Van een proef bij ABN Amro, Universiteit van Amsterdam en de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar een officieel project van de FEC (Financieel Expertise Centrum). Dat resultaat boekt het winnende ICT-project van het Jaar in het Grootbedrijf van het Jaar met de Computable Award 2019: Big data tegen uitbuiting en mensenhandel. De strijd tegen moderne slavernij is nu ‘dagelijks werk’ bij de FEC, een samenwerkingsverband tussen autoriteiten met een toezicht-, controle-, vervolgings- of opsporingstaak in de financiële sector.
Rob van ’t Oever, head of intelligence bij het onderdeel Security & Integrity Management van ABN Amro, nuanceert de titel ‘big data tegen uitbuiting en mensenhandel’. Gelukkig, zo meldt hij, is er geen sprake van ‘big data’, ‘want dat zou betekenen dat de problematiek in Nederland nog veel groter is dan we al dachten’. Niettemin snijdt de term wel hout, want het gaat er om in die enorme hoeveelheden data waarover banken beschikken te zoeken naar patronen die duiden op mensenhandel.
De Computable Award 2019 is overigens niet de enige prijs waarmee dit initiatief aan de haal gaat. Het team van Jill Coster van Voorhout van de UvA is beloond met de Science & Innovation Award 2019 in de categorie Alpha/Gamma voor de manier waarop het diverse onderzoeksmethoden heeft gecombineerd om crimineel gedrag via bankgegevens boven water te krijgen.
Andersom
Aanvankelijk beperkt het project zich tot het zichtbaar krijgen van arbeidsuitbuiting door financiële gegevens uit te kammen. Zo is het bijvoorbeeld verdacht als iemand zijn loon bijgeschreven krijgt en dat dit bedrag al dezelfde of de volgende dag wordt gepind. Het vermoeden bestaat dan dat dit in opdracht van de werkgever gebeurt en de betrokken persoon zijn geld grotendeels weer terug moet geven. In gesprek met Gert Buist, adviseur Mensenhandel bij het korps landelijke politiediensten, probeert Van ’t Oever te achterhalen hoe een bank kan helpen uitbuiting tegen te gaan.
De twee spreken elkaar op een bank bij het Slavernijmonument in Amsterdam (te zien op YouTube). Buist somt drie vormen van uitbuiting op. De meest bekende: gedwongen prostitutie. Maar ook arbeidsuitbuiting in bijvoorbeeld landbouw, horeca, schoonmaak en industrie. Ten slotte: uitbuiting door anderen te dwingen tot criminele handelingen, zoals diefstal of het beschikbaar stellen van een bankrekening.
Hij spreekt de wens uit dat financiële instellingen een soort convenant sluiten om verdachte gegevens op te zoeken en te delen met opsporingsorganen. ‘De banken moeten wel samenwerken om te voorkomen dat de ene bank wel actief is op dit vlak en een andere niet, waardoor criminelen gewoon overstappen van bank’, aldus Buist. Nu mensenhandel en uitbuiting een officieel project is binnen de FEC heeft die samenwerking gestalte gekregen.
Van’t Oever zegt in elk geval te weten dat ING, Rabobank en Volksbank nu ook actief meespeuren en wellicht nog meer banken. Opvallend is dat ABN Amro met dit project niet afwacht tot de politie binnen een onderzoek naar de bank stapt om extra gegevens, maar uit eigen beweging verdachte patronen opspoort en resultaten aanbrengt bij de politie en de opsporingsdienst van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Steef de Vries, die van meet af aan betrokken is geweest bij de pilot van ABN Amro en nu de kar trekt bij het FEC-project, stelt dat inderdaad een heleboel zaken anders niet op zijn bureau beland zouden zijn. Van ’t Oever verklaart de drang van ABN Amro vanuit maatschappelijke betrokkenheid.
Uitbreiden
Bij ABN Amro gaat het niet meer om een proefneming. Dat betekent dat intern, naast grotere bewustwording – het draaien van de query, vervolganalyse en training geen uitzondering meer zijn maar de gewoonste zaak van de wereld. ‘We kijken met elkaar in breder verband hoe we de dataset kunnen uitbreiden. Er zijn dus ook andere afdelingen bij betrokken, waaronder een data-scientist-afdeling’, meldt Van ’t Oever. De samenwerking met de andere banken heeft er inmiddels toe geleid dat er een paar query’s zijn bijgekomen. Om criminelen niet wijzer te maken dan ze al zijn, houdt Van ’t Oever zich op de vlakte als het gaat om de vraag waar de bank ‘op aanslaat’. Ook Buist laat wat dat betreft niet het achterste van zijn tong zien.
Wel geeft Van ’t Oever aan dat het zeer waarschijnlijk is dat de reikwijdte van de onderzoeken wordt uitgebreid. De vorsende blik gaat dan ook naar tekenen die duiden op seksuele exploitatie en/of criminele uitbuiting. Hij vermoedt dat de corona-pandemie de diverse vormen van uitbuiting en mensenhandel versterkt. De overheid heeft de blik immers gericht op handhaving van de corona-maatregelen, het tekort aan seizoensarbeiders is nijpend. De pandemie ontwricht samenlevingen en er zijn altijd mensen die daar profijt van willen trekken.
Vaak denken mensen bij mensenhandel aan landroof, kinderarbeid en gedwongen prostitutie in verre landen, maar die verschrikkelijke zaken gebeuren net zo goed in Nederland. ‘Door handelingen met geldstromen te analyseren en bloot te leggen, bieden wij belangrijke stukjes die de politie nodig heeft om de puzzel tegen criminelen af te maken. Er is nog een wereld te winnen’, stelt Van ’t Oever.
Dit artikel is verschenen in Computable Magazine #3 2020.
Fijne binnenkomer
De toekenning van de Computable Award heeft ABN Amro veel positieve reacties opgeleverd, waarbij vooral de maatschappelijke relevantie wordt geroemd. ‘Intern hebben veel collega’s hun hulp aangeboden’, zegt Rob van ’t Oever van de Intelligence-afdeling van de bank. En bij presentaties, zo gaat hij verder, is het een fijne binnenkomer die ons innovatieve karakter laat zien en toont dat out-of-the-box-denken wordt geapprecieerd. Hij denkt dat de prijs er ook aan heeft bijgedragen dat de proef bij ABN Amro nu een FEC-project is. ‘Het is makkelijker om aan te sluiten bij een project dat zich ook in de publieke opinie al heeft bewezen.’
