Kort geleden schreven twee ict-wetenschappers een open brief aan minister Plasterk naar aanleiding van de honderd miljoen ramp rond de Basisregistratie Personen (BRP). Hun schrijven zegt helaas meer over de toestand van de wetenschap dan over de BRP.
De Nederlandse universiteiten worden bevolkt door een flink aantal informaticawetenschappers waarvan de samenleving nooit iets verneemt. In het bijzonder hoor je zelden of nooit iets over mislukte ict-projecten en omdat ict-mislukkingen een toenemend probleem vormen is dat merkwaardig. Je mag wel zeggen dat het onderwerp ‘ict-mislukkingen’ het eigendom was van één wetenschapper: professor doctor Chris Verhoef van de VU. Een indrukwekkende e-ego wall getuigt van Verhoefs pogingen om ict-verspilling op de agenda te krijgen en wat mij betreft verdient hij daarvoor alle lof.
Twee andere wetenschappers
Misschien komt het door het werk van de onderzoekscommissie ict, maar in elk geval klimmen nu twee andere wetenschappers in de pen. Computable meldt dat professor doctor Sjaak Brinkkemper en doctor Slinger Jansen, beiden verbonden aan de Universiteit Utrecht, een open brief aan minister Plasterk hebben geschreven. Beide informatici zijn verbonden aan de leerstoel Software Productie, dus ze hebben recht van spreken.
BNR Radio besteedt er een item aan en Computable publiceert een artikel waarop veel lezers reageren. Dat artikel is overigens nog langer dan de brief zelf (lees ‘m vooral even). De basis-these is dat de overheid niet moet voordoen als een ict-bedrijf. Ik citeer: ‘Keer op keer dient de vraag zich aan of de overheid wel geschikt is om dit soort systemen te ontwikkelen in eigen beheer. Kan dit niet beter aan marktpartijen overgelaten worden? De overheid bouwt zelf geen kantoren, graaft geen Maasvlakte, legt geen straten aan. De overheid treedt op als opdrachtgever, en huurt private partijen in voor uitvoering en beheer.’
Als deze heren de vele artikelen in dit blad over de mGBA/BRP hadden gelezen dan hadden ze geweten dat zo ongeveer alles door externe partijen is uitgevoerd. Alleen het management was in ambtelijke handen tot aan de doorstart in 2013. Vanaf dat moment was ook het project- en programmamanagement in handen van externen. Bij andere grote ict-faals van de overheid is dat niet anders.
We citeren verder: ‘Burgerregistratie verschilt nauwelijks van elkaar per land. Stel specificaties op in internationale of Europese context. Laat de open markt hierop inspringen, zodat de kosten gedeeld kunnen worden en veel meer technische capaciteit beschikbaar is.’
De modale burgerzakenambtenaar krijgt van zo’n bewering een hartverzakking. Hetzelfde geldt vermoedelijk voor hun collega’s van de faculteit rechtsgeleerdheid, maar daar loop je natuurlijk niet zomaar langs. Dat ’technische capaciteit’ bij een project van honderd miljoen niet het probleem was boeit al evenmin. Natuurlijk zijn er ict-projecten waarbij samen uitvoeren wel voor de hand ligt zoals het door de doctors genoemde defensiesysteem Speer (een miljard, draait in zombiemodus). Defensie werkt al nauw samen met Duitsland en de Duitsers hebben hun logistieke ict vast beter voor elkaar. Maar de brief aan Plasterk gaat over de BRP en daar is het dus niet van toepassing.
We citeren verder: ‘Ontkoppel de softwareapplicaties van de data. Cloudtechnologie maakt dit tegenwoordig goed mogelijk. De overheid kan dan de data van de burger beheren én beschermen in een centraal platform. Bedrijven in het ecosysteem bouwen vervolgens eigen applicaties op het platform onder regie van de overheid. […] Data blijft eigendom van de staat, de software van het ict-bedrijf, met goed gedefinieerde koppelstandaarden. De overheid wordt de dirigent van het eigen orkest.’
Wat zou dát mooi zijn. We willen dat al sinds begin jaren ’80: ‘corporate gegevensmodellen’, ‘data als vijfde productiefactor’, ‘het Nolan fasenmodel’. Prof. Brinkkemper is net zo’n ict-oldtimer als ik en weet dat er niets van is terecht is gekomen. Dertig jaar geleden was de ict-disruptor het relationele model, nu de cloud. Het enige dat blijft is de permanente abstractiefout in het denken over data. Omdat ze overduidelijk niets weten van het mGBA/BRP-programma weten ze ook niet dat de kern van het falen juist ligt in het onvermogen om koppelstandaarden te definiëren. Wat begin jaren ’90 nog lukte bij de bouw van de bestaande GBA-systemen bleek in 2010 te hoog gegrepen. Triest maar waar. Ik heb het met eigen ogen gezien.
En dan als uitsmijter: ‘Bouw kennis op over de beste vorm voor systeemontwikkeling voor de publieke sector. […] Er vindt vrijwel geen kennisopbouw en onderzoek plaats naar de optimale inrichting van automatisering bij de overheid. Welke aanpak blijkt succesvol?”
Voor zover ik kan zien is dit helemaal waar. Maar ligt er hier dan geen rol voor de wetenschap? Zo ja, waarom dan een open brief geschreven die vaag is en die vooral een totaal gebrek aan interesse etaleert in wat er bij het BRP-fiasco is voorgevallen? En, wat je er ook van vindt, je kunt met goed fatsoen niet voorbijgaan aan het onderzoek naar ict-falen door de commissie Elias. Dan sta je niet alleen los van de realiteit van ict bij de overheid maar ook van de politiek. Niet handig als je die politiek bestookt met een open brief.
De brief van Brinkkemper en Jansen eindigt met een oproep tot debat. Van Plasterk en zijn ambtenaren hoeven ze geen reactie te verwachten. Wél dus van Computable-lezers en ondergetekende. Waarvan akte.
Geen open brief van mij
Ik zal geen open brief aan Brinkkemper en Jansen sturen. Wel heb ik een aantal vragen voor de open briefschrijvers (en over hun hoofd aan de Nederlandse wetenschappelijke ict-wereld):
- Waaruit blijkt dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar publiek ict-falen (anders dan door de genoemde prof. Verhoef en een enkele loslopende promovendus)?
- Klopt het dat vanuit de Nederlandse wetenschap geen gebruik wordt gemaakt van mogelijkheden om empirisch onderzoek naar faal-ict bij de overheid te doen? Concreet: wanneer zien we het eerste diepgaande wetenschappelijke onderzoeksproject naar het honderd miljoen BRP-fiasco? Waarom kloppen Brinkkemper c.s. niet aan bij Plasterk met het verzoek om alle BRP-broncode en specificaties vrij te geven of dienen ze een WOB-verzoek in?
- Je hoeft niet te hebben gestudeerd om te begrijpen dat grote ict-faalprojecten niet alleen te maken hebben met ict-onvermogen. Vinden we ergens interdisciplinair onderzoek of moeten we het doen met wiskundig opgeleide geleerden die de bestuurskundige, economische, juridische en organisatorische aspecten erbij doen?
- Maakt het gebrek aan werkelijk empirisch en interdisciplinair onderzoek naar publiek ict-falen de wetenschap niet irrelevant voor de ict-praktijk en het bestuur in de publieke sector?
Dat is zomaar wat input voor een debat, maar dan eerst tussen praktiserende ict’ers en de ict-wetenschap. Misschien iets voor Computable om te organiseren?
Schreeuw om wetenschappelijke bemoeienis
Tenslotte, dat de overheid een probleem met ict heeft zal niemand bestrijden. Een praktijk waarin grote ict-projecten tientallen of honderden miljoenen directe schade opleveren schreeuwt om wetenschappelijke bemoeienis die dus nagenoeg ontbreekt. Als wetenschappers vervolgens open brieven gaan schrijven zonder enige connectie met de actualiteit waarop ze inspelen wordt het er allemaal niet beter op.
Gelukkig is er de eenzame stem van de genoemde professor Chris Verhoef. O wacht! Die is ingelijfd door het dubieuze Bureau ICT Toetsing en houdt zich nu bezig met het promoten van Cobol-legacy van de SVB. Waarom? Omdat alle pogingen om de software van de SVB te moderniseren zijn mislukt. Maar toegegeven, op deze manier draagt de informatica wetenschap natuurlijk wel bij aan het voorkomen dan nieuwe ict fiasco’s bij de overheid.
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
@LouisKossen : je spreekt mij aan dus ik antwoord graag even.
“Maar de vraag, wat moet er dan wel gebeuren, die wordt niet beantwoord.”
Deze vraag is telkenmale beantwoord, tot vervelens toe. Hoeveel vaker moet het nog?
Eén van de antwoorden is – nogmaals – heel simpel : ‘Houd op dezelfde bekende fouten te maken’. Een ander is ‘Houd op het onnodig ingewikkeld te maken’.
Dat was ook een van mijn commentaren op het Rapport Cie Elias.
En een van mijn vragen was ‘Waarom maakt men desondanks opnieuw dezelfde bekende fouten’.
Dat was – hoe is het mogelijk – ook een van de startvragen voor de commissie, alleen dát antwoord kwam nooit.
Het rapport Cie. Elias heeft wat mij betreft zeker zijn goede kanten. Zoals ik in 2015 al zei “Weinig nieuws qua constateringen en voorstellen, niet het ’totaalpakket’ dat het wil zijn. Maar met de nodige aanvullingen niettemin een helder handboek voor de komende 5 jaar. Als het dán niet werkt gaat het nooit meer werken.”
Mijn voorstel om in 2020 te inventariseren wat er van het rapport is terecht gekomen gaat het vast niet halen. Te simpel en niemand wil zijn vingers branden door bewindspersonen erop te wijzen dat onder haar/zijn verantwoordelijkheid dezelfde fouten tegen beter weten in nog steeds worden gemaakt.
“governance en goed opdrachtgeverschap [zijn] amper te vatten begrippen”
Integendeel, het zijn zeer goed te vatten begrippen en derhalve ook zeer goed beschreven.
Ook de Cie. Elias wees de opdrachtgever als succes-actor aan.
Maar Goed Opdrachtgever zéggen en Goed Opdrachtgever dóen zijn twee totaal verschillende zaken.
“de heren wetenschappers constructiever met de pleidooi om alle overheids ICT in handen van de private markt te leggen.”
De privatiserings- en uitbestedingsgolf (‘Overheid op Afstand’) begon in de 80er jaren met de stelling dat de private markt alles beter kon. Een stelling die nooit onderbouwd werd, die in strijd was met feiten, beleid en regelgeving, en die sindsdien dan ook bij herhaling bij het afval kon worden gezet.
Daarbij een schrijnend gebrek aan regievoering. Dat je een ander tegen betaling het werk laat doen houdt niet in dat je het verder uit je vingers moet laten vallen. Accountability vs. reponsibility, ‘Hands off, eyes on!’
Over het BIT is genoeg inhoudelijks gezegd.
Het begon tamelijk tandeloos (Leether, februari 2015), maar is zoals voorspeld inmiddels een stuk bijtiger geworden. En het kwalijke ‘ICT-dashboard’ zijn we óók kwijt.
Dus alsjeblieft niet wéér een cultuuromslag, met bewustwordingsworkshops en coaches. Dat werkt momenteel voor de GDPR ook niet, of moet ik zeggen alwéér niet.
En laten we ophouden het woordje ‘ICT’ te gebruiken. ICT-projecten bestaan niet.
Tja, het is natuurlijk eigenlijk allemaal makkelijk te verklaren als je even advocaat van de duivel speelt:
– De overheid besteed alles uit, want ze kunnen niks. Ze hebben eigenlijk ook geen kerntaken, behalve falen dan.
– Zolang je niet onderdeel ben van de oplossing kan je mooi verdienen aan het voortzetten van de problematiek. Leveranciers zien in de overheid een makkelijke prooi en kunnen lekker makkelijk verdienen.
Ik denk dat je de boel daar redelijk samengevat hebt. Op falen staan geen sancties als in de private sector en tot dan blijven deze zaken gewoon plaatsvinden.
@Technicus : daar raak je inderdaad een kernpunt. Maar als je weet wat je *niet* kunt ben je goed bezig. Weten wat je niet kunt, of wat niet je sterke punten zijn kan aanleiding zijn tot uitbesteding of inhuur.
Dat neemt niet weg dat het *jouw* verantwoordelijkheid blijft. Je zult dus de vinger aan de pols moeten houden, lees ‘regievoering’.
Indien men ook dát nalaat is een faalproject onvermijdelijk.
Vervolgvraag hoort dan te zijn ‘waarom men dat heeft laten gebeuren’, sterker nog ‘steeds opnieuw laat gebeuren’.
Het eerste heeft de Cie. Elias beantwoord, het tweede niet.
Interessant is dus welke ambtenaar hier zijn verantwoordelijkheid gaat pakken, maw. ownership gaat tonen.
Ik vind dit wel een aardige uitleg van Prager University
https://www.youtube.com/watch?v=0Xg4Uq1W4L8
Ik lees net de aankondiging van “regievoering als nieuwe sturingsvorm”.
Fantastisch, maar “nieuw”?
Jammer, op zo’n manier bijlft regievoering een valkuil (‘Regie knelpunt bij uitbesteden’, Marieke Vos, 23 april 2013, https://ibestuur.nl/nieuws/regie-knelpunt-bij-uitbesteden).
En vervolgens lees ik over de collectieve marktverkenning door 109 gemeenten en organisaties (http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/gemeenten-kijken-verder-na-prijsverhoging-vicrea.9570388.lynkx).
Verstandige actie, en interessant qua regievoering en multiproject-programma.
Dan zou ik zomaar even een mening van het BIT willen hebben (http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/bit-is-exclusief-voor-rijk.9570064.lynkx).
@PJWesterhof De cultuuromslag die ik bedoel is afrekenen met het alles uitbesteden als het om ICT projecten gaat. Ik ben niet de enige die vaststelt dat het hele outsourcings en uitbestedings circus de achterdeur uit is. Perverse prikkels, falen is lucratief en vooral het gaat volledig met je aan de loop. Op beslis niveau gaat het al fout. Er is al genoeg over gezegd. En nee, daar hoeft wmb geen blik met procesbegeleiders, verandermanagers of continu verbetercoaches voor opengetrokken worden.
Dat had ik nou graag gezien als conclusie van de commissie Elias. Het enige concrete is het in het leven roepen van het BIT.
Niet dezelfde fouten maken, het simpel houden, goede governance of opdrachtgeverschap. Het is zinnig maar het zijn algemeenheden die, hoewel nog niet eenvoudig, in alle situaties van toepassing zijn. Maar ik ben bang als je niet echt iets structureels bedenkt dat het voortmodderen is op dezelfde voet. Wat blijft is ict projecten in ongelukkige kavels opdelen en alles aan de markt overlaten. Terwijl daar nu net het probleem zit. Vandaar mijn suggestie dat de overheid de inhoudelijke regie en verantwoordelijkheid naar zich toetrekt. Tuig maar een ICT afdeling op die bepaalt en richting geeft.
Ik ben het het eens dat een ICT project meer is dan alleen techniek maar nu krijg ik wel eens het idee dat alles wat technisch is weggeralitiveerd wordt. Terwijl dat ook randvoorwaarden zijn. Wat heb je al staan, wat zijn de (on)mogelijkheden en uiteindelijk moet er ook iets gemaakt worden. En ook, welke kant wil je op met je systemen? Niet iets wat je aan de markt over moet laten. Ook een van mijn kritiekpunten, met de keuze voor een leverancier kies je ook voor een technische oplossing. De een doet het met IBM, de volgende weer met Oracle. Bij wijze van spreken. Dat moet je niet willen, je draait er helemaal in.
Het BIT bijt niet en het BIT zal ook niet bijten. Het BIT kan adviseren maar bepaalt en beslist niet. Men mag hopen dat er iets mee gedaan wordt. Ik denk wel dat het een goede zaak is dat het BIT in het leven is geroepen, een kritische beschouwing van ICT projecten van binnenuit. Niet weer een extern adviesbureau uit de categorie u vraagt wij draaien.
Het BIT mag niet oordelen over ICT projecten op gemeenteniveau. Jammer. Dat was na aanleiding van de gang van zaken bij de gemeente Groningen. Daar is door het college (!) besloten de interne ICT over de schutting te gooien en te outsourcen. Een beslissing met een technische impact besloten door een college. Heel kenmerkend, beslissingen op een niveau waar de beslissers niet capabel zijn en de techniek totaal niet ter zake doet. En daar gaat uiteindelijk toch om, werkende systemen.
Tot slot. Ja, ik was wat knorrig na het lezen van dit stuk waar de wetenschappers de maat genomen werden. Ik ben het volledig oneens met het voorstel van de heren om de hele ict aan de private sector over te laten. Maar wel, het is een constructief voorstel. Hetzelfde geldt voor de kwalificaties van het BIT die ik steeds moet lezen van Veltwijk. Op een gegeven moment heb ik daar wel genoeg van, vind het flauw en dan dan denk ik: hoe dan wel? Maar dan blijft het stil en voor mij een reden om toch maar weer eens te reageren en een duit in het zakje te doen: stel het aan de private markt overlaten ter discussie.
@Louis ; ik kan het – zoals meestal – alleen maar roerend met je eens zijn.
Het pad naar insourcing is overigens reeds ingezet.
Wellicht dat de ‘Grunninger Kees’ hier nog tot nieuwe inzichten leidt.
Te vaak gaan accountable beslissers op de stoel zitten van de responsible deskundig uitvoerder. Regie voeren is kaders stellen en deskundigen daarbinnen los laten hun werk te doen.
Eigenlijk is het heel simpel: een goed uitgevoerd en geleid project, waarbij te veel complexiteit, nieuwe technologie en onbekende factoren worden vermeden, zal meestal volgens planning worden opgeleverd. Maar hieraan is veel minder te verdienen, dan aan de faal-projecten waaraan jaren wordt gewerkt…
Ik heb te vaak meegemaakt, dat er doelbewust een complexe architectuur of nieuwe technologie werd geadviseerd en gekozen, terwijl dit eigenlijk niet nodig was.