Dit weekend werd bekend dat mevrouw Hilhorst, het hoofd van het Bureau ICT Toetsing (BIT), de pijp aan Maarten heeft gegeven. Dat gebeurt vlak vóór een Kamerdebat over de toekomst van het BIT en kort ná een extreem positieve beoordeling van het BIT en mevrouw Hilhorst zelf. Het heeft er ondertussen alle schijn van dat juist die hulde aan de basis ligt van de crisis die het BIT mogelijk niet gaat overleven. Plus een tijdbom geplaatst door Ton Elias. We springen in de slangenkuil die BZK heet.
Vorige week vrijdag viel mijn oog op de LinkedIn pagina van professor doctor Cokky Hilhorst, hoofd BIT en met mij verbonden via achttien gemeenschappelijke LinkedIn kennissen. Direct viel op dat ze al per april weg is bij het BIT. Dat is groot en Tweetwaardig nieuws en Computable meldde het maandag jongstelden ook als zodanig. Er blijkt sprake te zijn van een exit per direct, dus in harmonie ging het duidelijk niet.
Je hoeft geen insider te zijn om te zien dat staatssecretaris Raymond Knops van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) te maken heeft met een serieuze crisis. In november 2018 vertrok Hans Wanders, de CIO Rijk en eerder de baas van het BIT en van mevrouw Hilhorst. Ook Wanders vertrok met slaande deuren en is nog steeds niet vervangen. Ondertussen buigen Kabinet en Kamer zich nu over de toekomst van het BIT dat van de Commissie Elias een levensduur meekreeg van vijf tot zeven jaar. Daarna (binnenkort dus) zouden de ministeries zelf zo volwassen zijn geworden in hun omgang met ict dat het BIT niet meer nodig zou zijn. Kabinet en Kamer oordelen dus over een onthoofd BIT en tegen de achtergrond van een door Elias geplaatste tijdbom.
Het BIT: van likken naar bijten
Laten we even teruggaan naar 2015 toen het BIT ontstond. Iemand die veel over overheid en ict schreef beweerde toen dat het BIT geen kans van slagen had. Die iemand was ik en ik zat er naast. Mijn argumentatie was dat het BIT door de ambtenaren van toenmalig minister Blok zo was opgezet dat falen gegarandeerd was. De Commissie Elias wilde het BIT onderbrengen in het ministerie van Algemene Zaken, onder premier Mark Rutte dus. Het BIT belandde onder het ministerie van BZK, een op ict-gebied zwak ministerie met het grootste ict-faalproject van dat moment onder zich, de Operatie BRP.
Binnen het ministerie werd het BIT onder de CIO Rijk geschoven, een functionaris die niets te zeggen heeft over wat er op de ministeries gebeurt en alle belang had om het BIT koest te houden. Om zeker te stellen dat het BIT zou falen mocht het eerst een oordeel vellen over het genoemde BRP-project. Het BIT-advies was in de roos: méér geld en méér tijd in de bodemloze BRP-put. Iedereen blij in 2015 en een nog grotere ict ramp in 2017. Daarna maakte het BIT alsnog gehakt van Operatie BRP, wéér naar wens van minister Plasterk die ongeschonden de uitgang wilde halen. Het BIT leek hard bezig met blending into the background.
Maar zo bleef het dus niet. Het BIT ontpopte zich post-Plasterk onder een nieuwe staatssecretaris Knops tot een instituut dat waar nodig keiharde oordelen velde. En omdat het met de ict bij de overheid helemaal niet beter gaat, integendeel, nam het aantal harde oordelen ook toe. Een voorlopig (of definitief) hoogtepunt was het oordeel over een nieuwe investering in software voor de uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten (pgb’s). Het BIT brandde dit project tot de grond toe af en ik erkende dat het BIT geen schoothondje meer was. Omdat ict er nog steeds niet toe doet kon minister Hugo de Jonge van de Kamer gewoon doorgaan, maar wie zoals ik het debat beluisterde kon niet anders dan concluderen dat de bewindsman de BIT-mensen graag persoonlijk in de Hofvijver wilde gooien.
En zoals minister De Jonge zijn er binnen de rijksoverheid veel meer mensen, bij vele ministeries en van hoog tot laag in de pikorde. Overal bij de overheid zitten ambtenaren die dolgraag de Elias-bom waarop het BIT zit willen detoneren. Een jaar geleden werd de eerste dolkstoot uitgedeeld door een commissie die onderzoek deed naar het BRP-fiasco. Het resultaat was een laf en schandelijk rapport waarin iedereen werd gespaard behalve het BIT. De commissie stond onder leiding van ene Henk de Jong die direct na deze klus benoemd werd tot ‘general manager’ van PBLQ, een club die voorkomt uit en nog steeds sterk verweven is met de hogere ict-ambtenarij. Het zal PBLQ, dat zelf bestuurlijk nauw betrokken was geweest bij het BRP-fiasco, geen windeieren hebben gelegd.
Het BIT: een verkeerde constructie
Dat het BIT niet is geworden wat ik voorspelde is vooral een prestatie van Mevrouw Hilhorst en haar toenmalige chef, CIO Rijk Wanders. Het is knap, maar een verkeerde constructie die in de lucht wordt gehouden door bovengemiddelde individuen houdt nooit stand. Hilhorst en Wanders hadden het getroffen met hun bewindspersoon, staatssecretaris Knops, een besluitvaardig bestuurder van het type recht-door-zee en iemand die wantoestanden kan aanpakken – vraag maar op de Antillen.
Het probleem bij al die mooie eigenschappen is echter dat Knops het BIT werkelijk onafhankelijk liet opereren en zich ook echt niet met het BIT bemoeide. En omdat zowel Hilhorst als Wanders geen carrière-ambtenaren zijn en de ambtelijke mores minder goed kennen, waren ze minder goed bestand tegen ambtelijke spelletjes. Hetzelfde lijkt te kunnen worden gezegd over staatssecretaris Knops. De harde oordelen van het BIT, de hands-off benadering van de staatssecretaris en de buitenstaanderstatus van Hilhorst en Wanders lijken het BIT nu de das om te doen. Zó hoef ik geen gelijk te krijgen.
Enigszins speculatief – maar wel pikant – lijkt het zo te zijn dat staatssecretaris Knops zelf ongewild de bom heeft doen barsten. Zoals Computable ook beschreef begon de ellende met zeer positieve beoordelingen van het functioneren van het BIT door zowel een onafhankelijke commissie van toezicht als een adviesbureau. Het BIT deed het geweldig en mevrouw Hilhorst was onmisbaar. Natuurlijk hoorde iedereen bij BZK en zeker ook staatssecretaris Knops heel andere geluiden uit de ministeries en zelfs uit de ministerraad (yep, pgb-minister Hugo de Jonge).
Het BIT: Gehaat! Gevreesd! Gewurgd?
Geheel in stijl wilde Knops die verhalen niet in de wandelgangen horen maar terugzien in de BIT-beoordelingen: niet achterbaks maar openlijk. Helaas wordt zo’n houding in een ambtelijke organisatie al snel uitgelegd als een boodschap dat ook de staatssecretaris BIT graag zou zien verdwijnen, wat vrijwel zeker niet zo is. Voeg daarbij dat het voor de vele vijanden van het BIT nu of nooit is en Wanders, Hilhorst en (wellicht) Knops een slangenkuilantenne misten je begrijpt wat er is gebeurd.
Overal duiken kritische memo’s op. De positieve beoordelingen worden ter discussie gesteld. De nieuwe baas van mevrouw Hilhorst en het BIT, mevrouw Van Wallenburg, komt van buiten de Rijksoverheid en is pas net binnen. Een beetje druk uitoefenen op zo’n newbie doet dan wonderen en omdat zij niet uit de CDA-hoek van Knops komt maar uit de D66-hoek van BZK-minister Ollongren is er ook geen informele stopknop. Onder vuur van alle kanten, zonder steun van je huidige management en met als recent voorbeeld een harde exit van je eerdere baas is alle brandstof voor een explosie aanwezig. Die explosie heeft vorige maand dus plaatsgevonden en is opvallend lang binnenskamers gebleven.
Op dit moment is het BIT gereduceerd tot een papieren tijger. Een rapport zoals over de PGB is nu nagenoeg onvoorstelbaar. Nu alleen nog iemand aanstellen met een fijn gevoel voor ambtelijke verhoudingen en de situatie die ik in 2015 voorzag is alsnog bereikt. Geef dit BIT‑zonder‑ballen dan nog twee jaar en bij de volgende Kabinetsformatie kan het geruisloos verdwijnen, mooi binnen de termijn van Elias. Opgeruimd staat netjes.
Het BIT: het woord is aan de vrienden
Het BIT heeft gelukkig niet alleen vijanden. De Tweede Kamer is blij met het BIT, niet alleen de oppositie maar ook de coalitiepartijen. Gek is dat niet want het BIT doet hun werk en falende ict-projecten leiden nog steeds niet tot politieke risico’s voor bewindspersonen. Hopelijk laten zij dat komende donderdag in een BIT-debat zien. Dat is belangrijk want vele ambtelijke ogen kijken mee. Als staatssecretaris Knops en de Kamer geen heldere positie innemen ten gunste van het BIT weet iedereen hoe de vlag er bij hangt en is het over en uit, ook als het BIT nog een tijd lang mag zieltogen.
Het BIT moet weg! (bij BZK)
Degene die nu echt zijn kaarten moet laten zien is natuurlijk verantwoordelijk staatssecretaris Knops. Knops heeft puin te ruimen dat grotendeels onder zijn eigen bestuursperiode is ontstaan. Het acute probleem is natuurlijk om weer competent en krachtig management op het BIT te krijgen en dat zal niet meevallen. Structureel van belang is een herplaatsing van het BIT. Een toezichthouder op zoiets vaags als ict binnen de Rijksoverheid eindigt altijd in het meepraten met de bestuurders of met een soort crisis die zich nu ontrolt. In een situatie waarin de ict-problemen bij de overheid alleen maar toenemen – UWV, SVB, Belastingdienst, NVWA, CBR, Defensie, Politie, enzovoorts – is stevig, competent en onafhankelijk toezicht een harde noodzaak.
Een BIT dat zijn werk doet zal nooit worden gepruimd door de mensen en organisaties die ze bekritiseert. Een bestuurder die zich zo zuiver opstelt als staatssecretaris Knops zal een onafhankelijk BIT nooit managen. Waarom het BIT dan niet buiten BZK, nee buiten de Rijksoverheid, plaatsen? Binnen de overheid is het BIT à la Wanders en Hilhorst een fremdkörper, materie en antimaterie onder één dak. Buiten de overheid is het BIT, om in CDA-metaforen te spreken, het zout der aarde en kan dat misschien ook blijven.
Toezicht op de overheid van buiten de overheid is niets nieuws. We kennen al Ombudslieden en andere toezichthouders-op-afstand. De business case voor een op afstand gezet BIT is in een handomdraai te maken. Huisvesting kan bij het WODC. Goed management is ook gemakkelijk te vinden. Volgens een zéér onafhankelijk adviesbureau is ene mevrouw Cokky Hilhorst bij uitstek geschikt.
Dit hing al weer even in de lucht, dank aan René maar weer voor zijn duidelijk verhaal…
Zijn tip over het huisvesten van het BIT onder het WODC (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum) is een hele goeie, kijk dat is nou bruikbaar advies tegen zeer lage kosten… Ziet u bewindvoerders, het kan wel degelijk!
U hoort mij hier niet beweren dat het eenvoudig is, integendeel! Het is juist deze complexiteit die ervoor zorgt dat het opleveren van deugdelijke ICT oplossingen binnen budget en tijd geen sinecure is bij de Nederlandse overheid… Daarom juist moeten we er nog veel zorgvuldiger mee omgaan, nog een keer een commissie Elias lijkt me niet verstandig en zeker niet wenselijk.
Tweede Kamerleden met enigszins een beetje kijk op de “rijks ICT” kunnen nu niet anders dan “tandenknarsend” toekijken en bij weer een grove overschrijding overgaan tot “pootjelap” van een staatssecretaris en/of de verantwoordelijke minister. Iedereen begrijpt dan dat het kalf reeds verdronken is, en blijken er helaas weer veel belasting euro’s niet erg zinvol besteed! En zo lang het Rijks ICT Dashboard niet voor 95% correct gevuld is, is het voor geen enkele belastingbetaler te begrijpen c.q. te volgen wat er met zijn belastinggeld is aanbesteed en aan welke partijen! Dus kan het tegengeluid voorlopig alleen uit de tweede kamer komen!
Wanneer we de ” ICT projectwaakhond” laten inslapen, kiest men ervoor om de “schapen” onbewaakt in de weide te laten.
Elk kabinet kan zich met een ICT projectwaakhond als het BIT veel harder maken voor ons land, begrijpt u! Naast het blijvend investeren in goed opdrachtgeverschap kan het niet anders dan ooit goed komen, lijkt me!
Iedereen beseft dat er gewoonweg geen plek meer is voor “financieel pervers geprikkelde” projecten bij de overheid!
Ik verbaas me er over dat de opinie over het BIT gedraaid is. Nu het BIT bijna op apegapen ligt dienen zich de fans aan. Apart, ook op deze site, heb ik stukken gelezen waar het BIT er op een hele negatieve wijze af kwam. Pas het laatste jaar lees ik iets positievere kritieken. Hetzelfde geldt voor Kamerleden die zich nu achter het BIT scharen, eerst negatief en nu positief.
Heb een aantal van de rapporten gelezen en dat vond ik compacte, heldere en goed geschreven stukken. Kritisch en scherp maar ook opbouwend en constructief. Maar kan ook me voorstellen dat voor de mensen die aan dit soort projecten werken en daar verantwoordelijk voor zijn daar in het geheel niet blij mee zijn. Het kan ook niet verbazen dat in een politieke organisatie (belangen, posities, ambities) de krachten zich tegen de boodschapper gaan keren.
Ik vraag me inmiddels af wat de bijdrage van het BIT is. Ok, scherpe analyses maar wat brengt het nu concreet de ICT projecten vooruit? Verantwoordelijken schieten in de stress, leveranciers zullen zich zorgen maken en het draait zelfs uit op het stoppen van projecten. Maar levert het nu ook betere ICT op? Hoogop kan ik denken het scheelt van geld verbrassen maar de systemen gaan er niet beter van werken, wat toch het doel is.
De overheid kan niet tegen zijn eigen BIT, niet verwonderlijk. Daarom denk ik dat het het goed is het BIT, toch al bijna ontmanteld, opgeheven wordt. En gewoon doorgaan zoals er altijd gewerkt wordt. Peperdure te ambitieuze projecten volledig gerund door externen.
Goed voor de economie, goed voor de werkverschaffing.
Als het overheid echt een les zou willen trekken uit het BIT dan zou het uitbestedingscircus voor ICT projecten ter discussie moeten stellen. Zorg voor een eigen ontwikkelafdeling en neem zelf technische en inhoudelijke verantwoordelijkheid als overheid.
Iets anders, over het stuk, niet eens dat Elias alsnog een trap na krijgt. Maar ook, dat PBLQ, daar verbaas ik me ook over. Een soort private onderneming van consultants met diepe verwevenheid met de overheid. Het kost wat, maar dan heb je ook wat.
@Louis,
De kritische scherpe analyses van het BIT hebben ogenschijnlijk geen bijdrage geleverd aan de verbetering in ICT projecten bij de overheid. Ik meen dat ten tijde van het Elias onderzoek juridisch deskundige Ruud Leether al meerdere malen heeft aangekaart dat het zichzelf moeten juridisch moeten bewapenen (indekken) tijdens de aanbestedingsprocedure al een verstikkend effect heeft op een welslagen van de opdracht. Kortom opdrachtnemer zijn in deze is dus helemaal geen pretje, en mondt het vanwege het “uurtje-factuurtje” karakter uit in kostenoverschrijdingen die in voorstadium van aanbesteding helemaal niet ter sprake komen.
Ook meen ik dat iemand met ruime kennis omtrent de ICT aanbestedingsproblematiek bij de overheid, onder andere Ken van Ierlant zich hier en over het BIT zeer kritisch uitgesproken, hij en nog wat andere kopstukken hebben niet voor niets het Haagse adviesbureau Grey Matter Matters (GMM) opgericht! Want zij zien de noodzaak wel degelijk…
Wanneer er toch zoveel kennis en kunde aanwezig is, en er worden alsnog geen bruikbare en haalbare aanbestedingen uitbesteed, en uitgevoerd. Dan lijkt het alsof we gewoon wat “aanmodderen” met zijn allen…want een merendeel lijkt tegen beter weten in op fiasco’s af te stevenen! Men zal vast ter goeder trouw handelen…echter is het resultaat vaak niet echt tevredenstellend!
Ik ben benieuwd wat Rene te zeggen heeft over de ondergang van het KEI ICT project van de Raad voor de Rechtspraak.Ik was enthousiast over de aanpak daar van de sprint teams en de klantreizen met rechters aan het roer. Vervolgens is het vakkundig de nek omgedraaid door diezelfde rechterlijke macht. Digitalisering werd gebruikt om de rechterlijke macht van de drukpers naar het digitale tijdperk te krijgen, terwijl de discussie in de vakbladen over AI en het teloor gaan van rechtelijke banen leek te gaan. Ik was enthousiast omdat men nadacht over het recht als diensten-infrastructuur zoals ook de omgevingswet bedoeld is. De wet als hulp in plaats van als digitaal labyrinth. Maar het werd een ‘mislukt ICT project’ in plaats van een mislukte cultuurverandering. Als ze straks de omgevingswet ook afbranden zijn we weer terug bij af en durft geen ambtenaar nog een infrastructuur te bouwen . zo bereiken mij geluiden over afkalvend draagvlak voor PDOK en Dataland. Er moeten vrienden zijn van dit soort infra én van de controlerende instanties, die ook voorkomen dat ICT door de politiek als boeman gebruikt wordt. (Rob, ex-projectleider http://www.overheid.nl en met een gezonde angst voor digitaal Kafka)