Ben jij een kat of een hond? Handig om te weten, want deze categorisering maakt meteen helder of je in staat bent te doen waartoe techfilosoof, musicus en computerwetenschapper Jaron Lanier je oproept. Hij schreef het boek 'Tien argumenten om je sociale-media-accounts nu meteen te verwijderen'.
Al op de eerste inleidende pagina’s van zijn boek (uitgeverij Business Contact) confronteert Lanier je met inzichten uit het behaviorisme. Op basis van proeven op dieren – we kennen de Pavlov-reactie vast allemaal nog – ontdekte B.F. Skinner dat er een opvolgend reactiepatroon ontstaat dat prikkelt om er meer van te krijgen: stimulus-respons heet dat, ontwikkeld met zijn Skinner Box. Dieren kregen een beloning als ze iets deden en dat lijkt erg op: ik krijg een ‘like’ op mijn post op Instagram en mijn hersenen maken dopamine aan, het hormoon dat mij in een goede stemming brengt. Daar wil ik meer van dus ik post nog iets. En als de like wegblijft stop ik niet, want als ik maar blijf posten komt er heus nog wel een like. Ta-da, zo ontstaan verslavingen. Of het nu om harddrugs gaat, koffie of sociale media.
Hiermee is zo ongeveer wel de kern van Jaron Laniers boek samengevat. Hij laat ons de gevaren van sociale media zien, het gedrag dat eruit voortvloeit en de gevolgen voor onszelf en onze omgeving. Dit doet hij niet zomaar: Lanier komt uit de Silicon Valley-familie die al deze mogelijkheden heeft ontwikkeld. Daarnaast is hij ook muzikant en huisvader. En kennelijk ook een spijtoptant.
BUMMER
Zijn boek is overzichtelijk opgebouwd in tien hoofdstukken die meteen ook tien argumenten bieden om te doen wat de titel ervan je opdraagt. Lanier werkt keurig netjes met eindnoten. Maar in tegenstelling tot wat ik van iemand als hij had verwacht, verwijzen deze eindnoten zonder uitzondering naar pagina’s op het web. Nu is het web niet hetzelfde als sociale media, maar toch. Ik had een stille hoop dat ik niet alleen maar online naar zijn bronnen hoef te zoeken. En best inconsequent, want Lanier zegt in zijn inleiding bewust gekozen te hebben voor een papieren versie van zijn boek, in plaats van een online-editie.
Wat een BUMMER dat zijn lezers die van sociale media een keuze willen maken, er naartoe moeten als zij zijn referenties willen opvolgen.
BUMMER is het acroniem dat Lanier gebruikt en niet in het Nederlands vertaald is. Het is zijn samenvatting van het sociale-mediaprobleem: Behaviors of Users Modified and Made into an Empire for Rent. Helaas vertaald in een weinig aansprekende ‘Gemodificeerd Gebruikersgedrag tot Verhuurbaar Imperium Gemaakt’. Nou, dat had vast beter gekund, dacht ik zo. Ik kom zelf op JAMMER als acroniem die ongeveer aangeeft waar Lanier zich zo druk over maakt: ‘Jouw sociale-mediagedrag Aangepakt om Meer Miljarden en Economisch gewin Respectloos uit te venten’. Qua betekenis komt het op hetzelfde neer en vat het de tien redenen net zo samen. En laat JAMMER toevallig ook een van de vertalingen van BUMMER zijn.
Kwaaie pieren
Het is lastig om numeriek te doen als je een pleidooi wilt houden voor een verstandiger en alerter gebruik van sociale media. De valkuil dat je geforceerd overkomt, is levensgroot, omdat je per se alle bezwaren van elkaar wilt onderscheiden. Terwijl deze soms op hetzelfde neer lijken te komen. Wat dacht je van argument drie? Van sociale media word je asociaal. En argument zes? Sociale media gaan ten koste van je empathisch vermogen.
Andere woorden voor hetzelfde probleem. Bovendien lijkt dit een omweg om vooral een boek te schrijven tegen Google en Facebook als de kwaaie pieren in de technologie. Lanier is niet tegen de technologie, maar tegen het manipulerende karakter ervan en het gevaar dat je als mens niet meer weet wie aan het stuur is: jijzelf of de machine? Dus is zijn oproep gericht tegen BUMMER-accounts. Niet tegen je smartphone, clouddiensten of websites.
Wat zijn dan die BUMMER-accounts? In principe alles waar je online lekker anoniem je commentaar kwijt kan op mensen of dingen, waar je jezelf als merk kunt profileren en waar je soms een like voor kunt krijgen. Zoals tot mijn verbazing een zakelijk netwerk als LinkedIn dat gezwicht is voor de ‘duimpjes’ die je te pas en te onpas kunt aanklikken. Nu kan je bij LinkedIn nog doen alsof deze mogelijkheid niet bestaat, maar toch.
Gebed zonder eind
ISBN 9789047012009
Prijs: 15 euro
Het lijkt een gebed zonder eind, als je de conclusie van Lanier goed tot je laat doordringen. Hij heeft tien argumenten in dit boek genoemd maar weet er nog tig te omschrijven. Daarmee maakt hij duidelijk dat het een verloren strijd is om tegen sociale media te voeren. Enige wat je te doen staat, volgens Lanier, is jezelf ervan te bevrijden. Niet van internet, wel van Gmail, niet van e-mail, wel van Instagram, Whatsapp en Facebook, en natuurlijk van Twitter. Niet van online-nieuws of informatie, wel van indirecte kanalen en gepersonaliseerde feeds. Lanier pleit hier voor een vorm van activisme die bij jezelf begint en hoopt wellicht dat vele individuen die zijn advies opvolgen de sociale-media-molochs hun beleid zullen doen veranderen. En hij hoopt dat techneuten zoals hij hierdoor op zoek gaan naar manieren om de BUMMER-gevolgen van sociale media te kunnen veranderen.
Ik vermoed dat de klimaatdoelen eerder dan dit behaald zullen worden.
(Auteur Amalia Deekman is eigenaar van Atend Advies, Coaching en Training.)
