Overheden, burgers en bedrijven moeten zich grondig voorbereiden op nieuwe technologische en ict-toepassingen. Het gaat om toepassingen als robots, zelfrijdende auto’s, deelplatforms en big data. Het is aan de samenleving om technologische innovaties beter te benutten en de risico’s ervan in te schatten en te beperken. Ook is er behoefte aan een Experimentenwet voor nieuwe technologische toepassingen.
Dit concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in haar rapport ‘Technologie op waarde schatten’, dat vorige week is aangeboden aan de ministers van Economische Zaken (EZ), Infrastructuur en Milieu (IenM) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het rapport presenteert een analysekader in vijf stappen om beter op de mogelijke impact van technologische toepassingen te anticiperen (zie kader).
Zelfrijdende auto
De Rli pleit in het rapport voor een brede, maatschappelijke discussie over te maken keuzes door overheden, bedrijven en burgers. Belangrijke vragen hierbij zijn volgens de rapporteurs: welke waarden zijn in het geding of mogen niet in het geding komen, welke wetten, regels of contracten moeten wel of niet worden aangepast, en wat betekent nieuwe technologie voor hoe mensen met elkaar omgaan?
De raad illustreert dit onder andere met het voorbeeld van de zelfrijdende auto. ‘De zelfrijdende auto leidt in potentie tot een verhoging van de verkeersveiligheid. Ook zijn op termijn nieuwe diensten en meer efficiëntie denkbaar. Om die beloften waar te maken, zijn nieuwe standaarden, aanpassing van wetgeving en integratie in fysieke infrastructuur nodig, naast verdere technische ontwikkeling. Ook is een cultuuromslag nodig, omdat mensen letterlijk het stuur uit handen geven.’
Ook pleit de raad voor een zogenaamde Experimentenwet. ‘Door aanpassing van de regelgeving wordt experimenteerruimte voor specifieke technologische aanpassingen vaak ad-hoc geregeld. De Rli geeft in overweging te komen tot een meer generieke wettelijke inbedding van dit soort experimenten. Met een uniforme juridische basis kunnen experimenten sneller en op een meer gestructureerde wijze worden uitgevoerd en geëvalueerd.’
Onafhankelijk
De Rli is een onafhankelijke adviesraad voor regering en parlement. De raad adviseert over hoofdlijnen van beleid op het gebied van duurzame ontwikkeling van de leefomgeving en infrastructuur. Het orgaan buigt zich voornamelijk over strategische maatschappelijke vraagstukken van ruimtelijke inrichting en economie, wonen, milieu, voedsel en grondstoffen, natuur, landbouw, mobiliteit en veiligheid.
Analysekader
1. Benoem de aanleiding voor de analyse
De eerste stap is de vraag of een analyse van een technologische ontwikkeling of toepassing gewenst is.
2. Bepaal de maatschappelijke relevantie
Ga kansen en bedreigingen na. Door in de tweede stap de kansen en bedreigingen van een toepassing van technologie te identificeren, kan er zicht ontstaan op de mogelijke gevolgen voor achterliggende publieke waarden.
3. Analyseer de dynamiek
Welke ‘patronen van verandering’ doen zich voor? Voor een concrete technologische ontwikkeling of toepassing kan hiermee in de derde stap nagegaan worden in hoeverre één of meer van die patronen zich voordoen. Daarbij wordt zowel naar de huidige situatie gekeken, als een inschatting gemaakt van mogelijke ontwikkelingen in de toekomst.
4. Ga na voor welke regulerende mechanismen gevolgen zijn te voorzien
In deze vierde stap wordt, aan de hand van relevante patronen, bekeken welke gevolgen zij hebben voor die mechanismen in de verschillende lagen. Beschouw de bredere context en wisselwerking met andere ontwikkelingen.
5. Plaats ontwikkelingen in context
In de vijfde stap worden technologische ontwikkelingen in een bredere context geplaatst. Ook kunnen in deze stap fundamentelere vraagstukken aan de orde komen, bijvoorbeeld data-eigendom, auteurs- en octrooirecht, privacy-bewustzijn en particulier ondernemerschap.
