde productiviteitspyramide hebben want zonder nijverheid is er geen handel.
Confucius versus Machiavelli in het westerse dualisme gaat verder dan de koopman en de dominee, ik ben een groot voorstander van de EU als het om handel gaat maar ik verzet me tegen de EUSSR van overregulering. We hebben namelijk niet meer komkommer inspecteurs nodig die recht moeten lullen wat van nature krom is. De ideologie van een welzijnseconomie is naar mijn mening een Orwelliaanse dystopie, een bedot.com economie zoals ik ooit stelde. Specerijen en factorijen gaan namelijk om een strategie en ideologie is alleen maar de trein naar de volgende halte.
Ik vind het best een ok artikel. Wat willen we nu als land?
Daar heb ik wel ideeën bij. Bij deze zal ik ze ongevraagd delen:
Klimaat zal de komende decennia een belangrijke rol spelen. Dus laat wij op alle vlakken het voortouw nemen. Qua beleid, qua stimulering, maar ook praktisch: Investeren in de infrastructuur van voldoende elektriciteit / internet maar ook warmtepompen, grondwarmtepomp, re-cyclische landbouw en kassenbouw. Dus in onderwijs, research, beleid, etc. En dit kunnen we dan exporteren.
Maar ook het huidige administratieve schoolsysteem moet op de schop.
Of het adapteren van nieuwe financiële modellen. Dan bedoel ik niet per se de digitale currencies, maar de manier waarop we naar geld en lenen kijken.
Genoeg haakjes voor een stevige toekomstvisie.
Henri,
Tot op heden heb ik de ervaring dat groen geen verkoopargument is, het prijskaartje wel. Goedkoper produceren is een steekhoudend argument en dat kan door je productiefaciliteiten naar de periferie van Europa te brengen. Wie logica hierin zoekt moet niet zoeken naar de olifant maar de kip zonder kop want Rutte deed met de Oekraïne-deal een slechte zet, één van de vele. Verder denk ik dat de Fransen met hun goedkope kernenergie niet zitten te wachten op onze dure windenergie, heb je nog wat anders om te ruilen?
Wat betreft verandering van financiële modellen bleek de ruilhandel van een tas met boodschappen voor een mantelzorger niet goedgekeurd te zijn omdat de staat zijn vijfde penning wil op elke transactie. Het leger aan komkommer inspecteurs moet tenslotte betaald worden en wat betreft de cryptocurrencies ben ik benieuwd wat er gebeurt als iedereen opeens een uitbetaling in geld wil, welk systeem bezwijkt er?
Momenteel lees ik “Het goede leven & de vrije markt. Een cultuurfilosofische analyse” van Ad Verbrugge (c.s.), en dat zouden meer mensen moeten doen.
Wat betreft ‘reinventing enterprise’ ben ik benieuwd naar hoofdstuk 8.6: De cultuurruimte van instituties: Angelsaksisch versus Rijnlands, maar zover ben ik nog niet.
Maar even vooruitlezend vind ik deze zin alvast prachtig:
“In Europa geldt de overheid dus niet als de grote boeman, maar juist als de instantie die de menselijke waardigheid kan redden op het moment dat in een puur transactionalistische vrije markt mensen uitgebuit werden/worden.” Dat is de gedachte achter de zogenaamde ‘sociale markteconomie’ (blz. 219).
Live is what happens while you are busy reading ‘“Het goede leven & de vrije markt. Een cultuurfilosofische analyse” van Ad Verbrugge(c.s.)’
🙂
Jack,
Ik vrees dat Ad Verbrugge (c.s.) net als Sigrid Kaag is die zich afvraagt wie die mensen zijn die op partijen zoals FvD stemmen, het gepeupel moet namelijk de broekriem aantrekken door steeds meer belasting- en regeldruk. We hebben in Europa namelijk een gereguleerde markt met de apparatsjiks van de komkommer inspecteurs die net als in het commnunistische systeem allerlei posities in de instituties van Europa in kunnen nemen:
“De marktwerking is op veel plekken een lachertje gebleken, waar duurbetaalde managers in bullshit-banen een hoop ingewikkeld lopen te doen.”
Hans wijst op een fenomeen wat ik ook zie in de quartaire sector, ook bekend als semi-private sector omdat overheidstaken zoals zorg en onderwijs geprivatiseeerd zijn middels de dubieuze rechtspersonen van gesubsidieerde instituties. Het zijn namelijk niet de rafelranden van het kapitalisme welke tot maatschappelijk onrust leiden maar de verdeling van de macht, een overdracht hiervan aan ondemocratische instituties is namelijk de trein naar de volgende halte.
In mijn eerste reactie had ik het over individuele verheffing middels de boekdrukkunst, zeg maar het empirische wetenschapsgeloof waarin filosofie onder de zachte wetenschap van de onbewezen stellingen valt. Starship Enterprise en de borg van het Rijnlandse model verwerp ik daarom als ideologie omdat we daarmee 200 jaar terug gaan in de tijd, de meester met het antwoordenboekje heeft namelijk niet altijd gelijk zoals het Darwinisme laat zien.
De staat kent geen ander doel dan het eigen voortbestaan te verzekeren. De ambtenarenklasse heeft de plaats ingenomen van de geestelijkheid in de nieuwe standenmaatschappij. Nog even en dan zijn de werkers in de private sector weer lijfeigenen van de staat.