Oproep: Wie herkent de ‘schaakmachine’?

De voorbije weken druppelen de partij-annotaties binnen van een even hoogstaande als spectaculaire computerschaakmatch tussen AlphaZero en Stockfish, de sterkste machines van dit moment. Het is een pijnlijke herinnering aan hoe de mens in de strijd om de heerschappij over het Rijk van de 64 Velden een serie nederlagen leed. Wat rest is nostalgie, een verlangen naar de tijd dat de mens de machine nog de baas was. Daarom deze oproep: wie herkent de ‘inferieure’ schaakcomputer in de bijgaande video?

Om de video te duiden: het betreft een opname van Victor Korchnoi (1931-2016) tijdens het wereldkampioenschap schaken in de Filipijnse stad Baguio. Tegenstander van ‘Viktor de Verschrikkelijke’, ook wel gezien als – spoiler alert! – de succesvolste schaker ooit zonder wereldtitel, was Anatoli Karpov. Belangrijk detail: we spreken het jaar 1978. Het zegt iets over de potentie van de schaakcomputer en het vertrouwen dat een sterke grootmeester als Korchnoi daar kennelijk al in had. Roept u maar!

De video staat HIER.

Drie kantelmomenten in het gevecht tussen mens & machine

• Mei 1997

Wereldkampioen Gary Kasparov, algemeen beschouwd als de sterkste schaker ooit, delft het onderspit in een tweekamp tegen Deep Blue, een supercomputer van IBM aangedreven door dertig processors en 480 schaakchips. De machine berekent tweehonderdmiljoen zetten per seconde en kan op deze manier twaalf zetten vooruitdenken. De nederlaag voor Kasparov – machine Deep Blue wint de beladen match over zes partijen uiteindelijk met 3½-2½ – komt als een ongekende sensatie, voor alles omdat de Rus op het moment van spelen de regerend wereldkampioen is. De mens ziet zijn vlaggenschip zinken.

• December 2006

Weer zes partijen, weer een wereldkampioen en weer een nederlaag voor de mens. Nu is het de Rus Vladimir Kramnik die met 4–2 zijn meerdere moet erkennen in het (commerciële) computerprogramma Deep Fritz. ‘Computers maken meer kapot dan je lief is’, verzuchten de schaakliefhebbers na afloop.

• December 2017

Vier uur. Meer had AlphaZero, een door het Britse technologiebedrijf Deep Mind ontwikkelt ai-systeem met nul komma nul kennis van schaken, niet nodig om zich te ontpoppen tot ’s werelds sterkste schaker. Werden schaakcomputers voorheen gevuld met een enorme database van schaakpartijen waaruit de computer via een boomstructuur de beste zetten haalde, AlphaZero is slechts ‘uitgerust’ met een algoritme en kent alleen de basale spelregels. Na in een moordend tempo en miljoenen partijen tegen zichzelf te hebben geschaakt, verslaat AlphaZero de beste (commerciële) schaak-engine ter wereld Stockfish, die al de vloer aanveegt met de sterkste mens.
Daarvan komen dus nu de partijnotaties beschikbaar. Het lichtpuntje? Wereldwonder AlphaZero ontwikkelt (dus zonder tussenkomst van een mensenhand) eenzelfde openingsrepertoire als waarop ook de sterkste menselijke schakers van nu vertrouwen. Meer, AlphaZero speelt a-klinisch, eigenlijk zoals een mens placht te spelen…

Met dank aan Renzo Verwer.

Botwinnik en Philips

De oproep was voor de redactie van Computable reden het archief in te duiken, om daar te stuiten op een bijzonder artikeltje uit 1973. Want kijk ‘ns, daar zit niemand minder dan Michail Botwinnik (1911-1995), een van de grootste schakers ooit, in ons eigen (nou ja, West-Duitsland dan) Philips-kantoor. De Rus, (met onderbrekingen) wereldkampioen van 1948 tot 1963, had grote belangstelling voor schaakcomputers en dichtte de machine toen al een, zij het voorzichtige toekomst toe.

Botwinnik reconstrueerde op een Philips-kantoorcomputer samen met de hem begeleidende Russische schaakgrootmeester Estrin een paar zette van de partij die hij in 1964 won van de Israëliër Aloni. De schaker constateerder dat ‘over een of twee jaar de ontwikkeling van de programmatuur zo ver zal zijn gevorderd, dat ook een computer met een betrekkelijk kleine geheugencapaciteit, een kantoorcomputer bijvoorbeeld, als kunstmatige ‘schaakspeler’ kan optreden’.