We leven in een consumptiemaatschappij waarin we grote hoeveelheden afval creëren. Moeten we echt alles verpakken of kan het ook anders? Want er is een probleem met plastic en verpakkingen.
Volgens het Amerikaanse milieubeschermingsagentschap bestaat bijna een kwart van al het afval op stortplaatsen uit verpakkingsmaterialen. En hoewel plastic een goedkoop en handig materiaal is om verpakkingen van te maken, wordt het in de natuur maar heel langzaam afgebroken. Bovendien is plastic dodelijk voor alles wat in onze zeeën en oceanen leeft en komen gifstoffen uit plastic verpakkingen ook in onze voeding terecht.
Mensen maken zich terecht steeds meer zorgen over het milieu en de schadelijke effecten van de grote hoeveelheden afval die we met ons huidige consumptiepatroon creëren. Wereldwijd wordt afval steeds meer aan banden gelegd. Zo geldt er in de VS tegenwoordig een verbod op gratis plastic tassen. En in de EU heeft het Europees Parlement ermee ingestemd om tussen nu en 2025 de hoeveelheid plasticafval terug te dringen. Het gaat daarbij vooral om het verminderen van plastic voor eenmalig gebruik, zoals plastic rietjes, bestek en hamburgerdoosjes. Door deze strengere regelgeving moeten winkeliers hun verpakkingen opnieuw tegen het licht houden en op zoek gaan naar milieuvriendelijker oplossingen.
Internetbestellingen en voorverpakte levensmiddelen zijn een grote bron van afval. Voorheen werden producten die via internet worden verkocht, eerst in een bulkverpakking naar een magazijn of winkel getransporteerd. Nu kan de consument er echter steeds vaker voor kiezen om het product dezelfde dag nog of de volgende dag te laten bezorgen. Meer en meer producten worden daardoor los verpakt om meteen te kunnen worden geleverd.
Uit een rapport van Fast Company blijkt dat in de VS jaarlijks zo’n 165 miljard pakketjes worden verzonden. Dat zijn ruim een miljard bomen. En in supermarkten zitten komkommers en cherrytomaten vaak in een plastic verpakking. Dat levert weliswaar extra winkelgemak op voor de consument en zorgt ervoor dat supermarkten hun voorraad makkelijker kunnen bijhouden, maar het sluit niet bepaald aan bij de doelstelling om de hoeveelheid afval terug te dringen.Dit heeft geleid tot de opkomst van afvalloze winkels en verpakkingsvrije producten.
Uitdagingen
De Ellen MacArthur Foundation heeft berekend dat het verbannen van voorverpakte levensmiddelen en het introduceren van herbruikbare verpakkingen meer dan tien miljard dollar kan opleveren. Zonder verpakking zijn producten echter minder lang houdbaar. En etenswaren moeten nog altijd in zakken en dozen worden vervoerd om ze te beschermen. Daarnaast moeten leveranciers de versheid van de producten kunnen monitoren. Zonder verpakkingen om de voorraad te beschermen, te volgen en te monitoren wordt het voor winkeliers een stuk moeilijker om te voldoen aan productveiligheidsnormen en specifieke beleidslijnen en regelgeving voor bulkverkoop, en ook het organiseren van terugroepacties wordt lastiger.
Veel afvalloze winkels werken met bulkbakken en -dispensers waarbij consumenten zelf kunnen bepalen hoeveel ze van een product kopen. Met name in de EU is dit een populaire oplossing. In de afgelopen twee jaar zijn er alleen al in het Verenigd Koninkrijk meer dan honderd afvalloze winkels geopend. Nieuwe ondersteunende EU-regelgeving kan een belangrijke rol spelen in het algemene succes ervan.
Maar afvalloze winkels staan nog in de kinderschoenen en in de VS zijn de meeste winkels nog in een pilotfase. Daar is de ban op plastic per staat anders geregeld. Het gebrek aan bedrijfsmodellen schrikt leveranciers en winkeliers bovendien af. Er zijn vier modellen voor het gebruik van herbruikbare verpakkingen:
- Thuis bijvullen De gebruiker heeft een herbruikbare verpakking en het bedrijf vult de verpakking op gezette tijden bij op basis van een abonnementsservice.
- Buitenshuis bijvullen De gebruiker heeft een herbruikbare verpakking en kan deze op specifieke locaties bijvullen.
- Ophalen aan huis De herbruikbare verpakking wordt aan huis geleverd en weer opgehaald.
- Buitenshuis inleveren De gebruiker levert de herbruikbare verpakking in bij een inleverpunt.
Al deze modellen hebben zo hun eigen uitdagingen, met name wat betreft de traceerbaarheid van producten en inspanningen die moeten worden geleverd om klanten te motiveren mee te werken aan een afvalloze maatschappij. Een voorbeeld hiervan is het statiegeldsysteem voor flessen dat wij gebruiken in Nederland.
Voordelen
Ondanks de uitdagingen die een afvalloos model met zich meebrengt voor winkeliers, kan het wel degelijk voordelen bieden. Er zijn tegenwoordig allerlei geavanceerde technologische oplossingen waarmee winkeliers meer inzicht kunnen krijgen in de voorkeuren van hun klanten, zodat ze elke klant een unieke gebruikerservaring kunnen bieden.
Volgens Market Research Future is de wereldwijde markt voor slimme verpakkingen goed voor 46,74 miljard dollar, met een samengesteld jaarlijks groeipercentage van iets meer dan vijf procent in de periode van 2017 tot 2023. Slimme verpakkingen worden voorzien van sensoren of slimme etiketten om de productkwaliteit, opslagomstandigheden, versheid en houdbaarheid van producten te monitoren. Zogenaamde rfid-tags maken het mogelijk om de herkomst te traceren en producten te controleren op (on)opzettelijke aantasting.
Boodschappen die online worden besteld, kunnen worden geleverd in herbruikbare verpakkingen of kratten die zijn uitgerust met een volgsysteem. Door dit volgsysteem te combineren met een mobiele app, krijgen winkeliers waardevolle klanteninzichten. En door producten te voorzien van rfid-chips en slimme inleverpunten te creëren, is eenvoudig te controleren waar en wanneer een gebruiker een product inlevert. Ook gebruikers kunnen de app gebruiken, bijvoorbeeld om het dichtstbijzijnde inleverpunt te vinden, te zien hoeveel punten ze hebben gespaard en te bekijken hoeveel ze al hebben bijgedragen aan een beter milieu. Dit zorgt voor een betere klantenbinding.
Met slimme verpakkingen beschikken alle spelers in de leveringsketen over de realtimedata die ze nodig hebben, zodat ze meer controle hebben over de verpakkings- en materiaalstromen. Op die manier kunnen ze de efficiëntie van de leveringsketen en het gebruikersgemak nog verder verbeteren.
Op de markt liggen komkommer of cherrytomaten niet in een plastic verpakking, het zijn vooral supermarkten die doorgeslagen zijn hierin. Of ligt het probleem uiteindelijk in Brussel waar de ambtenaren regels bedenken die leiden tot een plastic afvalberg?
Want uiteindelijk waren het Brusselse regels zoals kwaliteitsnormen voor komkommers die ervoor zorgden dat de kromme komkommer geweerd werd in de supermarkt en rechte komkommers in plastic verpakt. En Brusselse regels aangaande houdbaarheid zorgen voor een voedselverspilling in de GFT keten want er belandt nog heel wat op de composthoop wat uiteindelijk zonder enig risico te consumeren is.
Betreffende het gescheiden innemen van afvalstromen aan huis heb ik ondertussen een complete milieustraat in mijn tuin met bakken voor plastic, blik, papier, GFT en restafval. Verder hebben we nog een gedeelde bak in het dorp voor glas (gesorteerd op kleur) en een container voor textiel. En desondanks verhoogt de gemeente de afvalstoffenheffing terwijl er aan 6 van de 7 genoemde afvalstromen verdiend wordt. Met alleen al een opbrengt van €20 per ton aan ongesorteerd papier zou ik €100 aan korting moeten hebben op de afvalstoffenheffing en dit bedrag loopt nog wat verder op als ik kijk naar de opbrengsten uit blik (zonder statiegeld) en plastic. En wie naar de milieustraat bij gemeente gaat ziet nog meer diefstal want ook schroot kent een goede prijs en metalen zoals koper leveren al snel zo’n €3,50 per kilo op.
In de circulaire economie is inderdaad nog veel te verbeteren en een puntenspaarsysteem op de afvalstromen die geld opbrengen is inderdaad geen gek idee. Belonen in plaats van straffen schijnt ook nog eens beter te werken om het gedrag te veranderen, want een beter milieu begint nog te vaak met het belasten van anderen. Het gaat niet om de efficiëntie van de leveringsketen maar om de eerlijkheid van het terug leveren en statiegeld is nog altijd een sigaar uit eigen doos want je betaalt eerst voor het verpakkingsmateriaal.