Het wordt hoog tijd grenzen te stellen aan de datahonger van de AIVD en de MIVD. Daartoe moet de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv) worden gewijzigd. Dit zei prof. Jan-Jaap Oerlemans in zijn oratie aan de Universiteit Utrecht afgelopen maandag.
De bijzonder hoogleraar op het gebied van Inlichtingen en Recht hekelt de bestaande praktijk bij beide diensten waarbij enorme hoeveelheden gegevens worden verzameld en verwerkt uit zogenoemde ‘bulkdatasets’. Daaronder worden sets gegevens verstaan van burgers die merendeels niet onder de aandacht van de overheidsdiensten staan en dat ook nooit zullen staan. Volgens Oerlemans is dit een inbreuk op de privacy.
Onlangs bleek ook dat de AIVD en de MIVD gretig hun hackbevoegdheid inzetten. Hiervoor gelden strenge waarborgen. Maar voor de inzet van de informantenbevoegdheid gelden deze extra waarborgen niet.
Een rapport van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Ctivd) wijst uit dat met die bevoegdheid een bulkdataset met passagiersgegevens van luchtvaartmaatschappijen van miljoenen personen is vergaard. Een EU-richtlijn verplicht vliegtuigmaatschappijen bepaalde informatie bij alle vluchten van buiten de EU naar een Nederlandse luchthaven aan de marechaussee door te geven. Maar deze gegevens worden tegen de bedoeling in ook onderhands verstrekt aan de AIVD, waarbij de gegevens in bulk worden verzameld, opgeslagen en worden gecombineerd met andere gegevens om targets te identificeren.
Gedrocht van artikel
Oerlemans noemt de informantenbevoegdheid in artikel 39 van de Wiv 2017 ‘een gedrocht van een artikel’. De hoogleraar vindt dat voor deze massale opslag van gegevens van personen die niet onder de aandacht van de diensten staan, strikte regels moeten gelden. Hij denkt aan een bijzondere bevoegdheid, met een apart autorisatieregime bij de verwerking van de gegevens en een uiterste bewaartermijn.
De wet moet volgens hem worden aangepast omdat de huidige regelingen op basis waarvan bulkdatasets mogen worden verzameld, onvoldoende voorzienbaar zijn. Bovendien bevatten de regelingen zelf onvoldoende waarborgen. ‘Als er geen grenzen worden gesteld gaan dienstmedewerkers in hun datahonger welhaast onbeperkte middelen inzetten,’ vreest Oerlemans. Hij hoopt dat de commissie Jones-Bos die momenteel deze wet evalueert, tot dezelfde conclusies komt.