De modernisering van de rechtspraak stagneert en dat komt deels door het mislukte interne digitaliseringsprogramma KEI. Medewerkers zien geen kans te innoveren, er is te veel focus op kostenbeheersing en de regie ontbreekt. Hierdoor duren rechtszaken onnodig lang en wordt de rechtspraak minder toegankelijk. Die conclusies trekt een speciale commissie over de kwaliteitszorg van de rechtspraak in Nederland.
Het falende programma KEI is ‘exemplarisch’ voor het stagnerende moderniseringsproces, schrijft de zogeheten Commissie Visitatie Gerechten. KEI, dat staat voor Kwaliteit en Innovatie, had tot doel de kosten van de rechtspraak te verlagen en processen te verbeteren door inzet van automatisering, maar werd in april 2018 stilgelegd.
De stillegging heeft te maken met de voortdurende vertraging en budgetoverschrijding van het digitaliseringsprogramma. In eerste instantie was zeven miljoen euro begroot, maar halverwege 2018 passeerde de teller de tweehonderd miljoen. Van de beoogde jaarlijkse besparing van 350 miljoen euro is nog geen sprake.
Meer capaciteit en competenties
De rechtspraak moet in de komende jaren in rap tempo kunnen moderniseren, luidt de aanbeveling van de commissie. Zo moet de organisatie meer medewerkers en kennis krijgen om de eerder gestarte kwaliteitsprogramma’s af te ronden.
De onderzoekers adviseren ook om de kwaliteitszorg, het veranderproces en de innovatieprogramma’s apart te financieren, zodat de primaire processen er niet onder lijden. Er moet bovendien duidelijke visie, leiderschap en bestuurlijke regie komen.
Personele en financiële krapte
De stagnatie van de rechtspraakmodernisering komt volgens de commissie onder meer door de personele en financiële krapte. ‘Medewerkers zien geen kans meer om aandacht te geven aan broodnodige transformatie en innovatie van de rechtspraak.’
Daarnaast blijkt er op bestuurlijk niveau geen helderheid te zijn. ‘Er is geen heldere, breed herkenbare visie op de toekomst van de rechtspraak.’ Het gaat daarbij onder meer om taakverdeling tussen de verschillende bestuurslagen en de rol van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het ministerie hamert vooral op kostenbeheersing. De commissie merkt ook dat bij de medewerkers eigenaarschap voor het grotere geheel ontbreekt. Er is te weinig zelfreflectie, omgevingsbewustzijn en onderlinge uitwisseling van professionals.
‘Terecht kritisch’
De Raad voor de Rechtspraak, opdrachtgever van de commissie, kan zich vinden in de conclusies. ‘De Raad en presidenten vinden ook dat blijvend stappen moeten worden gezet om niet onderhevig te worden aan erosie. De visitatiecommissie is terecht kritisch over een aantal onderwerpen’, schrijft het orgaan in een reactie. Er wordt binnen de politiek al gelobbyd voor meer budget en personeel.
KEI
Het programma KEI draait om de vereenvoudiging, digitalisering en versnelling van rechtspraak in Nederland. Het is een complex en prestigieus project om de civiele en bestuursrechtelijke procedures en de digitalisering en modernisering van het toezicht op curatoren en bewindvoerders bij faillissementen, curatele, bewind en schuldsanering te moderniseren.
Er valt in de politiek weinig te lobbyen als de VVD de scepter bij het OM blijft zwaaien. Die wil immers een gemankeerde rechtsspraak hebben zodat de grote jongens met het meeste geld sneller en makkelijker winnen. Belangenverstrengeling van rechters wordt niet of nauwelijks aangepakt en ze krijgen vaak niet eens de tijd om zich goed voor te bereiden op rechtszaken waarbij essentiële stukken ontbreken en er dus geen sprake kan zijn van een eerlijk proces. Je mag gerust dan ook spreken van klassenjustitie.