Als werk schaars wordt, zullen we dan meer aandacht hebben voor een evenredige werkverdeling, vrije tijd en je sociaal inzetten voor de maatschappij? En moet de it-sector zich bewust worden van en verantwoordelijk voelen voor de impact die technologische ontwikkelingen hebben op de maatschappij? Of is dit laatste een rol voor de politiek?
We zijn het er onderhand over eens dat er onvermijdelijk banen gaan verdwijnen door de digitalisering. Nu is dat geen nieuw fenomeen. In de moderne geschiedenis (pakweg sinds de Industriële Revolutie) hebben we gezien dat veel handwerk is vervangen door machines. Dat heeft niet geleid tot meer werkloosheid, omdat het verdwijnen van ambachtswerk en daarna de fabrieksarbeid ruimschoots werd gecompenseerd door het ontstaan van nieuwe banen, met name in de dienstverlenende sector.
Toch lijkt het erop, zeker in het geïndustrialiseerde deel van de wereld, dat het er van gaat komen. Ooit zullen we niet meer veertig uur hoeven te werken om de economie draaiende te houden en iedereen te voorzien van een dak boven het hoofd, eten en drinken en andere levensbehoeftes.
De beroemde econoom Keynes voorspelde al in 1930 dat de vijftien-urige werkweek aanstaande was. Na ruim tachtig jaar is deze nieuwe werkelijkheid ook in zicht. Door de opmars van robots en andere vormen van kunstmatige intelligentie zal de komende decennia steeds meer menselijke arbeid worden vervangen. Sterker: in Zweden wordt al geëxperimenteerd met de zes-urige werkdag.
Robots
Het is begrijpelijk dat we huiverig zijn voor deze ontwikkeling; het roept een beeld op van een toekomst waarin we als mensen minder toegevoegde waarde hebben in het productieproces van goederen en diensten. En in een nog angstiger denkbeeld zullen de robots zelfs de dienst uit gaan maken op de werkvloer en misschien zelfs daarbuiten.
De vrees voor dit scenario is begrijpelijk, maar het is goed om ook te kijken naar de positieve effecten hiervan. Zowel hoger als lager opgeleiden krijgen te maken met een zekere mate van verlichting van hun werk dankzij technologie. Daar staat tegenover dat we, zoals Keynes al voorspelde, meer vrije tijd te besteden hebben.
Het sleutelwoord is hier ‘verdeling’; dit is de uitgelezen kans om het grote maatschappelijke thema van de herverdeling weer onder de loep te nemen. De toekomst heeft namelijk behoefte aan een economisch en maatschappelijk model dat ervoor zorgt dat werk en inkomen verdeeld wordt over degenen die deel willen en kunnen nemen aan het arbeidsproces. Nu is het natuurlijk ook al zo dat een deel van de beroepsbevolking een fulltimebaan heeft, een deel parttime werkt en een deel niet. Maar als werk schaarser wordt, zullen we meer aandacht moeten hebben voor een evenredige verdeling. Zo voorkomen we niet alleen een groeiende sociale kloof, maar ook het risico dat grote groepen in de samenleving zich nutteloos gaan voelen.
Gidsland
Nederland is al gidsland als het gaat om parttime werken, en als de ontwikkeling van robotisering zich doorzet, hebben we de kans om onze lessen hierin te gebruiken om een gelijkmatige verdeling van werk te stimuleren. Het is daarbij belangrijk dat we de ontwikkeling van digitalisering niet alleen zien door een technologische, maar ook door een sociologische en maatschappelijke bril. Om dit te bewerkstelligen, zal de it-sector zich bewust moeten worden van de invloed die technologische ontwikkeling heeft op de maatschappij en daarin samen moeten optrekken met sociologen en de politiek.
Tegelijkertijd zal de politiek meer oog moeten hebben voor de gevolgen van technologische ontwikkelingen op de samenleving. Wat dat betreft is het idee van een minister van IT misschien zo gek nog niet; mits deze nauw samenwerkt met haar of zijn collega van Sociale Zaken.
Tja, het blijft een interessant onderwerp en de toekomst voorspellen, daar zijn we niet zo goed in.
Vooral de ethiek wordt uitdagend. want is het nog wel gerechtvaardigd dat wij “geld voor niets” krijgen terwijl er in een ander deel van de wereld honger en armoede is?
Nu kunnen we ons nog voorhouden dat we iets doen voor het geld wat we verdienen al vind ik dat we nu al veel meer krijgen dan dat het werk waard is en ik denk dat het te maken heeft met ons privilege om geld te kunnen creëren met schulden. Iets wat een arm land vaak niet kan.
En krijgen we dalijk een soort communisme 3.0? Want als je allemaal weinig doet zullen er ook geen inkomensverschillen meer zijn.
Het tegenhouden van robotisering lijkt me lastig zeker omdat het probleem niet ophoudt bij onze grenzen.
Genoeg stof om over na te denken.
Ooit was het op een acceptabele manier in je levensbehoefte voorzien het doel en daarvoor nam je deel aan een productieproces. En waar dat heel lang geleden vrij directe relatie had is het gaandeweg steeds sterker geënt op de industriële bedrijvigheid zodat langzamerhand het deelnemen in het productieproces het doel is geworden, en werken er vooral op gericht is de ongelijkheid in de welvaart te vergroten door een groeiende kloof tussen boven- en onderklasse, kapitaal/grootverdieners en het gewone werkvolk. Er is genoeg geld==welvaart om iedereen een goed en vervuld bestaan te geven, maar zelfontplooiing mag niet – er moeten winsten gemaakt worden. Wat natuurlijk triest is omdat een mens toch meer kan zijn dan een gewoon productiemiddel, en zich op meer vlakken kan ontplooien dan beroepsmatig zorgen dat er winsten gemaakt worden.
Dus laten we terug gaan naar de tijd dat ‘werken’ zonde van de tijd is omdat er zoveel meer is, en laten we leren mensen andere uitdagingen te bieden dan meer loon en winst.
Deze discussie ga je nooit beslechten door niet op een ander niveau van beschouwing te gaan zitten.
We leven nu eenmaal in een tijdsgewicht waarbij in de praktijk is aangetoond dat zowel het communisme als het kapitalisme niet meer de oplossing is. En, Henri (en vele anderen): er zijn nog heel veel verschillende andere manieren om een samenleving in te richten (dan het communisme en kapitalisme). Het enige argument dat ik hoor van mensen die vooral niets willen veranderen is dat het altijd al zo was. Dat getuigt van je kop in het zand steken.
Ik ben het dan ook heel erg eens met Sonja: vroeg of laat zal een groot deel van de Nederlandse bevolking permanent werkeloos zijn (dan hebben we het over 20-50% en misschien wel meer). Blijven hangen in verdeling van inkomen, vermogen en middelen is zinloos: dan blijf je dus hangen in de economische modellen van vroeger. Zo kom je er nooit uit.
Het huidige economische model is erg eenvoudig. In de uitruil van arbeid krijg je een inkomen, waarmee je bestaansrecht kan financieren (voedsel, wonen en zorg). Al het geld wat overblijft van je inkomen (dat geld dus voor een deel van burgers) en het staande vermogen is pure rijkdom. Als je naar de verhouding kijkt naar wat er extra beschikbaar is en het bestaansrecht inkomen, slaat de wijzer geheel uit naar de grootverdieners en vermogenden. Wat de Piketty aanhangers nu willen is een verschuiving van vermogen naar de minder bedeelden onder ons. Nadeel van deze oplossing is, dat je he huidige systeem in stand houdt. Met de massa werkeloosheid die er aan gaat komen, zullen ook de grootverdieners en vermogenden in gaan teren op hun geld en uiteindelijk ook een probleem gaan krijgen.
Eigenlijk staat het al in dit artikel wat de oplossing zou zijn; diezelfde technologie die ons nu op korte termijn werkeloos maakt, zou ons op lange termijn een basis bestaansrecht kunnen leveren. Laten we die technologie nu gebruiken om het bestaansrecht tegen nauwelijks (liefst nul) kosten gaan inrichten. Dus voedsel, wonen (waaronder energie, bouwmaterialen, inboedel, communicatie) en zorg (medicijnen, care, cure, etc…) met behulp van technologie lokaal, eigen opgewekte energie, met voorhanden grondstoffen en natuurlijke producten gaan ontwikkelen. Hierbij denk ik aan 3D-printing (en zijn opvolgers), nanotechnologie en robotica, etc… Op het moment dat we dat voor elkaar krijgen (of in grote mate), zal de nut en noodzaak om voor je bestaansrecht een inkomen te vergaren, wegvallen. Resultaat: geen centralistische machtsverhoudingen meer (overheid en commerciële bedrijven) zijn dan echt overgeleverd aan intrinsieke waarden.
En Sonja slaat de spijker op de kop: wat gaan al die mensen dan doen. Er wordt wel eens gezegd, dat als je niet meer hoeft te werken voor je centen, dat iedereen dan op de bank gaat hangen. Ik geloof daar niets van: nieuwsgierige mensen blijven nieuwsgierig en zullen dat ook blijven vervolgen. Bewijs: ga eens kijken in gebieden, waar het begrip vrijheid ver te zoeken is. Daar zie je mensen die onder druk van repressie en geweld, alle moeite doen elkaar te vinden en hun passie te vervullen. Op alle gebied. Misschien wat meer ingegeven door de politieke situatie, maar toch. Ik verwacht dat de talentvolle voetballer, nog steeds gaat voetballen, dat de slimme jongen (of het meisje) dat wil weten hoe de natuur in elkaar steekt nog steeds zich gaat verdiepen in biologie, natuurkunde, scheikunde en wat al niet meer. En zo voort. Natuurlijk zal een deel dat nu niet doen. Daarvoor in de plaats verwacht ik dat de enorme vrije tijd die beschikbaar komt (en niet alleen voor ons Nederlanders, maar ook de nu veel arme gebieden in de wereld) een aanzet zal zijn om allerlei bezigheden te ontwikkelen die een invulling geven aan die verkregen vrijheden. Misschien, heel misschien, zullen naar verloop van tijd, lokale conflicten minder worden, omdat het bestaansrecht gevrijwaard is, zonder hiërarchisch gezag.
Oke, terug naar de huidige werkelijkheid.
Atilla, ik vermoed dat jij je kop in het zand gestoken hebt.
“Het huidige economische model is erg eenvoudig. In de uitruil van arbeid krijg je een inkomen, waarmee je bestaansrecht kan financieren (voedsel, wonen en zorg).”
Nee hoor, er zijn vele manieren om geld te verdienen waarvoor je niet hoeft te werken.
“Vroeg of laat zal een groot deel van de Nederlandse bevolking permanent werkeloos zijn”
Dat is een aanname, werkloosheid ligt erg laag dus het zijn voorspellingen die je doet, daar zijn we helemaal niet zo goed in. Zo werd in 2001 nauwelijks voorspelt wat het internet zou betekenen en waren er maar weinigen die geloofde dat mensen over het internet geld zouden besteden.
“slaat de wijzer geheel uit naar de grootverdieners en vermogenden.”
Onzin. Een kleine groep in NL heeft het grootste vermogen, maar we hebben een behoorlijke middenklasse en die betaald heel veel voor de groep die weinig verdienen.
Piketty zijn model is er overigens al succesvol onderuit gehaald.
En het wijzigen van de economische modellen zal gepaard gaan met diepe misère en anarchie. Niet iets om naar uit te kijken.
Ik geloof ook dat technology onze redding is en dat we hobby’s moeten zoeken, maar ik kan me niet goed vinden in jouw wereldbeeld.
De steeds grotere inzet van IT bij bedrijven heeft tot gevolg dat werknemers in toenemende mate vervangen worden door software. Waar vroeger vooral het personeel in de produktieafdelingen werd vervangen door robots, geldt dat tegenwoordig ook in toenemnde mate voor de traditionele middle-class beroepen als administratieve functies.
De stelling dat technologie nieuwe beroepen genereerd is een tijdlang terecht geweest, (kijk maar naar de IT zelf), maar gaat vooral voor beroepen als back-office medewerkers bij banken en administratief medewerker niet meer op, want het idee was immers vooral om te besparen op de medewerkersaantallen door het inzetten van IT. Anderzijds worden steeds hogere eisen gesteld aan de nieuwe beroepen die ontstaan door het gebruik van IT. Een ontslagen bankmedewerker zal zich in de regel niet snel transformeren tot een software developer. De toenemende inzet van IT heeft dan ook een steeds grotere, structurele werkeloosheid tot gevolg.
De gevolgen van het verdwijnen van de middenklasse op langere termijn kan uiteindelijk een probleem worden. Het fundamentele probleem hiervan zit hem in het feit dat al die ontslagen medewerkers tegelijkertijd ook consumenten zijn. Als er op grotere schaal dus meer goederen en diensten worden geproduceerd door steeds minder mensen (vanwege de inzet van IT) en tegelijkertijd de totale bestedingsruimte van de consumenten afneemt (omdat zij niet meer deelnemen aan het arbeidsproces en afhankelijk zijn van uitkeringen), kunnen de prijzen van die produkten en diensten eigenlijk alleen nog maar dalen. Daar zit dan ook de bovengrens van het kapitalisme.
De vraag is of een samenleving dan nog in staat is om voldoende waarde te creëeren teneinde al die uitkeringen (basisinkomen) te blijven genereren.
Waarom zo negatief? De ontwikkeling (en gelukkig doen we dat) vraagt steeds nieuwe manieren om onze samenleving en dus onze economie te organiseren. Toen de PC zijn intrede deed werd al geroepen dat enorme werkloosheid zou ontstaan. Nu hier en daar robots bepaald werk beter en sneller kunnen, komt dat weer. Die angst voor verandering is onnodig en jammer, want verandering levert ook altijd weer nieuwe kansen. Die robots nemen niet ‘alles’ over, net zo min als de computer ‘alle werk’ overnam. Die verandering is een continu proces, dat al eeuwen loopt. De enige echte fout die je kan maken is om te denken dat je werkzaamheden tussen het moment dat je de school verlaat en je pensioendatum hetzelfde zullen blijven. De maatschappij verandert sneller dan vroeger, en je zult moeten meeveranderen. Een beetje ondernemersgeest, eigenlijk. Denken over wat je kan en leuk vindt, waar in de maatschappij dat nodig is, en daar je werk vinden. En andersom: als je werk ziet wat je leuk lijkt om te doen, nagaan welke vaardigheden je al hebt, welke nog meer nodig zijn en hoe je die vaardigheden kan krijgen (aanleren). “Een werkloze boekhouder wordt niet zomaar programmeur”, las ik in een van de reacties. Waarom niet? Beide beroepen vergen nauwkeurigheid en logisch denken, er horen wat begrippen en methoden bij die je moet kennen of beheersen. Dat is allemaal heel wel te leren. Oké, je krijgt misschien een leven van heel verschillende ‘banen’. Maar wat geeft dat?
Je moet het wel zelf organiseren. Of zoals mijn grootmoeder al zei: ‘het leven is een feest, maar je moet wel zelf de slingers ophangen’.
@Leo Besemer
Het idee dat automatisering juist nieuwe banen schept en kansen creeert is allang achterhaald:
https://www.ft.com/content/dec677c0-b7e6-11e6-ba85-95d1533d9a62
Zelfs Bill Gates stelt nu voor om belasting te heffen op robots die mensen werkeloos maken:
http://www.computerworld.com/article/3177426/it-management/it-s-time-to-tax-the-robots.html
http://www.mohavedailynews.com/news/blame-the-robots-factory-jobs-being-lost-to-automation/article_9e9df192-a264-11e6-a0c6-47c7abc4010b.html
Robots don’t pay taxes ..
Het is helaas nog allemaal toekomstmuziek. Stel je voor dat je de 7 dagen van de week zelf kan indelen, dat economische modellen overbodig zijn.
Denk aan de paarden in de video “Humans don’t need to apply”. Voor de T-Fordjes waren er veel meer paarden nodig ja.. Die paarden moesten hard werken, werden geslagen, moesten doorgaan terwijl ze soms uitgeput waren. Nu zijn er een stuk minder paarden dan vroeger, maar tegenwoordig hebben die paarden het supergoed.
Ik snap de angst voor deze ontwikkeling niet echt. Mensen zijn over het algemeen niet nuttig. De aarde draait wel door zonder hun.
KJ,
Jouw reactie van 8 maart 2017 09:49 vind ik erg sterk met een krachtige afsluiten; ‘De vraag is of een samenleving dan nog in staat is om voldoende waarde te creëren teneinde al die uitkeringen (basisinkomen) te blijven genereren’.
En er zijn nog meer problemen. Stel dat je nog wel kappers en loodgieters e.d. nodig hebt, maar geen bankpersoneel, it’ers, etc. Hou maak je dan iets waar iedereen zich senang bij voelt? Word je verplicht bij een basisinkomen om te studeren? Of ouderen gezelschap te houden?
Een sterk stuk waarom robot tax niet gaat werken las ik hier:
https://hackernoon.com/the-bill-gates-robot-tax-is-as-quaint-as-it-is-wrong-39ecf99e4e8c#.pvoe2tha1
En zoals technicus zegt: De aarde is beter af zonder mensen 🙂 (maar hoe zit het met de AI’s ? 🙂 )
Het grappige is dat een Bill Gates een voorstander is van eugenetica en dat als uitgang gebruikt voor zijn handelen. Alleen is daar een puntje dat onder het mom van eugenetica ook 6 miljoen joden zijn vergast.
Dat zet deze discussie dan ook op scherp als het gaat wat je zou kunnen doen met ‘overbodige’ mensen.