De Nederlandse rijksoverheid staat voor een schier onmogelijke opgave: bijna zevenhonderd ict-vacatures vervullen. Hoe verwacht het Rijk ict’ers te vinden en te behouden op die o zo krappe arbeidsmarkt? ‘We laten ict-studenten zien dat de overheid wél een interessante werkgever is.’
Naar schatting werken er zo’n 8.400 ict’ers bij de rijksoverheid (exclusief de politie). Het Rijk heeft grote moeite met het vinden, aantrekken en behouden van ict’ers. Vooral het ministerie van Veiligheid & Justitie (169 ict-vacatures), de Belastingdienst (122) en Defensie (92) staan te springen om ict’ers. Volgens de website Werkenvoornederland.nl, waar alle ict-vacatures binnen de Nederlandse rijksoverheid staan, zijn vooral developers, ict-inkopers, data-analisten en security-specialisten in trek.
Er is te weinig instroom van jonge medewerkers, de ict-populatie binnen het rijk is vergrijsd en
studenten weten het Rijk onvoldoende te vinden als interessante stageplek, stelt Marcel Staring.
Hij coördineert bij de Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk (UBR), dat overkoepelende diensten levert binnen de rijksoverheid, het Programma Versterking HR ICT Rijksdienst en hoopt zo meer jonge ict’ers aan te trekken. Dat is hard nodig. Bijna één op de drie ict’ers (29 procent) bij het Rijk is 55 jaar of ouder. Het landelijk gemiddelde ligt op dertien procent (zie kader).
Overigens is de leeftijdsverdeling van werkzame ict’ers bij het Rijk niet fundamenteel anders dan bij andere functiegroepen binnen het Rijk, meldt de overheid als toelichting op de tabel (Bron: Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2019).
Het probleem met de vergrijsde ict-populatie is tweeledig: voor uittredende oudere ict’ers
komen te weinig jongeren in de plaats én bij studenten is de overheid onvoldoende in beeld
als aantrekkelijke ict-werkgever. Staring: ‘Ze zien de overheid als groot, log, bureaucratisch, traag,
stoffig en niet innovatief.’ Daarnaast speelt dat de overheids-ict minder afhankelijk moet worden van externen. Bovendien moet de publieke sector beter worden toegespitst op nieuwe technische
ontwikkelingen. Al met al een flinke klus om het tij te keren. Staring ziet kansen door betere
samenwerking tussen het hoger onderwijs en de overheid. Op dit moment is die samenwerking
volgens hem nog vaak ad hoc. Bovendien vindt hij dat de overheid meer moet inbrengen in de samenwerking met het hoger onderwijs.
Vergrijzing en ict-populatie
Leeftijd NL totaal Rijk
Jonger dan 35 jaar 33% 10%
35 tot 45 jaar 27% 23%
45 tot 55 jaar 27% 37%
55 jaar en ouder 13% 29%
Bron: Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2019
Instroom van studenten
Staring: ‘Als overheid verwachten wij elk jaar weer een instroom van afgestudeerde ict-starters en -kennis. Maar dat is te eenzijdig. Je kunt niet alleen nemen, je moet ook geven.’ Als voorbeelden noemt hij langdurig investeren in het onderwijs en het bieden van onderzoeksprojecten en het leveren van gastdocenten. ‘Zo komen we al vroeg in beeld bij ict-studenten en zien zij dat de overheid
wél een interessante werkgever is.’ Ook kan het onderwijs zich door een structurele
samenwerking bezighouden met concrete vraagstukken die nu spelen, denkt Staring. ‘Er
zijn genoeg onderzoeksgebieden. Denk aan robotica in de zorg, de inzet van artificiële
intelligentie of toekomstige mogelijkheden rond kwantumcomputers. Dit kan bijdragen aan een
innovatieve overheid, waardoor Nederland als ict-kennisland internationaal voorop kan lopen.
Ook het bedrijfsleven kan van deze samenwerking profiteren’, stelt hij.
Om meer ict’ers aan te trekken én de positie van het Rijk als ict-werkgever te versterken, is
halverwege 2018 Programma Versterking HR ICT Rijksdienst (2018-2021) gestart. Daarbij vervult het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de rol van aanjager, verbinder en
platform voor kennisdeling. Verder wordt een aantal Rijksbrede initiatieven ingezet, zoals een
permanent opengesteld stageloket voor ict-studenten, het delen van cv’s, bijvoorbeeld tussen
verschillende departementen en twee jaarlijkse arbeidsmarktcampagnes. Voor die verschillende
projecten samen is over de looptijd 2018-2021 ongeveer tien miljoen euro gereserveerd.
Een recent onderdeel is I-flow. Dat is een omscholingsprogramma waarin hoger opgeleiden met uiteenlopende achtergronden in een halfjaar omgeschoold worden tot ict’er voor het Rijk. Ook is er een doorlopende campagne opgezet waarbij ict’ers vertellen over hun carrière binnen het Rijk. Bovendien lopen de voorbereidingen op een eerste pilot met de Avans Hogeschool en de Haagse Hogeschool. Tijdens die proef, die in september 2019 begint, worden geselecteerde kandidaten in een leer-werktraject in een halfjaar opgeleid tot Java-developer en cyber security officer.
Daarna volgt een inwerkperiode van maximaal een jaar waarin de ict’er zijn nieuwe kennis toepast en zich verder ontwikkelt in zijn nieuwe vakgebied. Als die periode goed verloopt, volgt een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd en ontwikkelt de kandidaat zich bij zijn werk gever verder door. Een andere onderdeel van het programma is een virtueel matchingsteam. Daarin worden cv’s van afgewezen maar volgens het Rijk kansrijke ict-kandidaten gedeeld met de verschillende departementen en uitvoeringsorganisaties binnen het Rijk. Uiteraard met toestemming
van de sollicitant.
Rijks Data Science Programma
Ook meldt de projectorganisatie dat zij in september 2019 een nieuwe groep start van het Rijks ICT Traineeprogramma. Het Rijks Data Science Programma start dan de tweede lichting en het Rijks Cyber Security Programma start voor de eerste keer. In totaal gaat het om enkele tientallen nieuwe ict’ers.
De eerste groep van het Rijks ICT Trainee programma rondde het programma in augustus 2018 af. Hiervan is volgens de rijksambtenaren tachtig procent doorgestroomd naar functies binnen de rijksoverheid.
Misschien eens overwegen om slimmer en efficiënter te gaan werken? Scheelt kosten, ellende en kostbare inhuur- en wervingsprocedures…
Het is aan te raden dat de overheid niet zelf opleidt maar het hoogste niveau kiest, dus binnen het bedrijfsleven. Vroeger was dat RAET met Jackson technieken. Ook Volmac was goed, ook al gebruikten ze helaas slechts 40% van de Jackson kennis en dachten ze slimmer te zijn dan Jackson, hetgeen natuurlijk een volslagen misvatting is. VSP non-sequential als zijnde de gewenste interactieve vorm, is gekunsteld geknoei. Ook projecten starten met een ERD is een misvatting. Life-cycles als basis (JSD entities oftewel objecten) gebaseerd op de échte wereld, dat werkt wel. Zo behoort het maken van een Record Relatie Diagram tot het Realisatie proces(!) binnen de Architectuur fase van JSD en dus zeker niet tot een aanpak waarbij men achteraf helaas vaststelt dat de aannames niet werken, waarbij er al honderden mensen helaas op het verkeerde spoor zijn gezet en wijzigingen een dramatische impact hebben, de reden waarom menig overheidsproject jammerlijk is mislukt. Lerend van de fouten uit het verleden, gebruik je uiteraard de meest betrouwbare methode. NB: een methode is niet de onderbuik van de senior-informatie analist, maar een aanpak die zelf corrigerend is, waarbij ervaring wel helpt, maar niet het meest essentieel is, oftewel typisch Jackson.
Dus: selecteer met behulp van een psychotechnische keuring geschikte medewerkers waarbij niet zozeer de vooropleiding van belang is, maar het analytische talent en de interne behoefte om problemen écht op te lossen. Geef die mensen een training waarbij ze vertrouwd raken met JDS & JSP los van een implementatie omgeving. Ga vooral geen object-georiënteerde programmeer omgeving gebruiken, maar implementeer op de klassieke manier de objecten. Houd rekening met performance. Gebruik SOA technieken, gebruik een eigen schedulings-systeem binnen de service afhandeling. Stel mensen aan met ervaringen in het toepassen van architectuur principes die de gewenste cultuur uitdragen en support geven. Maak daar een rijks-standaard van. Werk vanuit een landelijk architectuurteam en laat nooit iemand opnieuw het wiel uitvinden. Gebruik moderne tools om de huidige software snel te doorgronden. Bedenk dat de kreet ‘legacy’ vooral het populisme is om directies veel geld uit de zak te kloppen. Bedenk dat software die lang mee gaat, feitelijk een geweldige Return On Investment is die zeer geschikt is voor hergebruik. De specificaties hielden namelijk lang stand. Er is een uitstekende firma die multi-platform analyses omzet in een repository waarin razendsnel de business-rules te achterhalen zijn. Handig als je de life-cycles gestalte geeft.
Er zijn nog steeds prima docenten te vinden die desgevraagd e.e.a. gestalte kunnen geven.
Leer van vroegere fouten.
Er zijn nog wel meer mogelijkheden. Op dit moment zijn de salarisschalen erg beperkend om een marktconform tarief te betalen. Daarnaast is er een enorm potentieel van wellicht wat oudere, maar zeer capabele ICT’ers die standaard worden afgewezen omdat men coûte que coûte vasthoudt aan de eis dat de kandidaat over een HBO diploma of hoger beschikt. Dit wordt zelfs doorgetrokken naar ingehuurde krachten, een compleet achterhaalde gedachte (zie bijvoorbeeld hoe een bedrijf als Google daar tegenwoordig mee omgaat…)
Ik blijf mij verbazen over programma’s zoals I-flow. Waarom mensen omscholen tot ICT-er als er voldoende ICT-ers zijn in de 50+ leeftijdsgroep die toevallig niet de juiste kennis kennen? Je kan die groep in korte tijd bijscholen. De motivatie om te werken is hoog, het scheelt uitkeringen en je voorkomt ook dat omgeschoolde academici weer in hun oude vak terugkeren (Pion eind jaren 80 heeft dat al eerder laten zien).
Een student sociologie in 6 maanden opleiden tot een security officer klinkt als de cursus die Rian van Rijbroek gevolgd heeft. De opleiding tot soldaat duurde al 14 maanden en de opleiding tot (onder)officier duurde nog eens 2 maanden langer.
Kortom, ik denk dat de cijfers niet kloppen en een paar dagen geleden stelde ik daarom dan ook dat de inhuur door ministeries zoals AZ, I&W en Financiën niet verrassend was. Java is namelijk een eiland en geen oplossing voor het probleem aan achterstallig onderhoud binnen de (vitale) rijksinfrastructuur. Een tekort aan 700 ICT-ers lijkt me een beetje weinig als ik kijk naar de uitdagingen die rijksoverheid heeft.
De cijfers van jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2019 dienen dan ook op de juiste merites beoordeeld te worden, ik neem namelijk aan dat de inhuur hierin niet meegenomen is. Verder ben ik heel benieuwd hoe groot de groep van ouder dan 55 jaar is. Ik meen me te herinneren dat met name de belastingdienst hierdoor plotseling personele tekorten had doordat de uitstroomregeling voor deze groep iets te riant was. De overheid gooit namelijk wel vaker oude schoenen weg voordat ze de nieuwe ingelopen hebben, zo heeft Defensie al jaren teveel generaals (55 jaar) en te weinig soldaten (35 jaar).
De overheid werkt nog steeds veel met puntenlijstjes, “x jaar ervaring in iets is 2 punten, xx jaar is 4 punten”. “HBO ja is door, HBO nee is knockout”. Max aantal punten mag door…
Als de overheid eens realiseerde hoeveel potentieel perfecte kandidaten er rond lopen die nu niet door de criteria heen komen zou het probleem een stuk kleiner zijn.
Kom maar op met die vacatures, ik solliciteer meteen
Kom maar op met die vacatures. Zodra ik op werkenbijhetrijk.nl zuid-nederland als lokatie kies. Zakken de beschikbare vacatures naar nul. Dit is al jaren zo.
De overheid lijkt mij toch de werkgever bij uitstek om landelijk te opereren. Laat ze eens een ICT lokatie in zuidoost brabant of limburg openen. Dan staan er meteen 300 man voor de deur.