Zaterdag 9 juni is het nationale Bunkerdag. Dan zijn diverse bunkers uit met name de Tweede Wereldoorlog, gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall, open voor het publiek. Op communicatievlak zijn er bijvoorbeeld telefoon-, radar- en communicatiebunkers te bezoeken. Ook is er aan de hand van een Enigma-machine een lezing over deze cryptomachine in de bunker van Dishoek. Na de Tweede Wereldoorlog maar ook vandaag de dag zijn er nog steeds bunkers met ook een lijntje naar de ict. Denk aan bunkers die dienst doen als datacenter of als tapeopslagruimte, zoals de atoombunker van Backupned in Oosterbeek. Een overzicht.
Tijdens nationale Bunkerdag is er in Alkmaar een telefoonbunker van het type 616 (Grosschaltstelle, Bau Nr. 616) te bezoeken, gebouwd rond 1943. Deze betonnen kolos diende voor de reparatie en onderhoud van de Duitse telefoonlijnen en -verbindingen in en rond Alkmaar. Ook was het een centraal punt waar alle telefoonlijnen uit de hele omgeving samenkwamen. Binnen konden zes soldaten verblijven. De bunker is tegenwoordig een Tweede Wereldoorlog-museum, gericht op de geschiedenis van Alkmaar.
Een andere 616-telefoonbunker bevindt zich In Den Helder, achter het oude postkantoor. In deze bunker werd de communicatie tussen de verschillende verdedigingsposten rondom Den Helder geregeld. Nu is het een museum met een collectie oorlogsmemorabilia.
Verder wordt speciaal voor de Bunkerdag in Den Haag de Radarbunker, waarin nog een originele faseverschuiver van de radarinstallatie staat, opengesteld. Deze radarpost, Moritz genaamd, bevindt zich in de duinen en is een zogeheten Mammut-radar voor de Lüftwaffe. Moritz moest op grote afstand naderende vliegtuigen waarnemen. Het scherm van circa 30 x 10 meter kon al op 200 à 300 kilometer afstand vijandige bewegingen waarnemen.
In Oostervoorne is een zogeheten küverbunker (Kustenverteidigung: kustverdediging), die deels gemetseld, deels van beton, is te bezichtigen. De plek diende als communicatie/verbindingsbunker. Hiervandaan liepen alle telefoon- en radioverbindingen voor jachtvliegtuigen en FLAK-stellingen (bunkers met luchtafweergeschut). In de bunker zijn nog wat sporen te zien van het voormalig gebruik. Zo is er een antennebak en zie je kabeldoorvoeringen. Ook deze bunker is een küverbunker en was deels gemetseld en deels van beton. Toen in maart 1943 de naastgelegen Biberbunker gereed was, werd al het radio- en telefoonverkeer in deze bunker ondergebracht. De Biberbunker was veel steviger, groter en veiliger (bomvrij) gebouwd.
Midgetgolf en de Enigma
Op Schiermonnikoog ligt onder andere een bunker van het type Seeburg. Deze bunker diende als een communicatiecentrum. De gegevens van radar en radiosignalen werden hier verzameld en doorgegeven aan de Luftwaffe die gesignaleerde geallieerde vliegtuigen met jagers probeerde te onderscheppen. Om deze gegevens te verwerken stond in deze bunker een zogenaamde Seeburgtisch: een glazen tafel waarop de posities van geallieerde en Duitse vliegtuigen met lampjes werden weergegeven. De scherven van deze tafel zijn teruggevonden in het zand in de bunker. De Seeburg-bunker is ingericht als museum.
In Wijk aan Zee ligt er verborgen op de midgetgolfbaan Paasdal nog een kleine communicatiebunker. Hij is pas zeer recentelijk ontdekt omdat hij niet op de Duitse kaarten stond aangegeven. De bunker diende voor het maken van telefoonverbindingen tussen de verschillende bunkers. Door het hele duin lopen dan ook kabels die naar deze bunker leidden. De bunker heeft nog een origineel zekeringskastje en ook een ‘Kabelendverschluß’. Daarnaast heeft de eigenaar de bunker ingericht met een kleine WO2-collectie.
Naast het bezoeken van diverse bunkers zijn er tal van andere activiteiten mogelijk op de Bunkerdag. Zo geeft Dan de Bruijn zogeheten flitslezingen over de berichtencodeermachine Enigma. De Duitsers gebruikten de Enigma, die door Britse en Poolse codekrakers van Bletchley Park (waaronder de beroemde wiskundige Alan Turing) werd gekraakt, onder meer tijdens de strijd om de Westerschelde in september 1944. De lezing vindt plaats in de bunker in Dishoek aan de hand van een Enigma type M4. Ook is er een originele Duitse Kübelwagen te zien. Voor kinderen is er een elektronische replica aanwezig waarop een stuk geheimschrift kan worden ontcijferd.
Datacenterbunkers
Vandaag de dag worden in de ict-sector ook nog bunkers ingezet, al zullen ze niet open zijn voor publiek tijdens de Bunkerdag. Zo heeft T-Systems in München een oude bunker van de Wehrmacht heringericht als computercentrum. Ook de Duitse internethoster United Internet gebruikt bunkers als datacentra: een vliegtuigbunker in Rheinmünster en een oude atoombunker in Hanau. De Amerikaanse opslagdienstverlener Iron Mountain beschikt over een databunker in een voormalige atoomschuilplaats in een berg in Pennsylvania. In Engeland is het bedrijf The Bunker actief en biedt het data-opslag in twee voormalige nucleaire bunkers in Newbury (Berkshire) en Sandwich (Kent). En in Zweden heeft internetdienstverlener Bahnhof zijn datacenter in de oud-atoombunker Pionen in Stockholm ondergebracht.
In Nederland heeft het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) zijn supercomputer (van Atos Bull) staan in zijn voormalige atoombunker op het terrein in De Bilt. Daar was wel een grondige verbouwing met het nodige hak-, breek- en denkwerk voor nodig. Het weerinstituut moet daar binnenkort weer aan geloven want er loopt een aanbesteding voor een nieuwe ‘super’.
Het Rijk heeft op de vijftiende etage van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een Nationaal Crisis Centrum ingericht, met volop ict-middelen en een uitwijk naar een bunker onder het gebouw in Den Haag.
Inbrekersgilde
In Utrecht stond een bijzondere Duitse bunker op het Servaasbolwerk, vermomd als woonhuis. Die werd pas aan het einde van de Tweede Wereldoorlog gebouwd en diende slechts korte tijd als onderkomen voor een telefoon-en telexcentrale van de Duitsers. Daarna bood de grote bunker – 3,6 bij 30,9 meter – onderdak aan achtereenvolgens de Nederlandse Militaire Inlichtingendienst en KPN Telecom (tot 2000). Beide instellingen gebruikten de bunker voor precies hetzelfde doel als waarvoor de Duitsers het geval hadden gebouwd: als communicatiecentrum. Uiteindelijk liet de gemeente Utrecht de bunker slopen. Dat lukte pas na veel moeite en er kwam een luxueus appartementencomplex voor de in plaats.
Over vermommingen gesproken: in Driebergen staat aan de Breullaan vlakbij het station een zogeheten Cäsar-bunker. Deze bunker (‘Grossraumgefechtsstand’) was bedoeld als commandocentrum voor het aansturen van de Duitse jachtvliegtuigen. Het pand ziet er echter uit als een gebouw en op de betonnen buitenmuren van de bunker waren vensters en balkons geschilderd om het bouwwerk het aanzien van een buitenhuis te geven, zoals er diverse in de omgeving stonden. Bedrieglijke schijn dus dit trompe-l’oeil-effect, waar het inbrekersgilde een paar jaar geleden nog intrapte. De bewoners – tegenwoordig is het een bedrijfspand waar onder meer video-on-demand-specialist Maxx-XS en dataopslag-bedrijf Porton zijn gevestigd – zagen tot hun verbazing op een ochtend een ladder tegen zo’n nepraam aan staan. In het pand is nog een gang naar een nabijgelegen bunker in een bos.
KPN (PTT) maakte na de Tweede Wereldoorlog behalve in Utrecht tevens gebruik van een bunker in Arnhem. Ook gebruikte het onderdeel KPN Telecom een bunker in Bussum waar de computerapparatuur stond die werd ingezet voor het afrekenen van de telefoonnota’s. Verder had de politiedienst Interpol zijn rekencentrum in Den Haag in een bunker staan.
Platbunkers en supercomputers
Defensie maakte en maakt, zoals je mag verwachten, eveneens gebruik van meer bunkers voor ict-doeleinden. Zo nam begin jaren zestig de verbindingsdienst van de Koninklijke Landmacht zijn intrek in een naoorlogse bunker in Bilthoven. De bunker kreeg een belangrijke rol in de afwikkeling van het geschreven berichtenverkeer (telex). Gedurende de jaren zestig en zeventig stond de bunker bekend onder de naam ‘Tape Relay Centrum (TRC) Bilthoven’. De ontvangen ponsbanden voor meervoudig geadresseerden werden in het TRC met behulp van een bandvermengvuldingsinstallatie vermenigvuldigd en konden op die manier gelijktijdig handmatig naar meerdere geadresseerden worden verzonden. Dit communicatiesysteem voor het geschreven berichtenverkeer zou tot begin jaren tachtig in gebruik blijven. Een aantal jaren geleden is tevergeefs geprobeerd de bunker op te blazen; tegenwoordig maakt die ingepakt en wel deel uit van een garage op het bedrijventerrein Laarhoven.
De Koninklijke Luchtmacht zette voor communicatiedoeleinden een bunker in Hilversum in. Daar staat ook nog een tweede naoorlogse defensiebunker die Defensie als datacenter gebruikte, net als eenzelfde soort bunker in Oegstgeest. Maar nog steeds heeft de krijgsmacht een bunker in Maasland als computercentrum in gebruik. Bijzonder hieraan is dat het een zogeheten platbunker is. Deze drijft, net als veel andere bunkers in West-Nederland, op het grondwater, en is na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. De bunker is een relikwie uit de koude-oorlogstijd. Ooit zat er een radarstation dat het luchtruim boven Rotterdam moest beschermen tegen mogelijke aanvallen van de Rus. Later is het ingericht als rekencentrum.
Failliet en succces
In Nederland probeerde Data Protectors een boterham te verdienen als exploitant van datacenterbunkers. Het bedrijf bouwde onder andere de voormalige atoombunker in Kloetinge om tot datacenter. Het bedrijf opende de bunker in mei 2014. Ook had het bunkers in Den Haag en Oegstgeest, en in Duitsland en Engeland, die het nog wilde ombouwen maar het bedrijf ging in 2015 failliet.
Een veel succesvollere poging heeft Backupned uit Oosterbeek ondernomen. Dit bedrijf wist een atoombunker her in te richten tot tape-opslagruimte en is met dit commercieel backup-bolwerk al zo’n twintig jaar actief. Van buitenaf is het niet te zien, maar in het souterrain van een doodgewoon ogende woning in Oosterbeek staan lange rijen racks opgesteld met backup-tapes. De geheime, zwaarbeveiligde locatie is een oorspronkelijke atoombunker van de provincie Gelderland. Peter Benedick, oud-politieman en beveiligingsspecialist, kocht de vermomde bunker en startte er in 1997 zijn avontuur. Benedick heeft een paar jaar geleden ook nog een atoombunker in Dedemsvaart als backup-locatie gekocht.
Leuk en interessant artikel over het gebruik van bunkers. Gisteren in Wijk aan Zee geweest om bunkers te kijken, niet kapot te krijgen en gebouw voor de eeuwigheid. Zeker geschikt voor computers.
De oorspronkelijke oprichter en bedenker van het bunker-concept (zoals in het artikel vermeld als ‘Dataprotectors’) heeft een doorstart mogen maken en heeft de bunkers in Oegstgeest en Den Haag nog altijd in bezit (naast twee extra Haagse locaties). Deze bunkers vielen overigens ook niet binnen de failliete boedel. Inmiddels heeft het 7 Europese bunkers in beheer.