De grootste bedreigingen voor een onderneming komen niet van bestaande concurrenten maar vaak uit geheel onverwachte hoek. Kijk daarom naar de randen. Het beste zicht op de toekomst biedt een perifeer blikveld. Daar kan het ware gevaar zitten, meent Yuri van Geest, medeauteur van de bestseller Exponentiële organisaties en oprichter van de Nederlandse vestiging van de Singularity University.
Trend 1: exponentiële ontwikkelingen
Yuri van Geest vergelijkt de dreiging uit onverwachte hoek met het uitstappen uit een net geparkeerde auto. Let vooral op de dode hoek. De ING ziet dan ook terecht de grootste dreiging op bancair gebied van Amazon komen, het e-commercebedrijf dat bij uitstek in staat is gebleken snel nieuwe ontwikkelingen te omarmen. Van Geest: ‘Wees voortdurend alert. Want het tempo waarin nieuwe technieken mainstream worden, is duizelingwekkend. Bij kunstmatige intelligentie (ki) versnelt de groei zich.’ Hetzelfde ziet Van Geest gebeuren bij quantumcomputers, robotica, nieuwe energie, nanotechnologie en neurowetenschappen.
Hij sprak onlangs tijdens een conferentie van Huawei in Berlijn over de opkomst van nieuwe technologieën. Die hebben met elkaar gemeen dat hun capaciteit elke achttien maanden verdubbelt, terwijl de kosten halveren. Zo zijn er honderden verschillende technieken die zich in een versneld tempo ontwikkelen. Van Geest spreekt daarom van ‘exponentiële technologieën’.
Als twee of meer van deze opkomende technieken worden gecombineerd, ontstaan bijna oneindig veel nieuwe mogelijkheden. De afgelopen jaren hebben al aangetoond hoe snel het kan gaan. 3d-printers zijn in negen jaar vierhonderd keer beter gaan presteren, industriële robots in acht jaar vijfhonderd keer beter en drones in negen jaar duizend keer beter. Het opwekken van zonne-energie gaat nu 1.200 keer zo efficiënt als 32 jaar geleden. Het maken van een dna-profiel zakte in elf jaar van tien miljoen naar honderd dollar. Van Geest ziet deze trend van kostendalingen de komende jaren nog verder versnellen. ‘Welkom in een nieuw tijdperk’, zegt hij. Vandaag is al een vroege versie van een kwantumcomputer beschikbaar die optimalisatie-problemen honderd miljoen keer sneller oplost dan een klassieke computer. Een bredere inzet van dit soort razendsnelle computers die een totaal andere structuur hebben dan de huidige, valt rond 2025 te verwachten.
Heel breed is de toepassing van kunstmatige intelligentie. Deze techniek leent zich niet alleen goed voor het stellen van diagnoses, maar is bovendien creatief van karakter. Ki is in staat om eigenhandig betere ki voort te brengen. ki is te beschouwen als een hefboom voor andere technologie. Zo kan een robot dankzij ki een nog betere versie van zich zelf ontwikkelen.
Trend 2: machine slimmer dan mens
Van Geest ziet een beweging van eenvoudige, lineaire systemen naar complexe systemen die zich voortdurend aanpassen en verbeteren. Ki leidt tot ‘tools’ die verder gaan dan wat met gewoon ingenieurswerk mogelijk is. Het resultaat kan een systeem zijn dat met de menselijke geest niet meer is te bevatten.
Naast de mens komt een soort tweede intelligent wezen. Steeds vaker wordt de vraag gesteld wat er gebeurt als machines over een breed front slimmer worden dan mensen. Dreigt het gevaar dat deze superintelligente machines de macht overnemen? En kunnen zij plotseling tot het inzicht komen dat de mens maar beter uit de weg kan worden geruimd?
Van Geest denkt niet dat de soep zo heet wordt gegeten als bijvoorbeeld Elon Musk denkt. De topman van Tesla en SpaceX noemt ki in combinatie met robots ‘de grootste bedreiging voor de toekomst.’ Geavanceerde ki zou doelen kunnen nastreven die conflicteren met wat in het belang van de mensheid is. Musk vreest zelfs dat deze intelligente systemen uit zichzelf oorlogen beginnen die het voortbestaan van de mens in gevaar brengen. Maar volgens Van Geest voert ki in principe alleen uit. Je kan controlemechanismen invoeren die excessen weten te voorkomen. Te voorkomen valt dat deze ontwikkeling zich tegen de mens keert. De techniek is neutraal. ‘Probleem is de mens zelf. Als die ki met de verkeerde intenties gaat inzetten, kan het wel misgaan. Afhankelijk van de doelen die worden nagestreefd, kan ki net als andere technologie positief of negatief uitpakken.’
Wel is actie vereist als ki autonoom tot beslissingen komt die met het menselijke verstand niet meer zijn te bevatten. Van Geest: ‘De zwarte doos waarbinnen deze besluiten tot stand komen, moet worden opengebroken. We kunnen daar dan weer van leren. Als eenmaal begrepen wordt hoe een machine redeneert, kan de ki erachter worden vertrouwd. Want dan kan het systeem zo worden ingericht dat het altijd werkt zoals het de bedoeling is. Ki-bedrijven doen er verstandig aan op dit gebied samen te werken. Een alternatief is om vorderingen ‘opensource’ te maken. Op die manier valt ook machtsmisbruik te voorkomen.’
We moeten ook de nodige voorzichtigheid betrachten bij techniek die zichzelf verder gaat ontwikkelen. Van Geest: ‘Doe dat eerst in een kleine afgeschermde omgeving, een zandbak waarin de computercode als het ware opgesloten zit.’ Deze werkwijze wordt ook gevolgd bij het experimenteren met nieuwe virussen. Zo is te voorkomen dat biologische middelen in handen van terroristen vallen.
Trend 3: breincomputerinterface
Van Geest behoort tot de groep futuristen die denkt dat technologische vorderingen uiteindelijk tot een betere wereld leiden. Maar hij ziet sommige mensen ook doordraven. Zo gelooft hij niet in de voorspelling van Elon Musk dat het al over een jaar of vijf mogelijk zal zijn een minuscuul computertje in het menselijke brein te injecteren. Door de hersenen via zo’n interface te koppelen aan internet zou de mens slimmer worden. Iemand die niet goed uit zijn woorden kan komen, schakelt dan een soort autocomplete-functie in. Zo is zelfs toekomstige superintelligente machines bij te benen. Volgens Van Geest weten we eenvoudigweg veel te weinig van de hersenen om zo’n neuralink goed te laten werken. Het brein is geen machine. ‘Elon Musk ziet het brein puur als een computer. Dat is slechts voor een deel waar.’
Dit soort ontwikkelingen maakt wel dat ki in het centrum van de belangstelling staat. Dat zal komend jaar nog meer het geval zijn. Maar is er in Nederland wel voldoende ki-talent? Waar moet die aanwas vandaan komen? Van Geest: ‘Bedrijven die zelf geen dure ki-experts kunnen aantrekken, hoeven de hoop niet op te geven. Vrijwel al het talent gaat inderdaad naar giganten als Google, Facebook en Amazon. De jaarsalarissen voor ki-wetenschappers liggen daar boven de half miljoen dollar. Ook universitaire docenten worden op grote schaal opgekocht. Door gebrek aan opleiders zal de schaarste verder toenemen. Online-cursussen kunnen het probleem verlichten. Ook kunnen bedrijven voortborduren op ki-platforms. Via onlinemarktplaatsen zijn flexibele werknemers in te huren. Bovendien zijn er ‘digitale uitzendbureaus’. Tenslotte valt te denken aan opensource-ki. Met een pakket als Alchemy ontwikkel je vrij gemakkelijk een breed scala aan ki-applicaties ontwikkelen. Overigens hoef je niet altijd zelf de algoritmes te maken. Dit kan ook worden uitbesteed.’ Van Geest verwacht dat dit soort ontwikkelingen minder elitair en duur wordt. Ook de overheid kan hier een rol spelen. In China wordt de samenwerking op dit gebied al behoorlijk gestimuleerd.
Het type exponentiële onderneming dat Van Geest in zijn boek uit 2014 centraal stelt, heeft in China ook opgang gemaakt. Een van de redenen is dat China een cultuur kent waarin snelle aanpassingen mogelijk zijn. Bovendien liggen de ambities daar hoog. Ook zijn er enorme schaalvoordelen. Van de universiteiten komen enorme aantallen wetenschappers. Technologie wordt er snel omarmd. De bereidheid om samen te werken, is er groot. En Nederland? ‘Ons land zou daar een voorbeeld aan kunnen nemen.’
(Deze bijdrage is afkomstig uit Computable Magazine, editie 01/2018.)
Wie is Yuri van Geest
Yuri van Geest is initiatiefnemer en oprichter van Singularity University in Nederland, de eerste ‘spinout’ van de wereld buiten Silicon Valley. Hij richt zich op organisatorische en technologische innovatie, digitalisering en maatschappij. Van Geest heeft meerdere managementboeken geschreven, waaronder de bestseller Exponential Organizations. Dit boek is wereldwijd uitgegeven en verschenen in zeventien talen.
